ХИФУ устуоруйаҕа бакылтыатын преподавателэ, эдэр чинчийээччи Александра Прокопьева уонна көмүс ууһа Петр Алексеев мастарыскыайа бииргэ үлэлээһиннэрэ үтүө түмүктэрдээх. Ол курдук, түмэллэргэ эрэ баар өбүгэлэрбит киэргэллэрэ (ытарҕалар, кылдьыылар, суһуох симэхтэрэ...) “тилиннилэр”, дьон-сэргэ биһирэбилин ыллылар.
Биир үтүө күн Александра Прокопьеваны уонна Петр Алексеев кэргэнэ, мастарыскыай администратора Айталинаны кытта үүттээх чэй иһэ-иһэ, атах тэпсэн олорон сэһэргэстибит. Айталина күлэ-үөрэ бэйэтин: “Петр музатабын”, – диэн билиһиннэрбитэ.
Александра: – Устудьуоннуу сылдьан бастакы истипиэндьийэбиттэн ытарҕа атыыласпытым. Аны санаатахха, аныгы истииллээх ытарҕа эбит. Онтон түмэллэри анаан үөрэтэ сылдьан дьиҥ сахалыы, былыргы ытарҕалары көрөр буоллаҕым дии. Онно наар: “Маннык үчүгэйкээн ытарҕалары көмүс уустара тоҕо оҥорботторо буолуой?” – дии санааччыбын. Кэлин араас социальнай ситимнэр, Инстаграм эҥин үөдүйбүттэрин кэннэ сахалыы былыргы киэргэллэри дьон олус интэриэһиргиириттэн үөрбүтүм.
Дьиҥ былыргылыы моһуоннаах сахалыы киэргэл олох суох этэ диэбэппин. Баара, ол эрээри аҕыйах. Үөрэтэн, хасыһан бардахха, сахалыы киэргэл арааһа олус элбэх. Аҥаардас ытарҕаны да ылан көрдөххө: түгэхтээх ытарҕа, көлөөскө, хаҥкы, харыйа, сиэл... Итинник бара турар. Ытарҕа иэмэҕин да арааһа бэрт элбэх. Араас хараардыыта, аныгы тиэрмининэн эттэххэ гравировката... Бэл, кыһыл көмүс иэмэх баар буолар.
Кэнники кэмҥэ саха киэргэлигэр улахан хамсааһын таҕыста. Араас альбомнар, түмэллэр каталогтара бэчээттэннилэр. Онон төрүт култуурабытыгар дубук тутта сылдьыбыт кэмнээх эбиппит. Билигин былыргынан, баай култууралаахпытыттан киэн туттуу үөскээтэ. Урут таҥаска, киэргэлгэ: “Бу былыргы дии”, – диэн сиилээһин, сөбүлээбэт быһыы баар этэ. Илин кэбиһэри эҥин көмүс уустарыгар анал сакааска эрэ оҥортороллоро. Маҕаһыыҥҥа бардыҥ да ылбат этиҥ.
– Сахалыы киэргэллэри анаан-минээн этнографтар Федор Зыков, Анатолий Саввинов үөрэппиттэрэ. Кинилэр көмүс уустарын кытта үлэлэһэ сатаабатах буоллахтара?
– Оннук, кинилэр үтүөлэрэ элбэх. Анатолий Саввинов киэргэллэри көрүҥнэринэн наардаабыта, сааһылаабыта. Кини үлэтэ көмүс уустарыгар олус туһалаах. Түөрүйэ өттүнэн ытыска ууран биэрдэҕэ дии. Итини сэргэ – худуоһунньук, этнограф Михаил Носов уруһуйдарын альбома, аатырбыт тимир ууһа Борис Неустроев-Мандар Уус кинигэлэрэ тахсыылара эмиэ олус улахан суолталаахтар. Онон урукку көмүс уустара информацияны ситэ ылбакка сылдьыбыттар. Ис дууһатыттан баҕарар эрэ киһи түмэллэргэ баран эспэнээттэри үөрэтэр буоллаҕа дии. Көмүс ууһа барыта итинник дьаһаммат. Ити сыраны-сылбаны эрэйэр туһунан эйгэ. Билигин төрүт култуурабыт сөргүтүллэр, сайдар кэмэ да кэллэҕэ.
