Учууталлар идэлээх күннэрин көрсө
Александр Александрович ДЬЯКОНОВ, Үөһээ Дьааҥы улууһун Эҥэ орто оскуолатын дириэктэрэ:
– Мин бу күһүн сир уларытан, хоту дойдуга үөрэх эйгэтин билсээри, дириэктэринэн ананан кэллим. Дьоммун кытта манна көстүм. Икки оҕом – оскуола үөрэнээччилэрэ, кэргэним Лена Семёновна – устуоруйа, обществознание биридимиэттэрин учуутала. Улахан оҕом устудьуон буолан, Дьокуускайга мэдиссиинэ колледжыгар үөрэнэ хаалбыта. Биһигини олохтоохтор олус сылаастык көрүстүлэр. Пуорка тоһуйан, дьиэбитигэр аҕалан, бастакы кэмҥэ ас-үөл маанытын бэлэмнээн тэрээһиннээхтик көрүстүлэр. Олорор дьиэбитин сууйан-сотон хайыы үйэ бэлэмнээбиттэр этэ. Олус сылаас, сырдык дьиэни куортамнаһан олохсуйдубут, миэстэбитин буллубут. Манна кэлиэм иннинэ дойдубар, Уус Алдан Өнөрүгэр, учууталынан, дириэктэринэн үлэлээбитим. Тус бэйэм тыа сиригэр олорорбун ордоробун. Салгына үчүгэй, айылҕа чугас уонна аҕа киһи буоларым быһыытынан оҕолорум тыа олоҕун билэн улааталларыгар баҕарабын. Хоту дойду биир уустуга – суол-иис мөлтөх. Эҥэ улуус кииниттэн ыраах сытар нэһилиэк буолан, кэлии-барыы уустук. Сыана манна олус үрдүк диэн көрдүбүт. Онон олохтоохтор ыарахан усулуобуйаҕа олороллор эбит дии санаатыбыт. Үчүгэй сонуммут диэн, саҥа оскуола ахсынньыга үлэҕэ киириэхтээх. Нэһилиэк бүттүүн ону кэтэһэбит. Хамнас туһунан кэпсээтэххэ, киин улуустартан улахан уратыта суох. Биир сүрүн кыһалҕа – интэриниэт мөлтөҕө. Ол үлэбитигэр охсор: үлэни бытаардар. Үөһээ Дьааҥы айылҕата олус кэрэ. Түннүкпүтүнэн хайалары көрөн олоробут, онтон сүргэбит көтөҕүллэр. Үлэлиир-хамсыыр санаа толору, сыал-сорук туруорабыт. Идэбит күнүнэн үөрэппит учууталларбын, кэллиэгэлэрбин эҕэрдэлиибин. Үлэҕитин таптааҥ, идэҕитигэр бэриниилээх буолуҥ.
Лиана Афанасьевна СЫСОЛЯТИНА, Таатта улууһун Тыараһа орто оскуолатын эбии үөрэхтээһиҥҥэ уонна муусукаҕа учуутала:
– Төрөөбүт дойдубар үлэбин саҕалыам диэн эрдэттэн баҕарар этим. Бэйэм Ытык Күөлгэ улааппытым. Тыараһа дьоно-сэргэтэ, кэлэктиибим олус үчүгэйдик көрүстүлэр. Эдэр үлэһит диэн өйдүүллэр, өйүүллэр. Дьиэ-уот тута быһаарылынна: оскуола аттыгар учууталлар уопсайдарыгар олохсуйдум. Кыһалҕа үөскээтэҕинэ, дьонум миэстэтигэр быһаараллар. Мин санаабар, тыа сириттэн үлэни саҕалыыр ордук. Учуутал идэтин баһылыырга уопуту тыа сириттэн ылыам диэн бигэтик эрэнэбин. Оҕолор муусука уруогун сөбүлүүллэр. Уруоктарбар Саха сирин ырыа айааччыларын, ырыаһыттарын туһунан кэпсиибин, билиһиннэрэбин. Тыараһаҕа ырыаһыт оҕо элбэх эбит диэн үөрдүм. Дэриэбинэҕэ айылҕа кэрэтин, олох чуумпутун астынабын. Тыа дьоно бэйэ-бэйэлэригэр көмөлөһөн олороллоро олохсуйарга эрэли саҕар. Биһиги нэһилиэкпитигэр сибээскэ харгыс суох, ол эрээри сороҕор уот баран ылааччы. Эдэр учууталларга сыал-сорук туруорунан, саҥаттан саҥаны айа-тута үлэлииллэригэр баҕарабын.
Шончалай Хажыт-ооловна ДОНГАК, Үөһээ Бүлүү улууһун Далыр орто оскуолатын математикаҕа учуутала:
– Быйыл «Земскэй учуутал» бырагырааманан Тыва Өрөспүүбүлүкэтин Кызыл куоратыттан кэллим. Учууталлаабытым 30-с cылым буолла. Далыр оскуолатыгар үлэ баарын саайты көрөн булбутум. Үөрэх ситимин бырагыраамата биһиги дойдубутугар эмиэ үлэлиир. Саха сиригэр төлөбүрүн усулуобуйата миэхэ табыгастаах. Оҕолорум дьиэ-уот тэринэллэригэр көмө буолаары бырагыраамаҕа биэс сылга дуогабардастым. Манна даҕатан эттэххэ, бииргэ үөрэммит дьүөгэлэрим Алдаҥҥа, Мииринэйгэ үлэлии сылдьаллар, кинилэртэн Саха сирин туһунан элбэхтик истэрим. Оскуолам кэлэктиибэ үөрэ-көтө көрүстэ. Киин ититиилээх дьиэ биэрбиттэригэр онно олоробун. Олохтоохтор, төрөппүттэр көмөлөрө, болҕомтолоро өрүү баар. Оҕолор аҕыйах хонук иһигэр миэхэ балачча үөрэннилэр дии саныыбын. Биһиги омук учууталы убаастабыл тылынан “Башкы” диибит. Сорох оҕолорум оннук ааттыыр буоллулар. Майгыннаһарбыт элбэх. Тылга-өскө, ырыа-тойук доҕуһуолугар ситим баарын бэлиэтээтим. Кэлиэм иннинэ саха алпаабытын көрбүтүм. Онно эмиэ үгүс дорҕоону уруурҕаатым. Үөрэтэр оҕолорум алпаабыты сөпкө саҥарарбар анаан, ыспаргаалка курдугу оҥорон биэрбиттэрэ. Бэйэм 1995 c. Кызыллааҕы педагогическай институт математика факультетын бүтэрбитим. Дойдубар 2000 миэстэлээх улахан оскуолаҕа дириэктэри иитэр-үөрэтэр үлэҕэ солбуйааччынан үлэлээбитим, үрдүк категориялаах учуутал буолабын. Үлэбэр ирдэбиллээх буолары тутуһабын. Дойдубар 40 кыраадыстаах тымныы турааччы, онон кыһыны көрсөргө бэлэммин диэххэ сөп. Саҥа сиргэ кэлбиччэ, омугум үгэһинэн сири-уоту үүттээх чэйинэн күндүлээбитим. Олохтоох дьон сүбэлэринэн, саха үгэһинэн алаадьылаабытым. Идэбэр интэриэһинэй кэрдиис кэм саҕаланна, онтон үөрэбин. Олохтоох дьоҥҥо өйөбүллэрин иһин махтанабын.
Надежда Ивановна НИКОЛАЕВА, Бүлүү улууһун Г.Ф. Николаев аатынан Бөкчөҥөө орто оскуолатын алын сүһүөх учуутала:
Владислав Петрович ЧЕРДОНОВ, Амма улууһун Н.Е. Иванов аатынан Бөтүҥ орто оскуолатын физкультураҕа учуутала:
– Мин Өлүөхүмэ улууһун Токкотуттан төрүттээхпин. Бөтүҥҥэ үлэ миэстэтэ баарын саайтан билэммин кэлбитим. 194 үөрэнээччилээх оскуолаҕа физкультура уруоктарын үөрэтэн саҕалаатым. Талбыт идэбинэн үһүс сылбын үлэлиибин. Орто үөрэҕи бүтэрээт, Чурапчытааҕы физкультура институтугар киирбитим. Кэтэхтэн бэһис кууруска үөрэнэбин. Аммаҕа суол-иис, сибээс баар улууһа диэммин бу диэки таласпытым. Кэллэктииппит олус түмсүүлээх, эйэлээх диэммин табыллан сылдьабын. Оскуолабытыгар орто саастаах учууталлар элбэхтэр. Үөрэнээччилэрбин тустуу, хапсаҕай, футбол, дуобат, саахымат көрүҥнэригэр угуйуом диэн соруктаахпын. Бөтүҥ нэһилиэгин оҕолоро успуорду олус интэриэһиргииллэр эбит диэн көрдүм. Дьиэ-уот быһаарыллан олорор усулуобуйа тэрилиннэ, манна куортамҥа сыана куоракка курдук ыарахан буолбатах. Ас-үөл, бородуукта сыаната киин сирдээҕэр чэпчэки. Амма айылҕата дойдубар майгынныыр. Өрүс кытылынан дьарыктанан сүүрэ сылдьан Токкобор сылдьар курдук сананааччыбын. Олохтоохторго саҥа учуутал сонун киһи буоллаҕым, бэйэбэр даҕаны барыта саҥалыы. Үлэ кэнниттэн эдэрдэр саалаҕа волейбол оонньуутугар мустабыт. Олохтоох дьону кытта билсэбин-көрсөбүн. Онон бу үөрэх дьыла миэхэ бэрт сэргэхтик саҕаланна.
Екатерина МУХИНА кэпсэттэ.
