Инбэлиит диэн кимий? Инбэлииккэ тахсарга туох ирдэнэрий? Онно туох уларыйыылар киирдилэр? 8№-дээх МСЭ бүрүөтэ ыйытыыларга хоруйдуур.
– Медико-социальнай эспэртиисэ диэн тугуй? Ыытыллар бэрээдэгэ хайдаҕый?
– МСЭ диэн социальнай көмөҕө, өйөбүлгэ наадыйар, доруобуйатыгар хааччахтааҕыттан күннээҕи олоҕор мэhэйдэтэр киhини инбэлиитинэн быhаарар эспэртиисэ ааттанар. Арассыыйа Бырабыыталыстыбатын 95№-дээх уурааҕынан, биһиги ону быһаарарга “Киhини инбэлиитинэн быhаарыы бэрээдэгэ уонна усулуобуйата» диэн докумуонунан сирдэтэн үлэлиибит.
Киhини инбэлииккэ таhаарарга доруобуйатыгар кэhиллии, эмтэнии дьайыытын, олох олорор социальнай усулуобуйатын, баhылыыр идэтин, үлэтин уонна психологическай көрдөрүүлэрин учуоттуубут. Ону тэҥэ Доруобуйа харыстабылын уонна Социальнай харыстабыл министиэристибэлэрэ бигэргэппит киритиэрийдэринэн уонна классификацияларынан туhанабыт.
Инбэлиити туруорарга үс усулуобуйа баар буолуохтаах:
1. Эт-хаан үлэтин улахан кэhиллиитэ (стойкое нарушение функции организма). Ол курдук, уhуннук эмтэнэн, реабилитация кэрдииһин барытын ааhан баран, киhи ханнык эмэ функцията чопчу кытаанах кэhиллиилээх хаалар буоллаҕына, бу киһи инбэлииккэ тахсыахтаах, ол истиэпэнэ быһаарыллыахтаах;
2. Олох олороругар бу киһи хааччахтаах, доруобуйатын туругар мэhэйдээх буолуохтаах (ограничение жизнедеятельности). Онуоха киhиэхэ олох олороругар хааччах 7 көрүҥэ баар:
1– бэйэни көрүнүү хааччаҕа
(к самообслуживанию);
2–сырыы уонна хамсааhын хааччаҕа (к передвижению);
3–кэпсэтии, сэhэргэhии хааччаҕа (к общению);
4–хайысханы булууга, сирдэтиигэ, ыйдарыыга хааччах
(к ориентации);
5–бэйэ быhыытын-майгытын хонтуруоллуур хааччах (к контролю за своим поведением);
6–үөрэххэ хааччах (к обучению);
7–үлэҕэ хааччах (к трудовой деятельности).
3. Киһи реабилитация уонна абилитация диэн социальнай харыстабыл миэрэлэригэр наадыйыахтаах.
Бу үс усулуобуйа киhиэхэ баар буоллаҕына, биирдэ инбэлиитинэн быhаарыллар. Инбэлиитин бигэргэппит киhиэхэ ону туоhулуур ыспыраапка уонна реабилитация/абилитация тус бырагыраамата («ИПРА») бэриллэр.
Аан дойдутааҕы доруобуйа харыстабылын тэрилтэтэ (ВОЗ) этэринэн, нэһилиэнньэ 15%-на доруобуйатыгар хааччахтаах, инбэлиит диэн ааттанар. Ааспыт үйэ 70-с сылларынан кытта тэҥнээтэххэ, инбэлиит ахсаана аан дойдуга 10% элбээбит. Ону нэһилиэнньэ үйэтэ уһаабытын кытта сибээстээх диэн быһаараллар. Арассыыйаҕа 2020 сыллааҕы көрдөрүүнэн, 11 005 193 инбэлиит киһи учуокка турар.
– Хамыыhыйа инбэлииккэ ханнык истиэпэни (группа) туруорара хайдах быhаарылларый?
– Биhиги медико-социальнай эспэртиисэҕэ сокуоннарга олоҕуран үлэлиибит. Ол курдук, инбэлиит бөлөҕүн туруорарга биир сүрүн докумуон 585н№-дээх бирикээс буолар. Бирикээс 2020 сыл тохсунньу 1 күнүттэн үлэлиир. Бу бирикээhинэн, МСЭ ыытарга туттуллар киритиэрийдэргэ уонна классификацияларга олоҕуран, хас биирдии ыарыы-эчэйии истиэпэнин көрөн, сыанабыл туруоруллар. Ол курдук, ыарыы-эчэйии 4 истиэпэнэ баар: кыра (незначительная степень), орто (умеренная), улахан (выраженная), олус улахан (значительно выраженная).
