КЫАЙЫЫ КҮНЭ
Полина Пантелеймоновна Находкина-Победа олус ураты киһи. Кини киинэ лиэнтэтин курдук эриллибит-буруллубут олохтоох, кистэлэҥ, дьикти хоһооннордоох, чыҥха атын анаарыылаах, үгүс дьарыктаах, успуорду өрө туппут аҕам дьахтар. Кинини, омос көрөөт, киһи туох даҕаны уратыта суох дии саныаҕа. Ол эрээри, кини бу Кыайыы күнүгэр 68 сааһын туоларын даҕаны үрдүнэн, успуорду өрө туппут күүстээх санаа, чөл олох биир эриэккэс туоһутунан буолар. Бэл, мин Полина-Победаттан наһаа сөҕөбүн. Кинини кытта кэпсэтиибитин ааҕыҥ.
– Кимтэн кииннээххиний, хантан хааннааххыный? Оҕо, эдэр саастарын ханна ааспыттарай?
– Мин Уус Алдан үс дьоруойдаах Танда бөһүөлэгэр ыам ыйын 9 күнүгэр, 1954 сыллаахха күн сирин көрбүтүм. Төрдүс кылааһы бүтэриэхпэр диэри онно үөрэммитим. Мин олох сыгааннар курдук оҕо эрдэхпиттэн айаннаан тахсыбытым, кэлиҥҥи даҕаны олоҕум оннук этэ. Биэс оскуолаҕа үөрэммитим. 1-3 кылаас Тиит-Арыы оскуолатыгар үөрэммитим, Тандаҕа 4-с кылааһы бүтэрэн баран, Чэриктэйгэ көспүппүт, ийэм онно фермаҕа үлэҕэ киирбитэ. Бииргэ төрөөбүт 7 этибит, аҕабыт эрдэ өлөөхтөөбүтэ. Чэриктэй интэринээтигэр 7 кылааска диэри үөрэммитим. Үс сыл буолан баран, куораттааҕы «Холбос» тэрилтэ ити ферманы дохуота кыра диэн саппыта. Онон, итиннэ үлэлээбит үс үрдүк көрдөрүүлээх үлэһити талан, Батамайга кыыл ферматыгар ыыппыттара. Мин ийэм кинилэр быыстарыгар хабыллыбыта, инньэ гынан, Батамайга көспүппүт. Онон, 8-с кылааска Сангаарга үөрэнэ тиийбитим. Ол дойду барыта нуучча этэ, биир саха кылааһа баарыгар киирбитим. Бу кэнниттэн, саха оскуолатын батыһан, 9-10 кылаастарга Кэбээйигэ үөрэммитим.
– Оттон оскуола кэнниттэн?..
– Оччолорго оскуоланы бүтэрэн баран үгүс оҕо производствоҕа барар этэ. Мин Батамайбар кэлэн биир сыл фермаҕа үлэлээбитим. Онтон 18 сааспын туолан баран, онно биэлсэринэн үлэлээбит, омугунан немка кыыһын кытта дьүөгэлэспитим. Кини уруутугар ыҥырыллан, Омскайга тиийбитим. Улахан мал диэн суох, турар бэйэбинэн тиийбит киһи онно хаалан хаалбытым. Киһи дьылҕата диэн дьикти эбит. Өйүүҥҥүтүгэр самолетунан дойдубар көтөөрү сылдьыбытым ээ. Барар күммэр үс саха кыыһын көрсө түстүм. Онно ойон тиийдим, онуоха биир дойдулаахтарым олох хаал диэн көрдөһөн, хааллым, билиэппин төнүннэрдим.
Омскайга текстильнай фабрикаҕа үлэҕэ киирбитим. Оччолорго хас бэлиэ күн, бырааһынньык ахсын стенгазета таһаарар этибит. Сүрүн таһаарааччы худуоһунньугунан, суруйааччы киһинэн мин буолбутум. Хаһыатым куруутун кыайыылаах буолар этэ. «Грамотная, рисует хорошо, почерк красивый», - диэн мэлдьи хайгыыллар этэ. Нууччалар олох кыра даҕаны талааннаах киһини саннытыттан таптайа сылдьаллара. 1978 сыллаахха комсомуольскай билиэт уларыйбыта. Онно үчүгэй буочары көрдөөннөр, миигин комсомуол кэмитиэтигэр үлэҕэ ылбыттара.