Инстаграмҥа бэйэм ыстыраныыссабар: “Бачча үчүгэйкээн киэргэллэри тоҕо ким да оҥорботуй?!” – диэн элбэхтик суруйарым. Муҥатыйарым да диэххэ сөп. Ону сурутааччыларым: “Көмүс уустарын кытта билис, кинилэри кытта бииргэ үлэлээ”, – диэн сүбэлииллэрэ. Оттон мин көмүс уустарын ылбычча булбат буоллаҕым.
Дьэ, онтон уруккуттан билэр киһибин -- Айталина Алексееваны -- түмэлгэ анаан-минээн көрсөн, биир интэриэстээх дьон быһыытынан истиҥник кэпсэппиппит. Кини кэргэнэ Петр – көмүс ууһа, төрүт киэргэллэри оҥорууга уруккуттан ылсан үлэлиир эбит этэ. Түөрүйэ уонна быраактыка холбоһоро үчүгэйгэ эрэ тиэрдэр, онон бииргэ үлэлиэххэ диэн түмүккэ кэлбиппит.
– Саха киэргэлин оҥорууга кытайдар ылсыбыттара син быданнаата. Александра, исписэлиис быһыытынан итиннэ туох санаалааххыный?
– Саха төрүт киэргэлин матырыйаала олохсуйбут үгэс быһыытынан үрүҥ көмүс буолуохтаах. Ол тутуһуллубат уонна оһуору сыыһа-халты түһэрэллэр.
– Өбүгэлэрбит мэлдьи үрүҥ көмүһү туһаналлара дуо?
– Олох былыр өбүгэлэрбит алтаны, дьэс алтаны (латунь), боруонсаны туһаналлара. Үрүҥ көмүһү XVIII үйэ бүтэһигиттэн элбэхтик туттан барбыттара. XIX үйэҕэ ити матырыйаалы хото туттубуттара. Исписэлиистэр этэллэринэн өбүгэлэрбит польскай үрүҥ көмүһү хото туттубуттар (польское серебро).
Айталина: – Үрүҥ көмүс түргэнник ууллар, ол иһин ити матырыйаалы кытта үлэлииргэ чэпчэки. Ол иһин өбүгэлэрбит түргэнник ылыннахтара. Ыйааһына да ыарахана суох, тас көрүҥэ да астык. Аны доруобуйаҕа туһалааҕа билиннэ.
Александра: – XIX үйэҕэ өбүгэлэрбит уулаах көмүһү тутталлара. Кыра боруобалаах үрүҥ көмүһү итинник ааттыыллара. Булкаастаах буолар, биир үксүн манньыаттары эҥин уулларан оҥороллор. Уулаах көмүстэн оҥоһуллубут киэргэллэр билиҥҥилэр курдук чаҕылыйа, килэбэчийэ оонньооботтор. Ол гынан баран аһара үчүгэйдик, сылаастык, истиҥник көстөллөр.
Билиҥҥи кытайдар сахалыы киэргэллэри оҥорор буолбуттара үчүгэй дии санаабаппын. Бэйэбит да дьоммут итинник судургу матырыйаалтан киэргэллэри оҥорорго ылсыахтарын сөп этэ. Ол гынан баран ис-иһигэр киирдэххэ, аһара судургу буолбатах быһыылаах. Нолуоктан саҕалаан араас мэһэй элбэх.
Айталина: – Чэпчэки сыаналаах матырыйаалы анаан-минээн аҕалаллара буоллар, ити боппуруос судургутук быһаарыллар. Холобур, мельхиору уулларбаккын, уус хаптаҕай балаһаларынан үлэлиир. Оттон кытайдар халыыпка түһэрэн, элбэҕи оҥорон таһаараллар. Кэргэним Петр кинилэр оҥоһуктарын бастаан олох ылыммата. “Собус-соруйан сыыһа-халты, иҥнэри-таҥнары оҥороллор”, – диирэ. Онтон кэлин буолуохтааҕын курдук ылынар буоллубут. