Кэнники сылларга алмаас хампаанньатыгар сир баайа саппаастаах сирдэр сыыппара мадьыаллара, былаан уонна иһитиннэриини түмүү аныгы ньымалара, ону тэҥэ үлэни-хамнаһы салайар сыыппара технологиялаах сонун кииннэр баар буоллулар. Уопсайынан эттэххэ, атын сир баайын хостооччулары кытта күрэстэһэн кыайар уонна алмаас эйгэтигэр өрүү да инники күөҥҥэ сылдьар туһуттан хайа да кэмнээҕэр ИТ таһымнаах исписэлиистэригэр уонна көдьүүстээх ИТ-быһаарыыларга наадыйыы биллэ-көстө улаатта.
Бу тыын суолталаах соругу толорууга АЛРОСА Саха сиринээҕи Инновацияны сайыннарыы пуондатын кытта эмиэ үлэлэһэр. Тустаах пуонданы кытта түһэрсиллибит дуогабарга олоҕуран, алмаас хампаанньата үс сыл устата тас дойду оҥоһугун солбуйуохтаах көмпүүтэр бырагырааматынан хааччыйарга туһуламмыт бырайыактары өйүүргэ 100 мөл. солк. үбүлүүргэ быһаарбыта.
Оҥоһуллар бырагыраамалар АЛРОСА-ҕа эрэ туһалаах буолбатахтар. Дьокуускай ИТ-пааркатын резидент-хампаанньалара сонун бырагыраамалары элбэтэн, Арассыыйа атын бөдөҥ хампаанньалара туһаналларын курдук үлэлэһиэхтээхтэр. Түмүгэр ол барыта өрөспүүбүлүкэ ИТ-салаата сайдарыгар төһүү, тирэх буолуохтаах.
Омос көрөн, алмааһы хостуур, кырыылыыр салаа уонна ИТ-технологиялар туох сыһыаннаахтар үһү диэххэ сөп. Ону баара, ситимниир, алтыһыннарар түгэнэ олус элбэх. Ол курдук, алмаас хампаанньата кэнники сылларга араас эйгэҕэ барытыгар – геология, алмааһы хостооһун, хааччыйыы уонна батарыы да салаата буоллун, бары көмө сулууспалар тэрээһин үлэлэригэр тиийэ – сүүстэн тахса сыыппара ньыматын бэлиэр туһана сыдьар.
Бу туһунан биһиэхэ АЛРОСА иһитиннэрэр-биллэрэр (информационнай) технологияларга дириэктэрэ Вадим Желтухин соторутааҕыта буолбут “Сыыппара алмаас” (“Цифровой алмаас) пуорум кэмигэр кэпсээтэ.
– Күн бүгүн иһитиннэрэр-биллэрэр технология олох бары эйгэтигэр кимиэллээхтик өтөн киирдэ. Оттон чопчу алмаас хостуур салааны төһө таарыйда?
– Ханнык баҕарар хампаан-ньаҕа курдук, АЛРОСА үлэтин-хамнаһын хас биирдии көрүҥэр, ол иһигэр оҥорон таһаарыыга эмиэ, иһитиннэрэр-биллэрэр технология тыын суолталаах. Биһиги оҥорон таһаарыыга куттал суох буолуутун уонна үлэ көдьүүһүн үрдэтэр сүҥкэн соруктаахпыт. Оттон ону ситиһэргэ иһитиннэрэр-биллэрэр технологиялары сайыннарыы көмө, тирэх буолар. Холобур, дьон үлэлиирэ сэрэхтээх эбийиэктэргэ дьон алтыһыытын аҕыйатар, куттал суоһуурун кыччатарга суоттаммыт “киһитэ суох оҥоһуллар үлэ” (безлюдное производство) диэн хайысха баар. Онон биһиги оҥорон таһаарыыбыт төрүттэрэ – модун экскаватордар, самасыбааллар эрэ буолбакка, ону таһынан үлэ хаамыытын салайарга, кэтии, көрө-билэ олорорго көмөлөөх ИТ-быһаарыылар эмиэ буолалларын өйдүөххэ наада.