Итиннэ икки сыл үлэлиирим быыһыгар «сэкэрэтээр-машинист» киэһээҥҥи үөрэҕэр кыргыттары кытта үөрэммитим. Онно эмиэ дьэ былааһы ылан турардаахпын. «Слепой метод» диэн ньыманан, көрбөккө эрэ бэчээттиир ньымаҕа үс бастыҥнар быыстарыгар киирсибитим. Онон, салгыы машиннай бюроҕа старшайынан үлэҕэ киирбитим.
Ол үлэлии сырыттахпына, биирдэ партком ыҥыран ылан, Ивановскай текстильнай институт киэһээҥҥи салаатыгар киллэттэрдибит, хайаан даҕаны үөрэн диэтилэр. Итиннэ киирбитим эрээри, ситэ үөрэммэтэҕим. Онтон сотору кэминэн, банковскай докумуоҥҥа инкассаторынан ылбыттара. Бу үлэҕэ 7 сыл үлэлээбитим, хайҕанар этим, оҥорбутум олох төттөрү кэлбэт уратылаах этэ. Бу иннинэ наһаа элбэх докумуоннара төттөрү кэлэн, сордоно сылдьыбыттар этэ.
1983 сыл сааһыгар Минеральные Воды куоракка дьүөгэбинээн сынньана барбыппыт, онно Хабаровскай кыраайтан сылдьар поезд-машиниһын билсэн, ол күһүн Омскайтан Хабаровскайга көһөн тиийбитим. Атырдьах ыйыгар Железнодорожник күнүгэр сыбаайбалаан, эһиилигэр уолламмытым. Уолбар таптыыр киһим аатын биэрбитим. Ол аата олохпор улахан оруолу оонньообута. Кыыс төрөөбүтэ буоллар, бука, олорон хаалыам эбитэ буолуо. Ити мин тус санаам, тус олоҕум...
– Наһаа үчүгэй хоһооннору суруйар эбиккин. Хаһааҥҥыттан айар кут алыбар ылларбыккыный?
– Чэриктэйгэ алтыс кылааска саха тылын учуутала Анна Ивановна арыйбыт куруһуогар сырыппытым. Мин сахалыы хоһоон суруйуутугар быраабылалары билиибэр дьарыгым диэн ити эрэ этэ. Учууталым хоһоон уратытын, дорҕооно араастаһыытын, рифматын туһунан үөрэппит билиитэ баар буолан, билигин хоһоон суруйабын. Оччолорго мин хоһоону суруйууга маҥнайгы холонууларбын кини ылан «Бэлэм буол+» хаһыакка таһаарар этэ. Ол тахсыбыттарын иһин харчы кэлэр. Онтон бу оскуолаттан Кэбээйигэ көһөн баран, хоһоон суруйарым умнууга барбыта. Онтон кэлин, уолум 5 саастааҕар дойдубар төннөн кэлбитим, мин бэйэм 35 саастаах этим. Хоһоон суруйуутунааҕар буолуох, олох нуучча тыллаах буолан кэлбитим. Онтон кэлбитим 7-с сылыгар Чэриктэйгэ охсуллан ааспытым. Оруобуна саха тылыгар үөрэппит учууталбар хоммутум, миигин наһаа үөрэ көрсүбүтэ. Кини чэйдэтэ олорон: «Хоһоонноргун суруйаҕыҥ дуо?» - диэн ыйыппыта. Мин, биллэн туран, суох диэтэҕим дии. Онуоха учууталым: «Cуруйуоҥ этэ, эн талааннааххын», - диэбитэ. Бастаан истэн эрэ кээстим.
Онтон, 2000 сылга ийэм өлөөхтөөбүтүн кэннэ, санааҕа ыллардым. Дьиҥинэн, ийэм барахсан наһаа үчүгэйдик хоһоон суруйар эбит. Онтукатын бар дьоҥҥо биллэрбэккэ, кистии сылдьыбыт. Эрдэ онуска үөрэнэ сылдьан, олус элбэх ийэм хоһооннорун ааҕан үөрбүттээҕим. Барыта сүһүөҕүнэн суруллубуттар этэ... Онтон өлүөн иннинэ биирдэ иһит сууйа турдахпына ыйытта: «Полина, хоһоон суруйаҕыҥ дуо?» - диэбитэ. Мин суох диэтэҕим. Ону кини: «Суруйуоҥ этэ, эн үчүгэйдик суруйуоҕуҥ», - диэбитэ... Ийэбин көмпүт түүммэр тута икки хоһоону суруйан турбутум.
