Киһи дьоҕура, талаана муҥура суох. Чахчы да “саха сатаабатаҕа суох” диэн биһиэхэ олус да барсар. Саха дьоно сылтан сыл талааннара арыллан, чочуллан, бииртэн биир уһулуччу уустар тахсан иһэллэр. Ньурба улууһун олохтооҕо Евгений ВАСИЛЬЕВ – олбуордары, боруоталары, хачыаллары, ыскамыайкалары уонна да атын малы-салы тимиринэн иэҕэн, таптайан оҥорор уус. Кини кэнники бэйэтин тэлгэһэтигэр сиэмэнинэн (цемент) киһи эрэ кэрэхсиэх фонтанын, араас скульптураны оҥорбута куйаар ситиминэн тарҕанна. Кини бүгүн биһиги ыалдьыппыт.
– Дорообо, Евгений. Ааҕааччыларбытын кытары бастаан бэйэҕин билиһиннэриэҥ буолаарай. Оскуолаҕа сылдьан уһанар, тугу эмэ оҥорор этиҥ дуо?
– Мин Ньурба улууһун Антоновка сэлиэнньэтигэр олоробун. Үс оҕолоох ыал аҕатабын. Оскуола сааспар быласталыынынан ол-бу бөгүүрэлэри, кыыллары оҥорон оонньуурум. Ол баҕар кэлин тимиринэн уһанарбар төһүү күүс буолбута буолуо. Оҕо эрдэхпиттэн тимири иһэрдэн оҥороллорун сэҥээрэ көрөр этим. Аҕам Валерий Васильевич суоппар, ийэм Любовь Николаевна учуутал идэлээхтэр. Иллэҥ кэмнэригэр ийэм иистэнэрэ, аҕам тимири кытта өрө мөхсөн тахсара. Бука, кинилэри көрө сылдьан барыга бары сыһыаннааҕым буолуо. Алта бииргэ төрөөбүттэрбит.
– Удьуоргар эмиэ тимир, мас уустара бааллара буолуо ээ... Удьуор утума диэн баар, дьэ, тугунан да сууйуллубат суоллааһын.
– Оннук эбит. Хатыыттан төрүттээх эһэм Иван Васильевич, таайым Иван Иванович Еремеевтэр мас уустара. Ньурбаҕа олорбут эһэм Антонов Николай Васильевич эмиэ маһынан уһанара. Эһэм эдьиийэ, норуот маастара Мария Антонова маһынан кыһан, сиэлинэн оҥорбут үлэлэрэ Марха түмэлигэр тураллар. Мархаҕа олорор бииргэ төрөөбүт убайым Васильев Вячеслав Валерьевич ИП тэринэн, мас оҥоһуктары оҥорор. Кини миэбэллэрин куораттан, араас улуустартан кытары сакаастыыллар.
– Урут тугу үлэлии сылдьыбыккыный? Хаһааҥҥыттан дьарыгырар буолбуккунуй?
– Уон сыл Накыыҥҥа баһаарынай чааска караул начаалынньыгынан үлэлээбитим. Хоруона хамсыгын кэмигэр барыбытын хас даҕаны ыйга дьиэбитигэр ыыталаабыттара. Ээ, мин үлэбититтэн уурайан хаалбытым. Бу хамсык кэмигэр дьиэҕэ таах сытыллыа дуо, бириэмэбин туһалаахтык атаараары сөбүлүүр дьарыкпынан дьарыктанан барбытым. Уруккуттан баҕа санаа оҥостубут, син кыралаан дьарыгыра сылдьыбыт дьарыкпын сөргүппүтүм диэххэ сөп. Аан бастаан Саҥа дьыл бырааһынньыгар оҕолорбор анаан, урут быраҕыллыбыт катанкалары хомуйан, кырасыабай табаны, оҕуһу оҥорбутум. Онтуларбын гирлянданан киэргэппитим көрүөхтэн кэрэхсэбиллээх буолбуттара. Оҕолорум, кэргэним үөрбүт харахтарын көрөн өссө тугу эрэ оҥоруохпун баҕарбытым.
– Тимиринэн хаһааҥҥыттан уһанар буолбуккунуй? Бастаан саҕалыыргар ким эмэ уһуйбута, үөрэппитэ дуо?
