Сэбиэскэй кэмҥэ оскуолаҕа үөрэнэ сырыттахпытына, Биология учуутала: “Күһүн гербарий хомуйан оҥорон аҕалаҕыт”, – диэн сорудахтыыра. Онно сөбүлүү көрбүт үүнээйибитин быһан, кинигэ быыһыгар хатаран, онтон альбомҥа дьаарыстаан сыһыаран, күһүн оскуолаҕа илдьэ барааччыбыт.
Билигин куйаар ситимэ сайдан, араас платформаларга гербарийынан үлүһүйэр дьон үлэлэрин көрөн, эмиэ ылсыах баҕа кэлэр. Сайыммыт үтүөтэ төһө да аастар, күһүҥҥү хаалбыт сибэккилэри, үүнээйилэри хомуйан, туттумахтаан хаалыах. Аныгыс сайыҥҥа диэри уопутуруҥ, оччоҕуна эһиилгэ диэри үөрэнэн, дьаныһан туран ылсыаххыт.
От-маһы хаһан хомуйар, хайдах хатарар уонна ол хаппыт үүнээйилэринэн тугу оҥоруохха сөбүн туһунан бу нүөмэргэ ааҕыҥ.
Гербарий диэн тугуй?
Былыргы латыын тылыттан “от” (трава) диэн тылбаастанар. Ити тиэрмин хаппыт үүнээйини кытта сибээстээх эрээри, сорох ардыгар атыннык эмиэ өйдүүллэр.
Гербарий 16 үйэттэн туттуллан барбыт. Ол саҕана хаартыскаҕа түһэрэр, көстүүнү үйэтитэр араас тэрил айылла илик буолан, сөпкө, хайдах баарынан ойуулаан көрдөрөөрү үүнээйи хатаран уонна ону кумааҕыга-хаптаһыҥҥа сыһыарар буолбуттар.
Классика буолбут билим гербарийа (классический научный гербарий) – хаппыт үүнээйилэр бары чаастара көстөр уонна ону ойуулуур карточкалардаах буолар.
Анал гербарий – оскуолаҕа, бэйэҕэ анаан оҥоһуллар, дьиэ киэргэлэ, араас оҥоһук буолар.
Гербарий – хаппыт үүнээйилэр кэлиэксийэлэрин харайар тэрилтэ эбэтэр анал дьиэ.
Хаһан хомуйабыт?
- Кураанах кэмҥэ, сиик көппүтүн кэннэ;
- Салгын сылаас буолуохтаах;
- Суолтан тэйиччи;
- Үүнээйи хагдарыйбатах, сибиэһэй буолуохтаах.
- Бэлэхтэммит сибэккини эмиэ хатарыахха сөп. Оннук сибэккини уулаах вазаҕа укпакка, тута хатараллар.
Үргэммит үүнээйилэрбитин наардаан, мөлтөх өттүн быраҕан бэлэмниибит.
ХАТАРАР НЬЫМАЛАР
Кинигэ эбэтэр хаһыат көмөтүнэн
Сөптөөх кинигэни уонна ону баттатар пресс бэлэмниибит. Үүнээйилэрбитин кинигэ сирэйдэрин икки ардыгар ыраас кумааҕыга кыбытан угабыт. Ол кэннэ ыйааһыннаах малынан баттатабыт.
Түргэнник уонна үүнээйи өҥүн сүтэрбэтин курдук хатарыаххын баҕарар буоллаххына, нэдиэлэ кэриҥэ кэм устата хас күн аайы сиигирбит ыраас кумааҕыны кураанаҕынан солбуйабыт. Итинник уларыппатахха, үүнээйи өҥө-дьүһүнэ уонна хаачыстыбата мөлтүүр, өлбөөрөр. Гербарий 7–10 күн хатар.
Өтүүк
Кинигэттэн ураты итии өтүүгүнэн хатарыахха сөп. Оннук хатарыллыбыт үүнээйи тэҥник хаптайар (плоский), өҥүн сүтэрбэт.
