Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырын саҥа сезона Д.Верди “Риголетто” оператынан саҕаланаары турар. 2010 с. биһиги артыыстарбыт Александр Емельянов уонна Айталина Адамова опера тэбэр сүрэҕэр, Италияҕа, Верди куонкуруһугар кыайан, Феррара куорат тыйаатырыгар “Риголеттоҕа” сүрүн партиялары толорон тураллар. Бүгүн саха опернай ускуустубатыгар биир ураты түгэни көҕүлээн тэрийбит уонна ситиһиигэ кынаттаабыт СӨ уонна РФ үтүөлээх артыыһа Анна Дьячковская кэпсээнин истиэххэ.
– Мин ити иннинэ концертмейстерым Аиза Петровна Решетниковалыын Италияҕа куонкуруска, бэстибээлгэ хаста да сылдьан турабын. Онно ырыаһыттар хайдах ыллыылларын, опера куонкуруһа хайдах барарын интэриэһиргиирим. Ол кэннэ “биһиэхэ олох хаалсыбат куоластаах ырыаһыттар баалларын тоҕо ким да билиэ суохтааҕый?” диэн, эдэр кэллиэгэлэрбин ким куонкуруска кыттыан, ситиһиилэниэн сөбүй диэн кэтээн көрөрүм. Италияҕа куонкуруска кытыннаххына, опернай каталогка киирэн хаалаҕын. Онон миэхэ “Анна Дьячковская, Якутия” диэн аадырыстаан опера араас куонкуруһун, маастар-кылаастарын биллэриилэрэ, ыҥырыылара почтабар кэлэрэ. Оччолорго көмпүүтэри саҥа баһылаан, салгыы интэриэһиргээн, опера саайтарыгар киирэн, олох үлэм курдук олорор идэлэммитим (күлэр – НГ.). Сурук барыта италиялыы тылынан кэлэрэ. Италиялыы тыл вокалистарга үөрэх бырагырааматыгар баара уонна Аиза Петровна мэлдьи “тылы үөрэт, тылгын сайыннар” диирэ, онон бэйэм дьарыктанан, өйдүүр, быһаарсар этим. Почтабар кэлбит суруктарга хардаран, ыйытан суруйсан, саҥаттан саҥа эйгэни арыйан испитим. Porotto куоракка буолар Верди “Риголеттотыгар” үс түһүмэхтээх истии-куонкурус туһунан ити курдук билбитим. “Куонкурус кыайыылаахтара тыйаатырга операҕа сүрүн оруоллары толороллор” диэн этэ.
Куонкуруска кыттар саас диэн баар. 25–30 эбэтэр 32, 36, эҥин сааска диэри. Оччолорго тыйаатырбытыгар баритон куоластаах Александр Емельянов кэлэн ыллыы сылдьара. Эдэр да буоллар, элбэх куонкуруска кыттыбыт, атын тыйаатырдарга улахан режиссёрдары, дирижёрдары кытта үлэлээбит, номнуо уопутурбут этэ. Аны италиялыы ыллыырга бэлэм. Онон “Эн куонкурустарга сылдьыбытыҥ, “Риголеттоны” билэҕин, онон барыахха” диэбиппэр үөрүүнэн сөбүлэспитэ. Аны “Маддалена диэн тутаах оруолга кытын” диэн Айталина Адамоваҕа эппиппэр эмиэ “барсабын” диэбитэ. Кини аан дойдутааҕы куонкурустар лауреаттара, уопут, таһым бөҕө буоллаҕа. Иккиэн күөгэйэр күннэригэр сылдьар, эдэр, эрчимнээх, кырасыабай дьон.