Үөһэ этиллибитин курдук, үс усулуобуйа барыта баар буоллаҕына, инбэлиит ханнык бөлөххө киирсэрэ быhаарыллар. Ол курдук, ыарыы-эчэйии орто истиэпэннээх буоллаҕына, ыарыһах үһүс бөлөхтөөх инбэлиит буолар, улахан истиэпэннээх ыарыһах – иккис бөлөхтөөх инбэлиит, олус улахан истиэпэннээх бастакы бөлөхтөөх инбэлиит буолар.
– Инбэлиити быһаарар, бөлөҕү туруорар хамыыhыйаны ааhарга туох докумуоннар наадаларый?
– МСЭ хамыыhыйатын ааhарга сүрүн докумуон – туhаайар сурук (направление на проведение МСЭ) буолар. Биһиэхэ бу докумуону ыалдьар киhини кэтээн көрөр, эмтиир поликлиника ыытар. Билигин урукку курдук, сайабылыанньа суруйар наадата суох. Поликлиника быраастара эспэртиисэҕэ “направление” биэриэхтэрин иннинэ, ыарыһахтан сөбүлэҥ (согласие) ылан, илии баттаталлар. Направлениены толорон баран, быраастар хамыыһыйалара баттаабытын кэннэ, электроннай направлениены реестрдээн биһиэхэ ыыталлар. Киhи бэйэтэ бара-кэлэ сатаабат, направлениены илдьибэт-аҕалбат.
Туhаайар сурук МСЭ бүрүөтүгэр киирээтин кытта, докумуоннар регистрацияны ааhаллар, бу киһи хамыыһыйаҕа көрүллэр күнэ, бириэмэтэ чуолкайданар уонна быһаарылынна да, тутатына төлөпүөнүнэн биллэриллэр.
– Саамай сүрүнэ, ыалдьар киһини чөлүгэр түһэрии буоллаҕа. Ол үлэ хайдах быһыылаахтык ыытылларый?
– Итиннэ анал ИПРА (индивидуальная программа реабилитации/абилитации инвалида) диэн оҥоһуллар. Ол аата тугуй? Бу – ыарыһах киһи доруобуйатын чөлүгэр түhэрэргэ, киhи тус бэйэтигэр анаан оҥоhуллубут бырагыраама. Аата да этэрин курдук, инбэлиит олоҕу олорор мэhэйдэри туорууругар аналлаах, кэлим оҥоhуллубут реабилитация миэрэтин докумуона.
Бу бырагыраамаҕа инбэлиит киhи дьонтон итэҕэhэ суох олох олороругар анаан, араас тэхиниичэскэй уонна да атын тэриллэр, социальнай, мэдиссиинэ өҥөлөрө көрүллэллэр. Холобур, үлэ булааhыныгар көмөлөһүү, үөрэххэ реабилитация, социальнай олоххо-дьаhахха, тулалыыр эйгэҕэ реабилитация уонна да атын өҥөлөр баар буолуохтарын сөп. Ону тэҥэ, ИПРАҕа тэхиниичэскэй тэриллэр (ТСР) суруллуохтарын сөп.
– Тэхиниичэскэй тэриллэргэ (ТСР) диэн тугун, онно туох киирсэрин чопчу быһааран биэрэргит буоллар?
– ТСР (техническое средство реабилитации) диэн, бу ыарыһаҕы чөлүгэр түһэрэргэ көмөлөһөр тэхиниичэскэй тэрил. Бу чуолаан инбэлииттэргэ анаан оҥоhуллубут, кинилэр күннээҕи олохторугар көрсөр ыарахаттарын туоруурга көмөлөһөр анал тэриллэр. Холобура, хаамалларыгар ыарарҕатар дьоҥҥо торуоска, анал кэлээскэ, илиитэ эбэтэр атаҕа суох дьоҥҥо быратыас, мөлтөхтүк истэр дьоҥҥо анал истэр аппараат, о.д.а. тэрил суруллуон сөп.