Үүнээйини кумааҕы үрдүгэр көннөрөн ууран баран, эмиэ ыраас кумааҕынан саба уураҕын уонна 10–15 сөкүүндэ устата итийбит өтүүгүнэн баттаан ылаҕын. Оннук үстэ-биэстэ хатылыгыын. Улахан лиистэри күүскэ баттаан буолбакка, аргыый, намыыннык (плавно) өтүүкүүр ордук. Кумааҕытын үүнээйи сойбутун кэннэ ылаҕын.
Болҕой: өтүүктүүр кэмҥэ өтүүк паардыыр функциятын араарыллыахтаах!
Силикагель, кумах, мааннай, туус уонна микроволновка
Суон уктаах, хойуу сибэккилээх үүнээйилэри (роза, хризантема уо.д.а.) хатарарга силикагель туттуллар.
* Атах таҥаһын атыыластахха, кыракый мөһөөччүктэргэ маҥан гранулалары укпут буоллаллар. Ол – силикагель. Силикагель куоска иигин оборон сыта суох оҥорор диэн, туалетыгар кутар наполнительгэ эмиэ баар буолааччы.
Үүнээйини кэнтиэйнэргэ уган баран, сэрэнэн силикагель гранулатынан көмөҕүн. Оннукка гранула үүнээйи сиигин барытын бытааннык оборон ылар уонна улахан сибэкки быһыыта-таһаата алдьаммат-кумаламмат, хараарбат. Быһа холоон 2–3 күн устата хатар. Ыксыыр, түргэнник хатарыаххын баҕарар буоллаххына, үөһэ этиллибитин курдук бэлэмнээн баран, 1–2 мүнүүтэ микроволновкаҕа уган ылаҕын. Тахсыбытын кэннэ сойута түһэн баран, бэрэбиэркэлиигин. Хаппатах буоллаҕына, өссө 30 сөкүүндэ холбоон ылаҕын. Силикагельи куурдан баран хаста да туттуохха сөп.
*Силикагель быыһыгар халлаан күөҕэ өҥнөөх гранулалаах буолар. Ол хаппыт буоллаҕына, оруосабай өҥнөнөр. Хаппытын-хаппатаҕын онон билиэххэ сөп.
Силикагель суох буоллаҕына, үрэх кумаҕын, бөдөҥ туорахтаах тууһу эбэтэр мааннай куруппаны туттуохха сөп (ол эрээри, ыраастыырга эрэйдээх буолар уонна өр куурар). Хатар кэмэ: 2–3 нэдиэлэ.
Микроволновкаҕа
Микроволновкаҕа хатарар ньыма: үүнээйини хаста да бүк туттуллубут салфеткаҕа эбэтэр баата диискэтигэр суулаан, ону хордуон холбуйаҕа уган баран, 1—2 мүнүүтэ холбоон ылаҕын. 30 сөкүүндэ буола-буола бэрэбиэркэлиигин (хатыар диэри).
Биири өйдөөҥ: үүнээйи төһөнөн бөдөҥ, симэһиннээх да, соччонон уһуннук куурар-хатар.
Духуопкаҕа
Микроволновка суох буоллаҕына, духуопка көмөлөһөр. Духуопкаҕа хатарарга: 38 О С гына ититэҕин, инньэ гымматаххына, үүнээйиҥ умайан хаалыан сөп. Духуопкаҥ аанын кыратык арыйаҕын (сиигэ тахсарын курдук). Үүнээйилэрги духуопка тимир лииһигэр умайбат кумааҕыга биир дьапталҕа гына уурталыыгын уонна угаҕын. Үүнээйини кэмиттэн-кэмигэр көрө сылдьыахха, 15 мүнүүтэ буола-буола эргитиэххэ наада. Үчүгэйдик хаппытын кэннэ хостоон ылыҥ. Хатарыы үлэтэ аҕыйах мүнүүтэттэн саҕалаан чааска диэри буолуон сөп. Онон, үүнээйи көрүҥнэринэн наардаан уурталааҥ.
