Аҕыс уонус сыллардаахха таайым Захаров Иннокентий Константинович-Молоой Киэскэ Чамчаттан үс көстөөх Баҕадьы Күөлэ диэн сиргэ кыһынын сылгы көрөн кыстыыра. Мин киниэхэ саҥаһым Дьэлиэнэ эмээхсин көрдөһүүтүнэн ыһык илдьэ бураанынан баран хонон кэлэр идэлээҕим. Таһырдьа үлэтин бүтэрэн, ас астаан бэлэм олорор буолара. “Эн кэлэргин сэрэйбитим ээ, хайдах эрэ уоһум уҥа өттө уонна атахтарым быччыҥнара тардыаланаллар этэ”, – дии тоһуйара.
Орто уҥуохтаах, барыны-бары сатыыр, хайа да үлэни тиһэҕэр тириэрдэр, бэрт мындыр уус, булчут, балыксыт, быһата, сатаабатаҕа диэн суоҕа. Киэһэлик аһаан баран, оһоҕун ааныгар табахтыы олорон кэпсээнэ дьэ киирэрэ. Онтон мин биири кэпсиэхпин баҕарабын. Биирдэ оннук кэпсэтэ олорон, хайдах эрэ ойууннарга тиийэн хаалбыппыт. Кини аҕата Дэгээһэп диэн ойуун киһи эбит.
“Арай биирдэ” диэн таайым Киэскэ кэпсээнин саҕалаата.
– Биһиэхэ киэһэлик биир эмээхсин киирэн тугум эрэ ыалдьар диэбитин өйдөөн хаалбыппын. Ону мин кыра буолан, соччо баардылаабатаҕым: оччолорго, арааһа, биэстээх-алталаах бэдик быһыылааҕым. Арай аҕам оҕонньор сарсын баччаҕа кэлээр диэбитин өйдүүбүн. Сарсыныгар киэһэлик били эмээхсин кэллэ. Аҕам аһыы олорор этэ, оттон мин көмүлүөк оһох аттыгар булкулларым. Арай ол олордохпуна, били, кыырарыгар кэтэр таҥаһа (муннукка ыйанан турара) тыаһаан кылыгыраан барда. Ону “тохтоо, ыксаама, аһыы олоробун” диэбитигэр өс киирбэх тыаһаабат буолан хаалла. Аһаан бүтэн баран олорбохтуу түстэ, таҥынна. Эмээхсини балаҕан ортотугар олордон кэбистэ, уотун күөдьүтэн баран, тугу эрэ ботугураата уонна, дьэ, кыыран барда. Тула хаама сылдьан дүҥүрүн охсо-охсо эккириир эҥин. Мин куттаныы бөҕөтө, ийэм Кэтириинэ – Хара Эмээхсин кэннигэр саһан туран көрөбүн.
Онтон кукаакыны ыҥырда. Көрбүтүм, кукаакы көтөн сарайа сылдьар эбит. Ону тутан ылан эмээхсин хараҕын сотто. Дьэ, өйдөөтүм: хараҕа ыалдьыбыт эбит. «Кыайтарымаары гынна» диэтэ, оһох холумтаныттан кып-кыһыл умайа сылдьар чоҕу бокуойа суох айаҕар хаалыыр. Үөттүрэҕинэн ааны аста, табаны ыҥырда. Арай таһырдьаттан таба сүүрэн киирэн били эмээхсини тула хаста да эргийдэ. Онтон ойуун ааны аһан биэрбитигэр таба таһырдьа ойдо. Мин куттаныы бөҕөнү куттанан, ийэм ырбаахытыттан ыксары баҕайы тутуһан салыбырыы турдум. Онтон аҕам көлөһүнэ сарт түһэн, сэниэтэ эстэн, оронугар олорунан кэбистэ. Ол эмээхсин үтүөрбүтүн-үтүөрбэтэҕин билбэтим”, — диэн кэпсээнин түмүктээбитэ.
* * *
Мин бэйэм түүлбэр үс төгүл эһэни көрөн турардаахпын. Кыһын туман ортотугар баар буолара. Ону кэргэммэр Галина Алексеевнаҕа: “Арааһа, таайым Молоой Баҕадьы күөлүттэн кэллэ быһыылаах”, – диэн баран, сарсыарда сопхуос хонтуоратыгар тиийбитим, онно олорор. «Бэҕэһээ киэһэ хараҥарыыта ол-бу наадаҕа кэлбитим ээ», – диир.
Аҕата Дэгээһэп ойуун айаҕар кыһыл чоҕу оһохтон икки илиитинэн бокуойа суох симэрин Байбал уола Иван Павлович Андреев (билигин Дьокуускайга олорор), кэргэним убайа, “мин эмиэ көрөн турардаахпын” диирэ, онон чахчы эбитин бигэргэтиэн сөп.
Сахабыт сирэ киэҥ, онно араас талааннаах дьон олороллоро киһини сөхтөрөр. Гипноз диэн киһи аайы баар дииллэр, ону сайыннарыахха наада, ол гынан баран бары хайдах ойуун-удаҕан буолуохпутуй?! Айылҕа барахсан кимиэхэ эрэ биэрэр, кимиэхэ эрэ биэрбэт буоллаҕа дии.
Н.А. Пахомов,
Ленскэй, Чамча бөһүөлэгэ.