Дьэ, онтон ылата халлаантан сулус түһэрин курдук, мин мэһэйдэтиэхпэр диэри строкалар кутуллубуттара. Бу аата ийэм хоһоон суруйар дьоҕурун миэхэ биэрэн барбыт, миигинэн этитэр дии саныыбын. Мин билигин хоһоону соспокко, түргэнник суруйабын. 65 сааспар ааптарыскай хоһоон хомуурунньугун таһааттарбытым. Биир саамай хомойорум диэн – 64 сааспар диэри муспут хоһооннорум, олор быыстарыгар биир таптыыр киһибэр анаммыт 100 хоһоонум, хаартыскалардаах 10 альбомум, муспут значогум кэллиэксийэтэ уокка былдьаммыттара... киһи айымньыларын, ааспыт олоҕун бэлиэтин, хаартыскалары сүтэрии олох наһаа абалаах эбит!
– Хоһоонньуттар эйгэлэригэр эн Победа диэн ааккынан биллэҕиҥ. Победа диэн псевдонимы бэйэҥ талбытыҥ дуо? Тоҕо кыайыы аатынан?
– Ийэм Победалана диэн ааттаары олордоҕуна, тастыҥ аймаҕа кэлэн бэйэтин Балааҕыйа диэн аатын бэрдэрбит. Мин ити ааппын олох сөбүлээбэт этим. 1968 с. Батамайга көһөн тиийбиппитигэр нуучча оҕолоро төгүрүйэн кэбиспиттэрэ:" Как тебя зовут?"- диэбиттэригэр кэтэтэн-кэтэтэн нэһиилэ ыган таһааран эппиэттээбитим:"Полина", - диэбитим. Сонно тута оҕолор иилэ хабан "Поля-Поля" дэспиттэрэ. Ол курдук күһүн Сангаарга 8-ка үөрэнэ тиийэрбэр Полинанан тиийбитим. 18-пар паспорбар Полинанан суруллубутум.
"Айар кут" группаҕа куораттааҕы дьүөгэм балачча өр кучуйан биир үтүө күн барсыбытым. "Онно псевдонимнаах буолуохтааххын. Ийэҥ биэриэн баҕарбыт аатынан Победа буол", - диэбитэ. "Дьон сиилээн бүтэрэр ини, кого побеждать собралась", - диэхтэрэ диэн күлбүппэр: "Бэйэҥ аатыҥ буолуохтаах этэ дии. Саатар псевдоним буоллун", - диэн саҥардыбатаҕа. Тиийэн өйбүттэн 3 хоһооммун аахпытым. Сөбүлээбиттэрэ. Киэһэ дьиэбитигэр кэлбиппитин кэннэ дьүөгэбэр бассаабыгар илдьит кэлбит этэ: "Дьүөгэҥ псевдонимын сахалыы уларыттын", - диэн.
"Эппэтэҕим дуо" диэбиппэр: "Ничего, аныгыс сырыыга өссө көрдөрөөр бэйэҕин. Тоҕо бэйэҕин таһаарбаккын, кистэнэн бүт", - диэн саба саҥаран, иккис түмсүүгэ барбыппыт. Онно 10 хоһоону үргүлдьү аахтарбыттара. Онтон физическэй хамнаныыларбын көрдөрбүтүм. Үөрүү, сөҕүү буолбуттара. Уонна: "Победанан сырыт. Дьиҥнээх Победа эбиккин, сырыт псевдонимҥынан. Бэйэҕэр олус барсар", - диэбиттэрэ.
– Үнүр эйиигин биир дьоро түһүлгэҕэ олус сымсатык туттан, успуорт трюктарын көрдөрбүккүн көрөн сөхпүтүм. Эн сааһыҥ 68! Хаһааҥҥыттан дьарыктанаҕыҥ?