Күлүк сиргэ сабынан баайан
Маннык ньыма кылыс (колосс) уонна өҥүн сүтэрбэт үүнээйилэри хатарарга барсар. Сөрүүн, салгыннаах, хараҥа сиргэ үүнээйилэри биир тутум курдук чөмөхтүү тутан быанан баайаҕын уонна ыйаан кэбиһэҕин.
Хатаран баран, үүнээйини ыраас кумааҕылар икки ардыларыгар уган, туспа холбуйалаан, сиигэ суох сиргэ харайыллар.
Хатарыллыбыт үүнээйинэн тугу оҥоруохха сөбүй?
Гербарий бэртээхэй дьиэ киэргэлэ буолар.
* Хартыына;
* Миэбэли уустаан-ураннаан киэргэтэллэр. Гербарийы эпоксиднай сымаланан кутан, араас кырасыабай остуол сирэйин оҥороллор;
* Сибэкки иһитэ;
* остуолга иһит анныгар уурар олох;
* араас чүмэчи;
* холбуйа;
* аккырыыкка;
* кинигэ закладката;
* араас арт-бырайыак;
* кэсимиэтикэ уонна үчүгэй сыт;
Уопсайынан, айар дьоҕурдаах дьон туга барытын оҥоруохтарын сөп.
Хайдах оҥоробут?
Судургу уонна чэпчэки оҥоһуктар:
Хартыына
Хартыына араамата... Хордуон курдук халыҥ кумаахы, икки өттүнэн сыстар скотч, ПВА килиэй эбэтэр клейстер оҥостоҕун (1 ыстакаан ууга 2 остолобуой ньуоску крахмал кутаҕын, үчүгэйдик булкуйан баран, бытаан уокка аҕыйах мүнүүтэ оргутаҕын, өҥө дьэҥкирдиҥи буоллаҕына, араараҕын уонна сойутаҕын).
Хаппыт үүнээйилэри наардаан, куһаҕанын быраҕан, үчүгэйин хаалларан баран, улахан, кыра үүнээйи, сибэкки, от диэн тус-туспа арааран уурталаа. Оннук наардаатаххына, композицияны оҥорорго чэпчэки буолар.
Бастаан хайдах, туох уруһуйу оҥоруоххун баҕараргынан наардаан, үүнээйилэри сэрэнэн хордуоҥҥа ууран көр, онтон сөбүлээтэххинэ, дьэ сыһыар.
Гербарийы кумааҕыга ПВА килиэйинэн эбэтэр икки “сирэйдээх” скотчунан сыһыарыахха сөп. Килиэйдээбэккэ эрэ аҕыйах сибэккилээх композициялары оҥорор, ону икки өттүнэн өстүөкүлэлээх араама иһигэр угар – эмиэ үчүгэй. Бу хаартыскалартан дьон үлэлэрин көрөн, үтүгүннэрэн оҥоруоххутун сөп.
Остуол, поднос
Остуол, поднос сирэйин оҥорорго эпоксиднай сымаланан сатаан үлэлиир буоллахха ылсыахха сөп.
Чүмэчигэ гербарий сыһыарыы
Пергаментнай кумааҕыны чүмэчиҥ кээмэйинэн кырыйан, чүмэчигин онон бүрүйэ баайан баран, кыратык фенынан сылытан ылаҕын. Онтон сылыйбыт кумааҕыны чүмэчиттэн арааран ылан, чүмэчигэ хаппыт сибэккилэри сыһыарталаа уонна кумааҕынан төттөрү бүрүйэн, феннаан ылаҕын.
Кинигэ закладката
Ламинируйдуур салапааҥҥа хаппыт үүнээйилэргин сааһылаан уураҕын уонна өтүүккүн саамай кыратыгар туруоран баран, салгынын таһаарар курдук, 1–2 мүнүүтэ бытааннык өтүүктүүгүн.
Бу сүбэлэри тутустаххытына, өйдүү-саныы сылдьарга бэртээхэй дьиэ киэргэлэ оҥостуоххут.