ӨЙӨММҮТ БЫРАЙЫАКТАР:ТЭП 2.1. (“ЯКИТ” ХЭУо)Аналитикалыыр уонна BI-тиһиктэри – араас источниктан дааннайдары хомуйан, наардаан, өйдөнүмтүө гына оҥорон биэрэр биисинэстээхтэр туттар бырагыраамаларын уонна үстүрүмүөннэрин нобуорун оҥорон таһаарыынан дьарыктанар хампаанньа.Көтөр аал мотуорун көрөөччү ( “Смарт Юнит” ХЭУо)Арассыыйа хампаанньаларын хааччыйарын тохтоппут, көтөр аал мотуора (двигатель) хайдах-туох үлэлиирин кэтээн көрөр, мониторинныыр Канада оҥоһугун оннугар туттуллар, солбуйар анал тиһик бырайыага.Саҥалыы үөрүйэх. Скиллометр (“Софтвэй++” ХЭУо)Скиллометр диэн – идэ кэмпитиэнсийэтин үрдэтэргэ туттуллар анал платформа. Тутаах сыала-соруга – ускуустубаннай өй (ИИ) төрүтүгэр оҥоһуллубут үөрэх тректэрин салайар тиһик көмөтүнэн саҥа үлэлээн эрэр эбэтэр бэлиэр уопуттаах үлэһит идэҕэ таһымын үрдэтии.Маммография (“Сайберия” ХЭУо)Хампаанньа мэдиссиинэ хайысхатыгар туттуллар бырагыраама оҥоһуутунан ылсан дьарыктанар. Тутаах бородуукталара – рентгенолог быраастар туттар профессиональнай үстүрүмүөннэрэ уонна көмпүүтэринэн көрөргө уонна массыынанан үөрэтэргэ туттуллар ньымаларга көмөлөөх мэдиссиинэ уруһуйун хааччыйар-көрдөрөр муодул арааһа.
– Хампаанньаны салайарга иһитиннэрэр-биллэрэр технологиялар хайдах туһалыылларый?
– Хампаанньа аан бастаан автоматизацияны туһанар буолуоҕуттан 15-тэн тахса сыл ааста. Оттон автоматизация – сыыппара технологиятын саҕаланыыта. Ол гынан баран, син эмиэ атын хампаанньалар курдук, биһиги тас дойду оҥорон таһаарыытын, быһаарыытын туһанар этибит. Оттон билигин тастан киириини бэйэ киэнинэн солбуйар сорук күүскэ турда, онуоха АЛРОСА инники күөҥҥэ сылдьааччылартан биирдэстэрэ буолар. Биһиги урукку бырагыраамалары дойду иһигэр оҥоһуллар, толкуйданан тахсар ИТ-быһаарыыларга уларытабыт, холобур, 1С төрүтүгэр. Биһиги хайа диэки уонна хайдах барыахтаахпытын толору өйдүүбүт уонна ону ситиһэр гына хамаанда тэринэбит.
Хампаанньаҕа 30 тыһ. тахса киһи үлэлиир. Кинилэри кытта сибээһи тута олорорго көмөлөөх кэккэ ИТ-бородуукталаахпыт. Холобур, үлэһиттэрбитигэр табыгастаах буоллун диэн, тэрилтэ порталын иһигэр “тус кэбиниэти” киллэрбиппит. Онно киирбит хас биирдии үлэһит каадырга сыһыаннах чахчыларын, хамнаһын таһымын, ааҕыллыытын, уоппускатын ылыахтаах кэмин, хонугун билсэр, анал таҥас хаһан бэриллэрин көрөр, илии баттыыр, сөпсөһөр-сөпсөспөт, каадыр үлэһитигэр ирдэнэр докумуоннары холкутук ыытар кыахтаах. Сыллата “тус кэбиниэккэ” туттуллар хайысха (функционал) улаатан, эбиллэн иһэр. Туттарга өссө ордук табыгастаах буоллун диэн, мобильнай төлөпүөҥҥэ анал сыһыарыы оҥорбуппут. Онон үлэһиттэр баҕардылар да, ханнык эмэ дьайыыны ханна баҕарар олорон, оҥорор, сибээстэһэр кыахтаахтар. Сүрүнэ, сибээс баар сирэ эрэ буолуон наада.
– Олохтоох бырагыраамалары оҥорон таһаарааччыларга, туһааннаах ырыынакка тас дойдуга оҥоһуллубуту олоччу дойду киэнинэн солбуйар сүҥкэн сорук турда. Ити чааһыгар АЛРОСА-ҕа балаһыанньа хайдаҕый?
– Оҥорон таһаарыы, учуот, каадыры салайыы-дьаһайыы, атыыны-эргиэни салайыы – бука барыта олохтоох ИТ-быһаарыынан, ИТ-бородууктанан хааччыллар буолуоҕа. Ону таһынан бэйэ иһигэр оҥоһуллубут, толкуйдаммыт быһаарыылар эмиэ бааллар. Холобур, батарар булуогу хампаанньа бэйэтин иһигэр айан таһаарбыта, ол – толору олохтоох оҥоһуу.
Эмиэ олохтоох быһаарыыга тирэҕирэн, урууданы анаалыстыырга туттуллар сыыппара-көмөлөһөөччүлэри олоххо киллэрэн эрэбит. Геология холбоһугар эмиэ бэрт интэриэһинэй бородууктаны киллэрбиппит. Судургутук быһаардахха, хас эмэ уонунан сыллар анараа өттүлэриттэн саҕалаан мунньуллубут геология чахчыларытан наадалаах иһитиннэриини күүттэрбэккэ булан ылар локальнай көрдүүр тиһик баар буолбута. Суруйуу, табылыысса, сибидиэнньэ да буоллун, барытын таба тайанар, булар кыахтаах.