– Мин 56 сааһым диэки тобуктарым, атаҕым сүһүөхтэрэ ыарыйдылар. Онтон илиим холбосто, хаҥас илиим олох тугу даҕаны көтөхтөрбөт буолла. Бороҕон балыыһатыгар көрдөрө тиийдим – артрит, артроз диэн быһаардылар. Эрэй буолла. Ити курдук эрэйдэнэн, балыыһаҕа киирэбин, систиэмэлээтэхтэринэ бастаан үчүгэй курдук буолабын, онтон эмиэ хаттаан эргиллэр. Тэһэ кэйэр ынырык ыарыы! Бу хаҥас өттүбүнэн ким да хаампат буолбута, кыргыттарым бары билэр буолбуттара. Итинник моһуогура сырыттахпына балыыһалар эрийэннэр: «Полина, кытаат, кэлэ оҕус, манна икки хирург быраас куораттан кэллилэр, күнүнэн көрөллөр уонна бараллар», - диэтэ. Тиийбиппэр саха уонна нуучча быраастара эбиттэр. Элбэх киһи сахатыгар уочараттаан турар. Оттон нууччатыгар ким даҕаны суох. Ол иһин, ыллым даҕаны нуучча хирург бырааһыгар киирэн хааллым уонна: «Я не хочу с таких лет ползать, все равно какой-то выход должен быть», - диэтим. Онуоха бырааһым: «Ну, не хотите ползать, занимайтесь физкультурой», - диэтэ. «Илиим ыалдьар диигин, илиигэр туох эрэ чэпчэки ыйааһынна ыл, онтукайгын көтөҕөн бараҥҥын, биэбэйдиир курдук олор-сыт – үйэҥ тухары ыалдьыаҕыҥ, - диэтэ уонна, - эн сүһүөхтэрин бука бары хамсыы сылдьыахтаахтар, кыра-кыратык эрийэн, көннөрү оскуола физкультуратын дьарыктарын оҥоро сырыт», - диэтэ.
Мин дьиэбэр кэлээт, дьарыктанардыы туруннум, чэпчэки соҕус ыйааһыннаах ханнык мал кэлиэй, мас арыылаах иһиппин көтөҕөн, дьарыктанан саҕалаатым. Бастаан биир илиибинэн, онтон иккис илиибинэн эрийэ сырыттым. Көннөрү физкультура эрчиллиилэрин оҥордум. Онтон ыарыым улам-улам сүтэн барда. Биирдэ өйдөммүтүм – бары сүһүөхтэрим эргичиҥнииллэр, ханан даҕаны улахан туох даҕаны ыалдьыбат. Ити аата мин 60 сааспыттан саҕалаан сэрээккэлэнэр буоллум. Эбиитин ыйааһыммын түһэрдим. 146 см. эрэ үрдүктээхпин. Оччолорго мин итинник уҥуохтаах киһиэхэ 61 киилэ ыйааһыннаах этим. Онон, бачча кыра уҥуохха барсыбат ыйааһыннаахпын диэн, ыйааһыммын түһэрэртэн саҕалаатым. Билигин 52 киилэни тутан баран сылдьабын, ардыгар 1-2 киилэни эбинэн кээһэбин. Оччоҕуна тута биллэр. Маныаха, киһи аһылыгын көрүнүөн наада. Онуоха диэри тугу баҕар сиэххэ сөп эбит.
– Дьарыккын кытта холбоон күннээҕи режимиҥ хайдаҕый?
– Сарсыарда 4-5 чаас диэки уһуктан тураат, сахалыы араадьыйабын холбуубун. Араадьыйа истэ-истэ дьарыктанабын. Сарсыарда дьарыкпар биир чаас барар. Күтүөппэр мас тапчаан оҥотторбутум, онтукпар сайын хас күн аайы эккириибин. Кыратык трассаҕа тахсан сүүрэбин, бастаан дьонтон кыбыстар курдук этим, онтон үөрэнэн хаалбытым. Күн ортотугар эмиэ, холобура бу үлэлии даҕаны олорон ойон тураат, эрчиллиилэри оҥоробун (Полина-Победа билигин харабылынан үлэлиир). Биирдэ эмит ааһан иһэр эр дьон: «Эн бу хас сыл олороору дьарыктанаҕыный?» - диэн ыйытааччылар. Онуоха мин: «Биһигини барыбытын хас сыл олорорбутун Таҥара быһаарар, мин буоллаҕына мэлдьитин чэпчэкитик, доруобайдык сылдьыахпын баҕарабын», - диибин. Киһи мэлдьитин бэйэтин наһаа атаахтатыа суохтаах. Мин таҥнарбын эҥин барытын туран эрэ таҥнабын.
