“Кыым” ааспыт нүөмэригэр Хаҥалас улууһун 1-кы Малдьаҕар нэһилиэгин баһылыга Айталина Васильева кэпсээниттэн биһиги көрдүүр эпэрээссийэ саҕаламмытын туһунан билбиппит.
Ыам ыйын 4 күнүгэр, биһигин ыйаабыт төрүт дойдутугар – Булгунньахтаахха – биһиги саллааппыт көмүс уҥуоҕа эргилиннэ, дойдутун сылаас буоругар уһун уутугар сууланан утуйда. Сталининград кыргыһыытын уоттаах хонуутугар дьоруойдуу охтубута 80 сыл буолан баран, красноармеец Илья Дмитриевич Алексеев дойдутугар дьэ төнүннэ. Булгунньахтаахха Михаил Малеин сибэтиэй таҥаратын дьиэтин тэлгэһэтигэр кини көмүс уҥуоҕун байыаннайдар чиэстээхтик уонна махтал тылларын этэн туран, төрөөбүт төрүт буоругар кистээтилэр.
Буойун уҥуоҕун кистиир тэрээһиҥҥэ Илья Алексеев аймахтара, Булгунньахтаах олохтоохторо, СӨ үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга миниистирэ Елена Волкова, Хаҥалас улууһун баһылыгын э.т. Василий Андреев, 1-кы Малдьаҕар нэһилиэгин баһылыга Айталина Васильева кытыннылар.
Илья Дмитриевич көмүс уҥуоҕа Волгоград уобалаһын Кузьмичевскай поселениетыгар көрдүүр үлэ кэмигэр булуллубута. “Гвардеец” көрдүүр этэрээт “Феникс” ботуруйуоттуу холбоһук уонна “Южный Город” үөрэтэр киин көрдүүр бөлөхтөрө 6 саллаат уҥуоҕун булбуттара, олор истэригэр докумуоннарын көрөн биһиги биир дойдулаахпыт буоларын быһаарбыттара.
Илья Дмитриевич Кузьмиһи бөһүөлэктэн хотугулуу-илиҥҥи 2 км сиригэр өлбүт. Эксгумация кэмигэр быһаарбыттарынан, кини чэчэгэйигэр оскуолка бааһырыытыттан өлбүтэ быһаарыллыбыт.
СӨ Национальнай архыыба чинчийэр үлэни ыытан, байыас Илья Дмитриевич буоларын бигэргэппитэ. 1913 сыллааҕы Саттатааҕы Мелентьевскэй таҥара дьиэтин метрикатыгар от ыйын 23 күнүгэр Дмитрий Павлович Алексеев уонна кини 1-кы Малдьаҕартан сылдьар сокуоннай ойоҕор Илья диэн уол төрөөбүтүн туһунан сурук баар. Ити испииһэк саллаат бу уустан төрүттээҕин туоһулаабыта.
Волгоград уобалаһыттан саллаат көмүс уҥуоҕун кини хос сиэнэ Ньургуйаана Хаптасова уонна 1-кы Малдьаҕар нэһилиэгин баһылыга Айталина Васильева аҕалбыттар. Саллаат уҥуоҕун булбут дьоҥҥо махтанан туран, аймахтара саха быһаҕын бэлэхтээтилэр.
Илья Алексеев Кыһыл Аармыйа кэккэтигэр 1942 сыл бэс ыйын 19 күнүгэр ыҥырыллыбыт. Кини оччолорго 29 саастааҕа. Сэрии иннигэр Орджоникидзевскай оройуон 2-с Дьөппөнүттэн дьокутаата этэ. Кинини кытары сэриигэ бииргэ төрөөбүтэ Сэмэн барбыта. Кини эмиэ Сталиниград кыргыһыытыгар өлбүтэ. Сэмэн өлбүтүн туһунан сурук кэлбит эбит буоллаҕына, Илья дьылҕата өр сыллар усталарыгар биллибэккэ сылдьыбыта.
“Хомойуох иһин, Илья Дмитриевич бэйэтин кэнниттэн оҕо хаалларбатаҕа. Биһиги эһэбит кини сиэн быраата буолар. Кини сэрии кэнниттэн эбэбитин Антонина Дмитриевнаны ойох ылбыта, 8 оҕону улаатыннарбыттара. Күн бүгүн биһиги, сиэннэр уонна хос сиэннэр 50-чабыт. Национальнай архыып бигэргэппитин кэннэ, биһиги наһаа үөрбүппүт, соһуйбуппут, долгуйбуппут. Кини тирии кумааһынньыгар дьокутаатын билиэтэ, красноармейскай киниискэтэ уонна оннооҕор манньыат баара. Ону биһиги түмэлгэ туттардыбыт”, – диэн Ньургуйаана Хаптасова кэпсээтэ.
“Бу күн устуоруйа өйдөбүлэ өрөгөйдүүр күнүнэн буолла. Кинини кытары уоттаах сэриигэ ыҥырыллан тэҥҥэ барбыт, кыргыһыы толоонугар охтубут быраатын Сэмэни уонна күтүөтүн Афанасий Винокуровы ахтан-санаан аастыбыт. Илья Дмитриевич дьокутаат дастабырыанньатын хайдах курдук кичэллээхтик уура сылдьыбытын аҕынныбыт – оннооҕор окуопаҕа сытан, эйэлээх олох төннүө диэн итэҕэйэрэ.
Илья Дмитриевич көмүс уҥуоҕун дойдутугар аҕалыы – барыбытыгар улахан суолталаах. Норуот өйө-санаата суураллыбатын туһугар эрэгийиэннэр икки ардыларыгар тыһыынчанан килэмиэтир сотуллара. Волгоград сирэ-уота биһиги уопсай устуоруйабыт сорох чааһа буолара.
Бүгүн дьоруой сыдьааннарын харахтарын утары көрөн туран, мин урукку уонна билиҥҥи кэм ситимин дьэ көрдүм. Ити ситими хайдах да быспаккын. Биһиги хорсун буойуннарбытын өйдүүр-саныыр, ытыктыыр эрдэхпитинэ, кинилэри көрдүүр күүһү булан төнүннэрдэхпитинэ – кинилэр куруук тыыннаахтар. Ити өйдөбүлү кэнчээри ыччаппытыгар тиэрдии – биһиги ытык иэспит. Биллиннэр, киэн тутуннуннар диэн.
Мин ис сүрэхпиттэн бу күнү тосхоппут хас биирдии кыттааччыга – дьоруой көмүс уҥуоҕун булбут “Гвардеец” уонна “Феникс” көрдүүр этэрээттэргэ, Волгоград уобалаһын парламеныгар, Городищенскай оройуон баһылыга Сергей Николаевичка, өрөспүүбүлүкэ салалтатыгар, Ил Дархаммыт Айсен Сергеевич Николаевка уонна Илья Дмитриевич Алексеев көмүс уҥуоҕун дойдутугар аҕалан кистиирбитигэр кыттыспыт, күүс-көмө буолбут бары дьоммутугар”, – диэн дьоруойу төнүннэрэр эпэрээссийэни түмүктээн баһылык Айталина Васильева санаатын үллэһиннэ.
Майя АКИМОВА бэлэмнээтэ.
