Олунньу 17 күнүгэр Ил Түмэҥҥэ Алена Атласова салалтатынан, видео-сибээс көмөтүнэн, “Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр элбэх оҕолоох ыалларга бэриллибит сир учаастактарын инженернэй инфраструктуранан хааччыйар тэрээһини олоххо киллэрэр туһунан” диэн бырабыыталыстыба чааһа буолан ааста.
Мунньах сүрүн дакылаатын Саха Өрөспүүбүлүкэтин тутууга миниистирэ Павел Кылатчанов аахта. Кини бэлиэтээн эппитинэн, СӨ Үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга министиэристибэтин 2022 сыл олунньу 1 күнүнээҕи чахчыларынан, Саха сиригэр 25 612 элбэх оҕолоох ыал олорор. Олохтоох бэйэни салайыныы уорганнара кинилэри барыларын сир учаастагын ылар учуокка туруорбуттар. Олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарын быһаарыытынан, 10 673 сир учаастага бэриллибит. Саамай элбэх ахсааннаах сир учаастага Дьокуускайга тиксибит. Онно сайабылыанньаны 10 889 киһи биэрбит, 3 379 ыал учаастагы ылбыт.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин Тутууга министиэристибэтин 2021 сыл ахсынньы 28 күнүнээҕи дааннайынан, РФ Бэрэсидьиэнин ыйааҕа олоххо киирэр кэмин устата өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн үс эбэтэр онтон элбэх оҕолоох ыалларга уот ситиминэн хааччыллыбыт 6 945, кииннэммит уу ситиминэн хааччыллыбыт – 322, гааһынан хааччыллыбыт – 3 326, суоллаах-иистээх – 4 365 сир учаастага бэриллибит.
“Ити тэрээһиннэр чэрчилэринэн, судаарыстыба бүддьүөтүттэн муниципальнай тэриллиилэргэ араас үлэни ыытарга субсидиялар көрүллэллэр”, – диэн миниистир эттэ.
Павел Кылатчанов иһитиннэрбитинэн, олохтоох бэйэни салайыныы маннык сүрүн усулуобуйаны тутустаҕына, субсидия бэриллэр: кэлим тутуу ыытыллар сиригэр 10 сир учаастага киириэхтээх, онно ыытыллыахтаах үлэ былааннаныахтаах, бырайыак-симиэтэ докумуона эбэтэр технологическай холбонууну көҥүллүүр дуогабары түһэрсэр сөбүлэһии баар буолуохтаах.
Миниистир итинник иһитиннэрии кэннэ, салгыы ааспыт сылга ыытыллыбыт үлэ-хамнас туһунан сырдатта. Ол курдук, былырыын СӨ Тутууга министиэристибэтин сүүмэрдиир куонкуруһун чэрчитинэн, муниципальнай тэриллиилэртэн барыта 30 сайаапка киирбит. Сүүмэрдиир куонкурус түмүгүнэн, барыта 126,7 мөлүйүөн солкуобай суумалаах 16 кыбаарталы инфраструктуранан хааччыйарга 7 улуустан 14 муниципальнай тэриллии сайаапката талыллыбыт. 2021 сыллаахха тэрээһини олоххо киллэрэргэ 126 673 234,83 солкуобай көрүллүбүтүттэн, 114 474 297,51 мөлүйүөн солкуобайа (көрүллүбүт үп 90 %-
на) туттуллубут.
2021 сыллаахха көрүллүбүт үп көмөтүнэн 502 сир учаастага инфраструктура сорох көрүҥүнэн хааччыллыбыт. 2022 сылга инфраструктура сорох көрүҥүнэн 500 учаастагы хааччыйар былаан баар.
Өрөспүүбүлүкэ бар дьонун дьокутааттара сүрүн дакылааччыкка чопчулаһар ыйытыылары биэрдилэр. Ыйытыыларга Саха Өрөспүүбүлүкэтин тутууга миниистирин бастакы солбуйааччы Галина Новикова хоруйдаата.
Ил Түмэн Дьиэ кэргэн уонна оҕо аймах дьыалатыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Алена Атласова Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччыта Кирилл Бычков ыыппыт информациятын чопчуласта.