– Дьарыгын үтүө түмүгүнэн ханнык эрчиллиилэри, трюктары көрдөҕүҥ?
– Мин шпагат түһэбин, стойка тэбэбин. Эрдэ стойканы салгыҥҥа тэбэр этим, онтон билигин сааһыран баран куттанаммын, истиэнэҕэ быраҕан бараммын, онтон өйөбүлэ суох турабын. Хас даҕаны мүнүүтэ турабын. Маны таһынан, пресс хачайдыыбын, «поднятие туловища», приседание оҥортолуубун, үс туочукаҕа атахпын ыытан бараммын төбөбүнэн муостаҕа турабын, ол кэнниттэн туран кэлэбин, төбөбүн тобукпар диэри тиэрдэбин. Маны барытын кыра-кыралаан үөрэммитим, эбэн испитим...
– Итинник сорох эдэр дьон даҕаны нэһиилэ көрдөрөр трюктарын оҥороргор ыарырҕаппаккын дуо? Мин эн таҥнары турбуккун көрөн баран, бэл, эн тускар долгуйбуттааҕым. Ити кэнниттэн дабылыанньаҥ эҥин хамсаабат дуо?
– Суох, дабылыанньам эҥин хамсаабат. Ыарырҕатыы эмиэ суох. Билигин бу өссө бытаара сылдьабын. 64 саастаахпар билиҥҥибинээҕэр түргэн этим. Миигин көннөрү сэрээккэнэн эрэ муҥурданар дии саныыллар этэ. Арай, биирдэ Түүлээххэ кырдьаҕастар кэнсиэрдэрэ буолла. Миигин оригинальнай нүөмэри көрдөрүүгэ сэрээккэлэргинэн таҕыс диэн ыҥырдылар. Дьэ, тэтимнээх муусука доҕуһуоллаах араас эрчиллиилэри, трюктары көрдөрбүппэр бары харахтара тууллан түһэ сыста. Соһуйдулар аҕай! Нүөмэр кэнниттэн сыана кэтэҕэр ойон тиийдилэр уонна туоһуластылар. «Туох үлүгэрэй бу, эйиигин көрөн биһиги дабылыанньабын таҕыста, мэйииҥ эҥин эргийбэт дуо?» - диэтилэр. Мин уопсайынан тэрээһиннэргэ эрчиллиилэрбин, тугу сатыырбын көрдөрөн, барыларын хамсаныыга ыҥыра сатыыбын. Дьиҥинэн, киһи эрдэттэн хамнаннаҕына, ыарыыны барытын тумнар кыахтаах дии саныыбын.
– Аны туран, биир тэрээһиҥҥэ эн аныгылыы «хип-хоп» истииллээх таҥнан тахсан бараҥҥын, аныгылыы рэп аахпыккын көрөн соһуйбутум! Бэйэҥ айаҕыҥ дуо? Эн саастыылаахтарын быыстарыгар рэп толорооччу суоҕа буолуо.
– Рэп тыллара бэйэм киэнэ. Ити мин тэрээһиннэргэ дьону сэргэхситээри, дьээбэҕэ тахсан рэп ааҕабын дии. Аҕыйах киһи ортотугар, бэйэ дьонун быыһыгар толоробун (күлэр).
– Эн ураты дьарыктарыҥ туһунан билистибит. Өссө эбии тугунан эмит дьарыктанаҕыҥ дуо?
– Мин значоктары, аккырыыккалары, испиискэ этикиэткэлэрин уонна пуочта кэмбиэрин ойууларын кэллиэксиэйэлиибин. 1975 сыллаахтан хомуйталаан саҕалаабытым буолуо. Аны туран, значоктары хомуйарбар, Ленин эрэ значоктарын хомуйан саҕалаан барбытым. Оннук тиэмэни талбытым. Оччолорго значок дьоҥҥо элбэх буолара, сорохтору кытта атастаһан, кимтэн эрэ бэлэх ылан мунньаталаабытым. Оттон ити кэнбиэр ойууларын ийэм хомуйан саҕалаабыта. Аккырыыккаларым буоллаҕына бары эҕэрдэ тыллаахтар. Сорох кэллиэксийэм уокка былдьаммыта. Ити сорохторо ампаарга харалла сыппыт буоланнар бааллар. Ахсааннарынан, Лениннээх значоктарым - 347 устуука, аккырыыккаларым – 367 уст., испиискэ этикиэткэлэрэ – 106 шт., кэмбиэр хартыыналара – 796 уст. Барыларын А4 эбэтэр А3 килиэйдии-килиэйдии файлларга уган иһэбин.