– Хампаанньа иһинэн АЛРОСА-ИТ хос тэрилтэ баар буолуоҕуттан үлэ-хамнас төһө уларыйда?
– АЛРОСА-ИТ хампаанньа Смоленскайтан Владивостокка тиийэ баар оҥорон таһаарыыбыт бары былаһааккаларын, ол иһигэр туох хайа иннинэ Саха сиринээҕи тутаах кластерыгар киирэр ИТ-исписэлиистэрин бэйэтигэр түмэн, кииннээн үлэлэтэр. Маннык дьаһаныы оҥорон таһаарыы көдьүүһүн үрдэтэргэ, күүс-кыах төһө улаханын быһаарарга, өҥөлөрү таҥарга уонна хаачыстыбаларын тупсарарга биллэ көмөлөстө. Биһиги үрдүк кылаастаах исписэлиистэри бэйэбитигэр сэҥээрдэн, үлэҕэ ылан, илдьэ сылдьабыт. Оттон ол кэлэр өттүгэр алмаас хампаанньата сыыппараҕа көһүүтүн, таһымын тупсарар, сайыннарар кыаҕы биэрэр.
Ону тэҥэ саҥа персоналы сэҥээрдэр, сайыннарар ньымалары, ирдэнэр култуураны төрүттүүр ИТ-хампаанньа баар буолуута – уопсайынан, бүтүн Арассыыйа да ИТ-сообществотыгар сүҥкэннээх кылаат, тирэх буолар.
– Былырыын АЛРОСА хампаанньа СӨ Инновацияны сайыннарыыга пуондатын кытта 100 мөл. солк. аныырын туһунан дуогабар түһэрсэн турар. Оттон бу «Сыыппара алмаас» пуорумҥа тустаах дуогабар чэрчитинэн өйөммүт бырайыактар сүрэхтэниилэрэ буолла. Ити туһунан, баһаалыста, кэпсээ эрэ.
– Бу – олох ураты, атыттарга маарыннаабат бырайыак. АЛРОСА-ҕа тустаах пуонда нөҥүө инновациялаах хампаанньалар, стартаптар, эдэр исписэлиистэр ортолоруттан саҥалыы күүһү-кыаҕы, кэмпитиэнсийэни сэҥээрдэр кыаҕы биэрэр. Онуоха оҥоһуллубут бырайыактары бэйэ күүһүнэн тургутарбыт, сабаҕалаан көрүүнү (гипотезаны) бэрэбиэркэлиирбит уустук, оттон Инновацияны сайыннарыы пуондата (ФРИ) боппуруоһу судургутук быһаарар. Биир өттүттэн биһиэхэ пуонда араас саҥаны-сонуну айан таһаарааччылартан – чуолаан Дьокуускайдааҕы ИТ-паарка резиденнэриттэн – элбэх сонун идиэйэни ылар кыаҕы биэрэр. Иккис өттүттэн, стартаптар бөдөҥ хампаанньаҕа тахсар кыахтаналлар. Ити курдук, саҥаны-сонуну арыйааччылар бэйэлэрин идиэйэлэрин, сабаҕалаан көрүүлэрин дьиҥ олоххо киллэрэр кыахтаналлар. Быһата, икки өрүккэ хайаларыгар да туһалаах, барыстаах бииргэ үлэлэһии буолар.
ФРИ-ни кытта биһиги сыччах АЛРОСА-ҕа уонна биһиги оҥорон таһаарыыбытыгар эрэ сыһыаннаах, барсар бородуукталары буолбакка, күн бүгүн ырыынакка ирдэнэр, наадалаах бородуукталары эмиэ өйүүбүт. Билиҥҥитэ 10 саҥа бырайыакка күүстээх үлэ бара турар. Ону кытта тэҥинэн ФРИ-ни уонна саҥаны айан таһаарааччылары кытта атын бырайыактары эмиэ дьүүллэһэ сылдьабыт. Бу биир эрэ сылга суоттамматах, уһун кэмнээх бырагыраама.
Саха Өрөспүүбүлүкэтэ ИТ-технологияларын сайыннарыыга төһүү болҕомтону уурарын көрөбүт. Саха сирин олохтоохторун үгүс айан-тутан, оҥорон таһаарыыта аан дойду таһымыгар киэҥник билиниллэр, биһирэнэр. Оттон АЛРОСА бэйэтин өттүттэн араас суол ИТ-бырайыактарга кыттыгас-инбиэстэр буоларга өрүү да бэлэм.
