Айылҕалаах дьоммут саҥа сылга тугу түстүүллэрий?

Үүнэр сылтан бары даҕаны үчүгэйи, этэҥҥэ буолууну кэтэһэбит. Ыраланабыт: иллээх-эйэлээх, баай-талым олоҕу, чөл, доруобай буолууну, үөрүүлээх-көтүүлээх элбэх түгэни...

 Ойоҕостотуу, сэллик ыарыыта элбиир кутталлаах

Юлия НИКОЛАЕВА, көрбүөччү, билгэһит:

Уҥа турар

– Уопсайынан, кэлэр сыл саҕала­ныыта бүтүн аан дойду үрдүнэн уустук соҕус буолсу. Саха сиригэр эмиэ. Тымныы кэмҥэ баһаар куттала улахан. Саҥа дьыл бырааһынньыктарыгар уоту-күөһү сэрэнэн көрө-истэ сылдьар наада.

Аан дойдуга үгүс уларыйыы-тэлэрийии тахсара чахчы. Билигин киһи оҥорон таһаарар “вируһа” элбээн турар. Байыаннай дьайыыга туттаары... АБДь наһаа уһуо суоҕа. Атын дойдуларга сэрии, айылҕа иэдээнэ син биир элбэх буолар. Араас теракт дойдуга элбэх буолуоҕа. Билигин информация сэриитэ бара турар. Үүнэр көлүөнэни буортулаары омуктар арааһы бары айаллар. Онон оҕо, ыччат ортотугар сэрэтэр-өйдөтөр үлэ ыытыллыан наада, онно-манна киирэн биэрбэттэрин, боруобалыы сылдьыбаттарын курдук.

Ас-таҥас сыаната үрдүүрүн курдук үрдүүр.

Айар-тутар дьоҥҥо үчүгэй сыл иһэр. Билим хайысхатыгар улахан уларыйыы баар буолуо дии саныыбын. Сааскы халаан уутуттан син биир ханна да куоппаппыт. Сыл аайы ууга барар сир-уот син биир барар. Быйыл Таатта эргиннэр ууга барыахтарын сөп. Сайын наһаа кураан буолан, баһаар син биир көстөр. Көрдүгэннээн сытар сир кутталлаах. Кэлэр сылга кутталлаах сабыытыйалар бааллар диэхпин баҕарбаппын.

Өлүү-сүтүү, буруйу оҥоруу арыгыттан сылтаан элбиир куттала баар. АБДь-тан кэлбит уолаттарбытын реабилитациялаан, үчүгэйдик көрүөххэ-истиэххэ наада.

Кэлээри турар Моҕой сыла киһи аргыый аҕай сылдьарыгар сөптөөх. Моҕой – муударай кыыл. Онон элбэҕи саҥарбакка, куолу бөҕө буолбакка, дьыаланан үлэни-хамнаһы дакаастыахха наада, онон үлэһит дьон өрө тутуллуохтара.

Солкуобай наһаа түспэт, дуоллар кыратык тахса-тахса түһэ туруо. Хайдах эрэ евро өрө тахсыан уонна атын дойдулар валюталара тахсыан сөп курдук көрөбүн. Элбэх дойду ону кэтиир-маныыр.

Оҥоһуу вирустартан сылтаан, дьон доруобуйата айгырыыр куттала баар. Биһиэхэ Саха сиригэр ойоҕостотуу (пневмония), сэллик, кириип элбиэн сөп. Онон доруобуйаҕа болҕомто ууран, үчүгэйдик таҥнан-саптан сылдьар наада.

Улахан болҕомто тыа хаһаайыс­тыбатыгар ууруллар. Сүөһүлээх-астаах дьоҥҥо үчүгэй сыл кэлэн иһэр. Сайын от үүнүөҕэ, ону ардахха баттаппакка дьаһанар тоҕоостоох. Кэлэр сылга ый улахан өлүүтэ иккитэ буолуоҕа. Онно сүрэх, хаан баттааһына ыарыылаахтар харыстана, сэрэнэ сылдьаллара наада. Куолу бөҕөтө буолан, эппиэккэ тардыллыы баар буолуо. Онон тылга-өскө тииспэккэ сылдьар ордук.