– Аны тус олоххун сэгэтэн көрүөххэ. Ол туһунан тугу кэпсиэххиний?
– Тус олохпун барытын кэпсээтэхпинэ бүгүн бүппэппит, барытын арыйан кэпсээтэхпинэ өрөспүүбүлүкэ барыта охтор кыахтаах. Онон, быһатын эттэхпинэ, бастаккы кэргэним нуучча этэ, кинилиин Хабаровскайга олорбутум. Кинилиин уоллахпыт. Ол оҕобун билбэт дьон көрөн баран, ыраас нуучча дии саныыллар. Кини билигин Өймөкөөҥҥө олорор, кэргэннээх, үс уол оҕолоох. Кинини онно метеорология ыстаансыйатыгар начаалынньыгынан ыыппыттара. Ол дойдуну сөбүлээн олохсуйа хаалбыта, бэйэтэ айылҕаттан булчут, балыксыт даҕаны буолан, айылҕатыгар талаһан хаалла быһыылаах. Кинилэр куруутун кэлэ-бара сылдьаллар.
Хабаровскайтан кэлэн баран саха уолугар кэргэн тахсыбытым. Уолум аҕыстааҕар биир кыыс оҕону иитэ ылбыппыт. Ол кыыспыт улаатан билигин 5 оҕолоох, улахан дьиэ кэргэн хаһаайката буолан олорор.
– Эдэр ыччакка, кэлэр көлүөнэҕэ, дьоҥҥо-сэргэҕэ туох диэн сүбэ-ама биэриэҥ этэй?
– Сүһүөх ыарыытын хамнанан-имнэнэн, дьарыктанан эмтиэххэ сөп. Киһи барыта хамнана, эрчиллэ сылдьыахтаах, оччоҕо эрэ доруобай буолабыт. Хаһан эрэ, Уус Алдан Түүлээх нэһилиэгэ буолан, Мандар Уус олорор сиригэр кэнсиэрдии тиийбиппит. Онно мин тахсаммын, эрчиллиилэрдээх нүөмэрбин көрдөрөммүн бэйэм саастыылаахтарбын сөхтөрбүтүм. «Эн олох күөрчэхтии ытыллан олороҕуҥ. Биһиги эн саастыыта буолан бараммыт, бу бэйэ-бэйэбитин илиилэрбитинэн туруорсан кэллибит. Биһиги эмиэ эн курдук буолуохпутун сөп эбит», - диэн үөрэн-көтөн кэллилэр. Мин кинилэргэ: «Кытаатыҥ дьарыктаныҥ, бастаан ыарыылаах буолуоҕа, ыарыыны тулуйа эрэ үөрэниҥ, кэлин ааһыаҕа», - диэтим. Маны таһынан манныгы этиэм этэ – таптал араас буолар, киһи олоҕу таптыахтаах. Таптал эргиччи барытыгар баар. Киһи кинигэни таптыыр, киһи ырыаһыты, суруйааччыны, суруналыыһы суруйарынан, дииктэри куолаһынан таптыыр, киһи үчүгэйи-куһаҕаны араара үөрэниэхтээх. Өссө биир этэр этиим – олоххо соҕотох хаалымаҥ. Соҕотох хаалыы – кырыыс.
– Полина Пантелеймоновна-Победа, арыллан туран ыйытыыларбар хоруйдаабыккар, кэпсээбиккэр махтал! Эйиигин Кыайыы күнүнэн уонна төрөөбүт күҥҥүнэн ис сүрэхпиттэн эҕэрдэлиибин. Салгыы өссө даҕаны сайда, дьарыктана тур, чэгиэн-чэбдик, доруобай буол, мэлдьитин даҕаны кыайыы аттыгар буоллун!
– Махтанабын.
Кэпсэттэ Ираида Коркина-Чугдаара
КУОППАТЫМ