– Бу сириэстибэлэри ханнык баҕарар инбэлиит суруйтарыан сөп дуо?
– Суох, баҕалаахха барытыгар кыайан суруллубат. Барыта анал докумуоҥҥа олоҕурар. Бу тэхиниичэскэй тэриллэри аныырга 106н диэн бирикээскэ олоҕуран үлэлиибит. Инбэлиит ыарыытын уонна күннээҕи олоххо көрсөр мэhэйдэрин барытын сыаналаан баран, ханнык тэрил көрүллэрин дуу, суох дуу уонна бирикээскэ ол туһунан туох дэммитин, бу ыарыыга төһө табыгастааҕын үөрэтэн баран, чопчу бу киhиэхэ сөптөөх тэхиниичэскэй тэрили ИПРАҕа суруйабыт.
– Бу бүтэhик сылларга МСЭ ыытыллар бэрээдэгэр туох уларыйыы таҕыста?
– Элбэх уларыйыы буолла. Ол курдук, сүрүн уларыйыылартан бастакынан, аан дойдуну буулаабыт хоруона хамсыгын тэниппэт туһуттан Арассыыйа Бырабыыталыстыбата 2020 сыл алтынньы 16 күнүгэр таһаарбыт 1697№-дээх «Инбэлиити быhаарыы быстах кэмнээх бэрээдэгэ» диэн уурааҕын ааттыыр наада.
Ол уураах быһыытынан, билигин инбэлииккэ тахсыыны хамыыһыйа ыарыһах киhини ыҥырбакка эрэ, бэликилииньикэ бэлэмнээбит докумуоннарынан (направление) быhааран оҥорор. Инбэлииттэргэ, инбэлиит оҕолорго хос хамыыhыйа барар бириэмэлэрэ кэлбит буоллаҕына, балыыhаҕа көрдөрүммэккэ, докумуон (направление) бэлэмнээбэтэх түгэннэригэр, баар инбэлиит бөлөҕүн 6 ыйга уhатабыт.
6 ыйга инбэлиит буолары уhатыы кулун тутар 1 күнүгэр 2022 сылга диэри буолар, ол эбэтэр кулун тутар 1 күнүгэр диэри болдьохтоох инбэлииттэргэ 6 ыйга уhатар үлэ барар. Онтон доруобуйаларын туруга уларыйбыттарга, ыарыһахха тус бэйэтигэр анаммыт бырагыраамаҕа (ИПРА) уларыйыыны эбии киллэриигэ, хос хамыыhыйаны барар болдьоҕу уларытыыга саҥа докумуон (направление) оҥоhуллуохтаах.
Иккиhинэн, тохсунньу 1 күнүттэн реабилитация/абилитация тус бэйэҕэ анаммыт бырагыраамата (ИПРА) норуот хаhаайыстыбатын тустаах салаатын үрдүкү учреждениетын 281№-дээх бирикээhинэн, электроннай докумуонунан оҥоhуллар буолла. Электроннай ИПРАны федеральнай инбэлииттэр реестрдэригэр (федеральный реестр инвалидов) киирэн көрүөххэ сөп. Хас биирдии инбэлиит, кини сокуоннай бэрэстэбиитэлэ www. sfri.ru саайтыгар тус бэйэтин (личнэй) кэбиниэтигэр киирэн көрүөн сөп. Тус кэбиниэккэ киирэргэ Гос.услуги саайка регистрациялаах буоллаҕына, www. sfri.ru саайтыгар госуслуги логин уонна хатыыр тылын суруйан киллэрэр. Суотабай төлөпүөнүнэн сатаан туhанар дьоҥҥо анаан «ФГИС ФРИ» диэн ааттаах приложение баар.
– МСЭ туhунан информацияны ханна ааҕыахха-көрүөххэ сөбүй?
– Бу туһунан туох баар информацияны Саха сирин тутаах бүрүөтүн саайтыгар көрүөххэ сөп, аадырыhа: 14.gbmse.ru
Тус бэйэҕит интэриэhиргиир боппуруостаах буоллаххытына, 8(4112) 404-333 элбэх ханааллаах нүөмэргэ бастаан 1, онтон 8 диэни баттаан эрийэн билсиэххитин сөп. Аадырыспыт: 677005, Дьокуускай куорат, Курашов уулуссатын, 65.
Бэлэмнээтэ Н.Герасимова.