Дойдуга каадыр уларыйыыта буолуо эрээри, улахан уларыйыы көстүбэт. Аргыый наллаан буолуо. Итэҕэлгэ сыһыаннаах мөккүөр бөҕө тахсаары турар аан дойду үрдүнэн. Оннооҕор бу кыра Сахабыт сиригэр мөккүөр элбэх. Онно киһи куттанар төрүөтэ суох. Аргыый аҕай иннибит диэки баран истэххэ, этэҥҥэ буолуохпут.

Дойдубутугар улахан уларыйыы тахсаары турар. Ону билигин ыллыҥ даҕаны уларытар курдук буолбатах.

Инники өттүгэр барыта сырдык, үчүгэй буолуо диэн эрэниэххэ.

Элэктэриэн харчыны тутта үөрэниэҕиҥ!

Анисья СТАРОСТИНА-Сайыы Кута, өбүгэ үгэһин утумнааччы, туомньут:

– Эргэ сылы түмүктүү, саҥа сылы көрсө, дьон үксэ кэлэр сылга сыана, нолуок үрдээри турдаҕына, “туох күүтэрэ буолла?” диэн саныыра оруннаах. Бу үрдүк сыл түмүктэннэ да, эһиил үйэ чиэппэрэ буолар. Ону кытта “галактикалыы цикл” түмүктэнэр буолан, улахан уларыйыы-тэлэрийии кэлээри турар. Экэниэмикэ өттүгэр аан дойдуга харчы уларыйыыта күүтэр. Аргыыйдык элэктэриэн харчы күүһүн ылан иһиэ.

Айылҕа уларыйыытыгар иэҕилин­нэххэ, Куйаарга Сир иҥнэйиитэ уларыйан, итии үксээн, Кытай, Калифорния, Невада диэки уот куйаас туруо. Эмиэрикэ диэки үс сиринэн, байҕалтан улахан салгын хамсаан, цунами буолар чинчитэ баар.

Арассыыйа ис бэлиитикэтэ оҥо­рон таһаарыыга, ис туризмҥа хабааннаах­тык үлэлээн, дойдубут сайдар суолун буламмыт, тас дойдулары интэ­риэ­һиргэтэн, омук дойдулара биһиги диэки эргиллэн, иннинэн буолаллара, дуогабар түһэрсиэхтэрин баҕараллара элбииһи. Сахалар бу кэми мүччү туппакка, бэйэбит оҥо­рон, айан таһаа­рарбытын, мэдис­сии­нэҕэ уонна да атын билим­нэргэ баарбытын, элбэҕи сатыырбытын, кыайарбытын, кэмчиэрийэ сылдьыбакка таһааран, биллэрэн иһиэхпитин наада.

Арассыыйаҕа, Сибиир диэки баһаар элбиэ. Быйыл улаханнык халаан уутугар барбыт Нам Маймаҕатыгар сир алдьаммыта баар. Онно болҕомтону уураллара буоллар...

Кэлэр сыл тус бэйэҕэ уустук буол­лаҕына, санааҕытын түһэримэҥ. Дьон кыайарын киһи кыайар. “Өбүгэбит оргууй аҕай оҕуһун миинэн, киҥинэйэ-киҥинэйэ, туойан айанныырын курдук” эһиил, бары оннук турукка олорон, араас кыайыыны, арыйыыны оҥорорбутугар баҕарабын.

Арассыыйаттан куотан барбыт дьон төннүөхтэрэ

 Игнат Бережнев, эмчит, билгэ­һит:

– Арассыыйаҕа саҥа көрүү өй киириэ. Урукку, билиҥҥи дьаһалта, бу кэмҥэ туһата суоҕун көрдөрөн, саҥа сокуонунан, атын күүстээх үлэ барыа, үлэҕэ сыыппара хонтуруола күүһүрэр. Арассыыйаттан “куотан барбыт” дьон үксүлэрэ төннөн кэлиэхтэрэ.

Улахан куораттарга салгын, уу киртийиитэ элбиир. Дуоллар хамсыа эрээри, оннук улаханнык түһүө суоҕа, 20–30% үрдүө, ол оннугар Арассыыйа харчыта түһүөҕэ. Сыыппара харчы икки төгүл үрдүөҕэ.