– Кырабыттан аҕабын, дььоммун көрө сылдьан сыстан барбытым. Ким даҕаны туораттан үөрэппэтэҕэ, уһуйбатаҕа. Бастаан утаа, кыралаан тимири уһааран хомуһу, атын да кыра киэргэллэри оҥорор буолбутум. Устунан тимири иэҕэн, таптайан боруота оҥорон холонон көрбүтүм. Онтон улам үлүһүйэн, ылсан барбытым. Дьон онтон-мантан истиһэн сакаастыыр буолбуттара, бииртэн биир сакаас киирэн испитэ. Тимиринэн дьарыгырбытым быйыл онус сылым эбит. Дьоннор бэйэ-бэйэлэриттэн истиһэннэр, өрөспүүбүлүкэ араас муннугуттан сакаастыыллар.
– Биир үксүн боруоталары, хачыаллары, ыскамыайкалары оҥорор эбиккин. Өрөспүүбүлүкэ араас муннугуттан диэбиккэ дылы, онтон-мантан бары сакаастыыллара буолуо?
– Оннук. Аныгы үйэҕэ бассаабынан тарҕанан, дьон бэйэ-бэйэлэриттэн истиһэн, араас улуустан, куораттан тиийэ сакаастыыллар. Ыаллыы сытар улууспут дьоно, сунтаардар, үөһээ бүлүүлэр, бүлүүлэр, элбэҕи сакаастыыллар. Ленскэйдэр, куораттар тахса сылдьыбыттара. Ньурба нэһилиэктэриттэн эмиэ сакаас киирэр. Саас оскуоланы бүтэрээччилэртэн оскуолаларыгар бэлэхтииргэ өйдөбүнньүк ыскамыайкаҕа элбэх сакаас киирээччи.
– Биир үксүн ютубтан көрөн үөрэннэҕиҥ буолуо, ким эмэ үөрэппитэ дуу?
– Биһиги саҕана ютуб буолуохтааҕар, бэл, төлөппүөн да суоҕа. Биир эмэ киһиэхэ боростуой сиэп төлөппүөнэ баара эбитэ дуу? Онно-манна тимир боруоталары көрөн бэйэм боруобалыахпын, оҥоруохпун баҕарар этим. Бастаан тимири иэҕэр ыстаныагым суох этэ, ону бэйэм толкуйдаан оҥостубутум. Ол ыстаныак барахсан элбэх киһи сакааһын оҥорорбор абыраабыта. Кэнники соцхантараагынан дьоҕус ыстаныак ылыммытым, бакаа үлэлии сылдьар. Улахан ыстаныак ылыныахпын баҕарабын.
– Бэйэҥ дьиэҥ таһыгар олус да кыраһыабай, кэрэ көстүүлээх кувшин туппут кыыстаах фонтаны, былыргы дыбарыастар иннилэригэр турар хахайдары оҥорбуккун. Сиэмэни киэпкэ кутан оҥорбутуҥ дуо?
– Тимиринэн ол-бу сирэйдэри, сибэккилэри, бөгүүрэлэри эҥин оҥорооччубун. Ол эрээри, тимири уулларан оҥоруу олус үлэлээх, түбүктээх. Ол иһин былырыыҥҥыттан сиэмэни сэҥээрэн дьарыгыран эрэбин. Сиэмэниҥ хатта даҕаны, эмиэ үйэлээх матырыйаал буоллаҕа. Тэлгэһэҕэ, саадка турар ол-бу скульптуралары, фонтаннары оҥоробун. Быйыл таатталар балыыһаларын таһынааҕы искибиэрдэригэр фонтан сакаастаан оҥортордулар. Тэлгэһэҕэ тэлгиир билиитэлэри эмиэ оҥоробун.
– Тыый, олох барытын боруобалаан көрөр эбиккин.
– “Саха сатаабатаҕа суох” диэн баран, барытыгар холоно сылдьабын. Маһынан эмиэ дьарыгыра сылдьыбытым эрээри, тоҕо эрэ дууһам сыппатаҕа. Тимиринэн быһаҕы, хомуһу эмиэ оҥорон көрбүтүм, боростуой эбит, оҥоруохха сөп. Чэ, ити курдук барытыгар боруобаланан, холонон көрөбүн. Оскуолаҕа сылдьан, бэл, иистэнэн кытта көрбүттээхпин.
– Дьэ, чахчы даҕаны, бу үлүгэр кэрэ көстүүлээх боруоталары, ыскамыайкалары, фонтаннары, скульпутаралары оҥороору түүннэри-күнүстэри түбүгүрэр буолуохтааххын. Сатабылыҥ, маастарыстыбаҥ үрдүү турдун!
Кэпсэттэ Туйаара СИККИЭР.