Дьэ, ол да буоллар “Италия” диэн тыл хайа ырыаһыты долгуппат буолуой? Бэйэҥ ырыаһыт быһыытынан, ону эмиэ өйдүүгүн. Ол иһин, төһө да “ситиһиилэниэхпит” диэн кыайыыга туһаайбытыҥ иһин, уоскутан, “саатар, кыттан да көрүөххэ” диэн тарда соҕус этэҕин. Соннук, “наһаа улаханнык кэпсээбэккэ, баран кэлиэххэ” диэн сүбэлэспиппит.
– Эн бастакыттан олох уопуттаах продюсер курдук ылсыбыт эбиккин.
– Куолас диэн сүрдээх уустук, уйан үстүрүмүөн... Артыыс үчүгэйдик утуйуохтаах, сынньаныахтаах, күннээҕи түбүккэ ылларан ыһыллыа суохтаах. Онон дьоммун аралдьытымаары, тэрээһин өттүн бэйэбэр ылыммытым. Саамай уустуга виза ылыыта этэ. “Бааҥҥа счёккар тыһыынча дуоллардаах буолуохтааххын” диэн ирдэбиллээҕэ. Биһиги оччо харчыбыт хантан кэлиэй? Кирэдьиит ылан, “уурунуулаахтар” диэн ыспыраапка оҥорторбуппут. Докумуонуҥ барыта чопчу, бириэмэтигэр ыытыллыахтаах, хойутаттыҥ да хапсыбакка хаалыаххын сөп.
Эрэпэтииссийэ, куонкурус ханна буоларын чуолкайдаан, эрдэттэн үчүгэй усулуобуйалаах чугас гостиницаны сакаастаабытым. Сөмөлүөттэн түһэн, ханна тиийэрбитин, морсуруутун, хаартатын оҥорбутум. Ити барыта үлэлээх ээ. Сырыыбытын турфирманан оҥорторбуппут. Москубаттан Милаҥҥа диэри – сөмөлүөтүнэн, онтон Милантан Пороттоҕа тиийэ пуойаһынан айанныахтаах этибит, хата, барыта табыллан испитэ.
Суруйсарбар “Россия, Siberia” диэн ыйбыппын, “ол ханнаный?” диэн, бастаан билбэт этилэр, ону Саха сирин туһунан хаартыскалаан, билиһиннэрэр сурук ыыппытым. Онон ыраахтан кэлбиттэр диэн, сүрдээҕин үөрэ көрсүбүттэрэ. Куонкуруска сүүстэн тахса кыттааччы баара, үксэ Дьобуруопа дойдуларыттан. Чугас буолан, күнүгэр кэлэллэр эбит этэ. Биһиги адаптациялана тураары эрдэ кэлэн, куораты билсибиппит. Кэриэйэттэн олус элбэхтэрэ, бөлөҕүнэн сылдьаллара. Арааһа, бырабыыталыстыбалара күүскэ өйүүр буолан дуу, куонкурустан куонкуруска сылдьар, кыахтаахтара стажировкаҕа, маастар-кылааска хаалар этилэр.