Дьобуруопа күүһүн көрдөрүөҕэ, үс аҥыы хайдыһыа. Кытай сүрүн иир­сээҥҥэ кыттыспакка, кэтэхтэн күүһүн мунньан кэтэһиэҕэ. Ислам норуота улахан уларыйыыны көрдөрүө, айдааны тардыаҕа, онтон сылтаан өйдөспөт түгэннэр баар буолуохтара.

Кэлэр 2025 сылга Арассыыйа күүһүн-кыаҕын, ыйааһынын көрдөрөр сыла.

Саха сиригэр урбаанньыттар элбэх мэһэйи, ыараханы көрсүөхтэрэ, ону тулуйбакка үгүс чааһынай сабыллыаҕа (ИП). Бородуукта эрэ сыаната буолбакка, атыы-эргиэн хайысхатыгар сыана биллэ улаатыа.

Тыа сирин олоҕор уустук түгэн үөскүөҕэ, ордук ынах сүөһү көрөөч­чүлэргэ. Тоҕо диэтэххэ, эти атын сиртэн ылар судургута көстүө. Ол иһин, олохтоохтор, сиргитин кэлии дьоҥҥо биэримэҥ, тыа сирин өйүүр үлэ-хамнас күүскэ ыытыллыан наада. Саха сиригэр тимир суол үлэтэ тупсуоҕа, улуус суолун оҥорууга эмиэ күүстээх үлэ барар, саҥа ыстаансыйалар, собуоттар тутуллуохтара, сир баайын хостуур үлэ-хамнас күүһүрүө.

Ыал дьон кэлэр сылга тус олохторугар улахан болҕомтону уураллара наада. Ол курдук, өйдөспөт буолуу үксүө, ол түмүгэр арахсыы элбиир туруктаах. Иһэр уубут мөлтөөһүнүттэн уҥуох, сүрэх-тымыр ыарыыта элбиир.

Арассыыйа Кытайы кытта сыһыана тупсуо

Татьяна ЗАХАРОВА-Татыйык, көрбүөччү, билгэһит:

– Экэниэмикэ туһунан этэр буоллахха, дуоллар үрдүүрүн үрдүө, ол эрээри сыыйа 20% түһэн барыа. Трамп үөһэ-аллара тутуоҕа. Көмпүүтэр бырагырааматын оҥорооччулар элбэх харчыны оҥорор буолуохтара. Бэйэ-бэйэлэригэр атастаһыахтара, оҥоруохтара. Арассыыйа Кытайы кытта сыһыана үчүгэй буолуо. Юань тахсыахтаах, дуоллар түһүөхтээх. Массыына оҥорууга элэктэриичэстибэни туттар кэм кэллэ. Онно Кытай инники күөҥҥэ сылдьар. Билигин кинилэри сырыһыннара атын судаарыстыбалар уонна Арассыыйа элэктэриичэстибэнэн барар массыыналары оҥоруохтара. Оччоҕо ньиэп сыаната кыратык түһүөхтээх. Ньиэп билигин уматык эрэ курдук бара турарын билэбит. Оччотугар тиэйии-таһыы, айан сыаната арыый түһүөн сөп. Массыынаны ньиэмэстэр үчүгэйдик оҥорор эбит буоллахтарына, ол чааһыгар билигин кыратык хааллылар. Кытай бары хайысхаҕа бастакы миэстэҕэ сылдьар. Ол эрээри дойдуларын иһигэр кириисис син биир баар, үлэлиир норуотугар харчы биэрэрэ аҕыйыыр. Ону ол диэбэккэ, син биир сайдаллар, элбииллэр, тэнийэллэр.

Арассыыйаҕа байыаннай дьайыы сайын диэки уҕарыйыа, балаҕан ыйын диэки түмүктэниэн сөп. Сахабыт сиригэр-уотугар киин сиртэн тоҕо анньан киирэн, баһылаан эрэллэр. Бас билэрбит аҕыйаатар аҕыйыыр. 2026–2027 сылларга дьэ өйдөнөн, барбыт сирдэрин-уоттарын бэйэҕэ төттөрү көһөрүү саҕаланыан сөп.

Бэлэмнээтэ Саргылаана БАГЫНАНОВА.