“Ыйылларынан, өрөспүүбүлүкэҕэ дьон олорор түөлбэлэрин хааччыйыыга-тупсарыыга барыта 1 миллиард 809 мөлүйүөн 700 тыһыынча солкуобай кэриҥэ харчы наада. Ол гынан баран, сылы кыайбат кэм анараа өттүгэр, быһа холоон, 4 миллиард 100 мөлүйүөн солкуобай наада этэ. 2021 сыллаахха 203 мөлүйүөн, оттон 2022 сыллаахха – 140 мөлүйүөн солкуобай үбүлээһин көрүллүбүтэ. Дьон олорор түөлбэлэрин хааччыйарга-тупсарарга ирдэнэр харчы тоҕо ити курдук араастаһарый?” , – диэн Алена Атласова сураста.
Миниистир эппитинэн, сыана биир сир учаастагын инфраструктура чопчу ханнык көрүҥүнэн хааччыйаргыттан-тупсараргыттан, онно ортотунан төһө харчы ороскуоттанарыттан көрөн быһаарыллар. “Өскөтүн биһиги билигин “10 673 учаастак баарыттан 6 945 учаастага уотунан хааччыллан олорор” диир буоллахпытына, 3,5 тыһыынчаттан тахса учаастак инфраструктуранан хааччыллыбакка турар”, – диэн миниистир Павел Кылатчанов хоруйдаата. Кини быһаарбытынан, 4 миллиард солкуобай диэн – бүттүүн аналитическай наадыйыы, оттон 1 миллиард 809 мөлүйүөн 700 тыһыынча солкуобай – Саха Өрөспүүбүлүкэтин муниципальнай тэриллиилэрэ ыыппыт сайаапкаларын түмүгүнэн ааҕыллыбыт наадыйыы суумата.
Норуот дьокутаата Юрий Николаев олохтоох бүддьүөттэн уонна бүддьүөтү таһынан киирэр харчыттан олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарыгар кыттыгас үбүлээһин өлүүтэ төһө буоларын чопчуласта. Оттон Павел Ксенофонтов уонна Ньургуйаана Захарова урут бырабыыталыстыба чааһын түмүгүнэн өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатыгар чааһынай дьиэ тутуутун көҕүлүүр туһугар, олохтоох салайыныылар территориялары сайыннаралларыгар уонна баһылыылларыгар көрүллэр субсидия бэриллэр усулуобуйатын судургутутар, ол иһигэр олохтоох бүддьүөттэн кыттыгас үбүлээһин усулуобуйата баар буоларын туһунан сүбэлэммитинэн, хас даҕаны ыйытыыны биэрдилэр.
Итини таһынан, дьокутааттар Саха сирин бырабыыталыстыбатыгар элбэх оҕолоох ыаллар чааһынай дьиэни тутталларыгар бэриллибит сир учаастактарын инженернэй инфраструктуранан хааччыйар тэрээһини олоххо киллэрэргэ анаммыт “суоллааҕы каартаны” 2022 сыл бастакы кыбаарталыгар оҥорон бүтэрэргэ сүбэлээбиттэрин санаттылар.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин экэниэмикэҕэ миниистирин солбуйааччы Иван Елисеев оннук “суоллааҕы каарта” билиҥҥитэ суоҕун, оҥоһулла сылдьарын иһитиннэрдэ.
Галина Данчикова улахан суолталаах боппуруос дьүүллэһиллэ турарын, бу боппуруоска суһал быһаарыы ылыныллара наадатын бэлиэтээтэ. “Бастатан туран, туох ирдэнэрин туһунан быһаарыы ылыныллыахтаах, ырытан көрүллүөхтээх – туох наадатын, төһө кыахтаахпытын билиэхтээхпит. Биһиги, сүрүннээн, араас-араас сыыппараны-чахчыны истэбит. Ол эрээри бэйэбит төһө кыахтаахпытын билбэппит”, – диэтэ дьокутаат.
Антонина Григорьева: “Территория былаанын докумуоннарыгар дьиэ-уот тутуллар кэскиллээх түөлбэлэрин хааччыйарга аналлаах инженернэй инфраструктура эбийиэктэрин тутар технологическай көрүдүөрдэр учуоттаналлар дуо?” – диэн ыйытта.
Итини таһынан, Ил Түмэн вице-спикерэ гаастааһын уонна инфраструктура атын көрүҥнэрин (тутулуга суох гаас ситимэ уонна да атын...) туһунан ыйытыыны биэрдэ. Уонна улуустартан элбэхтик төннөн кэлэринэн, тутуу докумуонун (градостроительнай) оҥорорго көмө наадатын-суоҕун сураста.
Кэккэ сиһилиир, чопчулуур ыйытыылары норуот дьокутааттара Татьяна Егорова, Елена Голомарева, Аркадий Семенов, Наталья Румянцева уонна Иван Данилов эмиэ биэрдилэр.