Бастакы түһүмэх: “саллааттар” уонна ийэ айылҕа
– Бастакы туурга атын-атын композитордар үс арияларын французтуу, ньиэмэстии, италиялыы эбэтэр нууччалыы тылынан ыллыахтаахтара. Мин болкуонтан көрөн олорбутум. Дьонум турукка киирэн, бэлэмнэнэ сылдьаллар, онон мээнэ чугаһаабаппын, уулара баарын-суоҕун эрэ көрөбүн. Бэйэм ордук долгуйар курдукпун. Били кэриэйдэри көрдөхпүнэ, бойобуой баҕайытык туттан тахсаллар, күүскэ баҕайы ыллыыллар, үрдүк баҕайы нуоталары ылаллар да... туохтара эрэ итэҕэс... Оҕолорбор: “Биһиги ыллыыр буоллахпытына, дойдубутун, төрүт сирбитин, ийэбитин-аҕабытын саныыбыт. Айылҕабытын кытта ситимнээхпит – дьыл кэмин уларыйыыта, тыйыс тымныы кыһына, онтон айылҕа уһуктуута, туох барыта тыллар, өрөгөйдүүр сайына, күлүмүрдэс күһүнэ – барыта ырыабытыгар сылдьар, ол биһиги уратыбыт, ону сүтэримэҥ. Кинилэр нуоталарын ылан, “сорукпутун толордубут” диэн саллаат курдук, тахсан бараллар”, – диибин. Өссө “олох үчүгэйдик иһэҕит” диэн хайгыыбын. Кырдьык, Саша тахсан олох үчүгэйдик ыллаабыта. Жюрилар чөрбөйөн, истэн аҕай олорбуттара. Онтон аны Айталина тахсан, өссө үчүгэйдик ыллаата! Кэмниэ кэнэҕэс, түмүгүн эттилэр: аҥаардара сыыйыллыбыт, биһиги хаалбыппыт! Оо, үөрбүппүтүөн! “Сарсын иккис туур, онон үчүгэйдик сынньаныахха”, – диэн эрэстэрээҥҥэ баран, кэпсэтэ-кэпсэтэ астына олорон аһаатыбыт.
Иккис түһүмэх: клавира суох!
– II түһүмэххэ “Риголеттоттан” арияны, Риголетто Джильданы кытта дуэтын уонна Маддаленаны кытта төрдүө буолан ыллыахтаахтар этэ. Опера режиссёрдара хаһан баҕарар, артыыс бэлэмин сыаналыыллар, бэлэм ырыаһыты “үчүгэй матырыйаал” дииллэр. Солист сыанаҕа тахсан турбат, кини хамсанарыттан, сирэйин-хараҕын мимикатыттан уобараһа ситэн-хотон биэрэр. Хайа диэки хаамыахтааҕа, туох хамсаныыны оҥоруохтааҕа, кимиэхэ ыллыахтааҕа, ким диэки хайдах көрүөхтээҕэ, купсуунтан уу куттара – барыта уратыланар, ол – режиссёр соруга. Артыыс партиятын үчүгэйдик билэр, ханна да иҥнибэккэ ыллыыр буоллаҕына, режиссёрун соругун толорорго бэлэм. Онон иккис туурга артыыс операны билэрин ирдииллэр. Биһиги оҕолорбут онно бэлэмнэрин билэр этим.
Саша уочарата кэлэн, Джильданы кытта дуэтын ыллаата. Мин көрөн олоробун. Арай, бары тахсан, клавирдарын тутан туран ыллыыллар, умуннахтарына, көрөн ылаллар. Биһиги дьоммут эрэ клавира суох ыллыыллар. Емельяновка хантан ыллаа диэтилэр да, клавира суох ыллаан иһэр! Дьэ, хайдах курдугуй! Мин ол кэннэ “арааһа, аастыбыт быһыылаах” дии санаабытым.
Кыайыы!
– Иккис туур түмүгүн истээри Риголеттолар, Джильдалар, герцогтар, Маддаленалар тахсан, долгуйа күүтэн турдулар. Онтон арай: “Александр Емельянов, партия Риголетто!” диэтилэр! Тыыммакка эрэ салгыы истэн турдубут. Аны “Маддалена – Айталина Адамова!” уонна өссө эбэн “Слишком шикарная Маддалена” диэтилэр! Оо, дьэ, билигин да ол түгэни саныыбын. Аны иккис туурга операҕа ким ыллыан сөбүй диэн көрөөччүлэр эмиэ куоластаабыттар. Онно саамай элбэх куолаһы Емельяновка уонна Адамоваҕа биэрбиттэр, инньэ гынан Италия ирдэбиллээх көрөөччүлэрэ эмиэ Саха сирин ырыаһыттарын талбыттар. “Биир ыйынан Феррараҕа “Риголеттоҕа” ыллыы кэлэҕит”, – диэн буолла! “Наһаа ыраах эбиккит, чахчы, кэлиэххит дуо?” диэбиттэрин “олох кэлэбит” диэн эрэннэрбиппит. Оннук түгэн мээнэ тосхойбот буоллаҕа. Оттон сарсыныгар Поротто тыйаатырыгар буолбут операҕа көрөөччү тобус-толору этэ.