“Севернай” уопсастыбаннай тэрилтэ бэрэссэдээтэлэ Наталья Мухортова элбэх оҕолоох ыалларга анаммыт “Севернэй” учаастак суолун-ииһин туһунан ыйытта. Ону таһынан, сэҥээрэр, сэргиир ыйытыыларын Мииринэй улууһун дьокутаата Алексей Бутаков сураста. Кини тутууга муниципалитеттар харчыларын кэмчилиэххэ наадатын бэлиэтээтэ. Алексей Бутаков этэринэн, муниципалитеттар сир баайын хостооччулартан чэпчэки сыаналаах суолга кутар матырыйаалы ылбаттар, муниципальнай тэрилтэлэр салайыыларыгар буор-кумах карьерын биэрэр кыаллыбат. “Сокуон быһыытынан элбэх оҕолоох ыаллар сир учаастагын ылаллар эрээри, ону оҥорботтор (разрабатывают). Онон, биһиги чэпчэки сыаналаах матырыйаал суоҕунан, сирдэрин учаастактарын сатаан оҥостубат дьону үбүлүүргэ күһэллэбит. Биһиги хаһан эмэ учаастактарын туһаммат дьонтон сирдэрин атыылаһыахпытын эбэтэр ылыахпытын сөп дуо?” – диир Бутаков.
Уопсайынан, өрөспүүбүлүкэ дьокутааттара сир учаастактарын инфраструктуранан хааччыйар тэрээһин бэрт бытаанын, бу боппуруос өссө 2016 сыллаахтан быһаарылла илигин, бэбиэскэҕэ турарын туһунан биир санааҕа кэллилэр. Итиэннэ Ийэ сылыгар боппуруос түргэнник быһаарыллан, Саха сирин элбэх оҕолоох ыаллара бэриллибит сирдэригэр дьоллоохтук, табыгастаахтык олоруохтара диэн эрэнэллэрин биллэрдилэр.
Бырабыыталыстыба чааһа бүтүүтүгэр Ил Түмэн Дьиэ кэргэн уонна оҕо аймах дьыалатыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Алена Атласова Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин уурааҕынан, бу сыл бастакы кыбаарталыгар “суоллааҕы каарта” оҥоһуллуохтааҕын санатта. “Кэмитиэт өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын кытта бырабыыталыстыба чааһын кэмигэр этиллибит боппуруостарынан салгыы даҕаны үлэлэһиэҕэ”, – диэтэ.
* * *
Даҕатан эттэххэ, норуот дьокутаата, кэмитиэт салайааччыта Алена Атласова үөһэ ахтыллыбыт туһааннаах боппуруоһу Федерация Сэбиэтин Федеративнай тутулга, эрэгийиэн бэлиитикэтигэр, олохтоох салайыныыга уонна хотугу түөлбэлэр дьыалаларыгар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, РФ ФС Уһук Илиҥҥэ, Арктикаҕа уонна Антарктикаҕа сүбэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Александр Акимов тэрийэн ыыппыт “Уһук Илин демографияҕа бэлиитикэтин кэнсиэпсийэтин олоххо киллэрии хаамыытын туһунан” ВКС мунньахха эмиэ эттэ.
Кини үс эбэтэр онтон элбэх оҕолоох ыалларга бэриллибит сир учаастактарыгар Арассыыйа Федерациятын бүддьүөтүттэн инженернэй уонна хомунаалынай инфраструктураны тэрийэргэ Уһук Илин уратыта учуоттаныахтааҕын бэлиэтээтэ. Ону таһынан, дьокутаат этиллибит кыһалҕа Саха сиригэр эрэ буолбакка, Уһук Илиҥҥэ барытыгар баарын санатта.
Бу тиэмэ бүтэһигин сиһилии 2021 сыл сэтинньи 30 күнүгэр Парламеннар ассоциацияларын “Уһук Илин уонна Забайкалье” мунньаҕар кэпсэтиллибитэ. “Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурук субъектара майгыннаһар даҕаны, майгыннаспат, ураты даҕаны кыһалҕалардаахпыт”, – диэбитэ кини уонна УИ федеральнай уокурукка киирэр субъектарга анал усулуобуйаны тэрийэр туһугар, “Стимул” бырагыраамаҕа уларытыылары киллэрэргэ туруорсубута. Бу бырагыраама “Дьиэ-уот уонна куорат эйгэтэ” национальнай бырайыак иһигэр киирэр. Кини дьиэ-уот тутуллар сирдэригэр социальнай уонна тырааныспар инфраструктуратын тутар соруктаах.