Феррара: киэн туттар түгэн
– Барарбытыгар биллэрбэккэ барбыт буоллахпытына, дьиэбитигэр кыайыы көтөллөөх кэллибит. Биир ыйынан Феррараҕа ыллыы барарбытын СӨ Култууратын министиэристибэтэ, бэйэбит тыйаатырбыт өйөөтүлэр. Оҕолору “бэйэҕит барыҥ” диэбиппэр “эйигинэ суох хайдах барыахпытый?” диэннэр, барсар буолбутум. Улахан тыйаатырга ыллыыр өссө эппиэтинэстээх, долгутуулаах буоллаҕа. Үптээх буолан, тыйаатыр аттыгар үчүгэй гостиницаны сакаастаабыппыт. Аттыгар улахан баҕайы собуор, болуоссат баара. Феррара – былыргы куорат, устуоруйа кэрэһитэ, “Возрождение” кэминээҕи былыргы таҥара дьиэлэрэ, сөҕүмэр архитектурата киһини дьикти турукка киллэрэргэ дылыта. Эрэпэтииссийэни тыйаатыр сүрүн дирижёра ыытара. Аатырбыт Ла Скалаттан бэртээхэй бас куоластаах ырыаһыт кыттыбыта. Эрэпэтииссийэлэрин көрө олорон, киһи босхо маастар-кылаас ылар курдуга. Тылбаасчыт көмөлөһөөччүлээх этибит. Мантан кээмэйдэрин ыыппыт буолан, көстүүмнэри номнуо тигэн тоһуйбуттара. Аркыастыры, хуору эмиэ “истии” тэрийэн, хомуйаллар эбит этэ.
Феррара тыйаатыра улахан, болкуоннара элбэх этэ, онно дьикти “Риголеттоны” истээри көрөөччү толору кэлбитэ. Оҕолор үчүгэйдик ыллыахтара диэн бүк эрэллээҕим. Куонкуруска кыайан, Пороттоҕа, Дьокуускайга эмиэ “Риголетто” турбутугар ыллаан, бэлэм этилэр. Көрөөччүлэр саха “Риголеттотын” олус сэргээн истибиттэрэ, ытыс тыаһа хабыллан олорбута. Чахчы, үөрүүлээх, долгутуулаах уонна киһи киэн туттар түгэнэ этэ. Бу биһиги эрэ ситиһиибит буолбатах, Саха сирин опернай ускуустубатын, тыйаатырын барыларын ситиһиитэ буоллаҕа!
“Риголетто” аан дойдуга чыпчаал опера быһыытынан биллэр. Ону кыайа-хото ыллыыр ырыаһыттар, ханнык баҕарар партияны ыллыыр кыахтаахтар. Иһиттэххэ чэпчэки, умсугутар курдук да, муусуката, тэтимэ сүрдээх уустук, аны элбэх хамсаныылаах-имсэниилээх. Саха ырыаһыттара Италияҕа ыллыахтарыттан 14 сыл ааста. Билигин биһиги операбыт чаҕылхай сулустара, норуодунай артыыстар. Саха опернай ускуустубатын устуоруйатыгар артыыстарбыт bel canto дойдутугар, ирдэбиллээх куонкуруһу ааһан, сүрүн оруоллары ситиһиилээхтик толорбуттара. Бу – аан бастакы уонна өссө хатылана илик. Итинник ситиһии мээнэ кэлбэт. Онно Анна Васильевна Дьячковская уһуйааччы, продюсер быһыытынан талаана көстөр. Өссө да итинник түгэннэр хатыланалларыгар баҕарабыт!
Нина ГЕРАСИМОВА.
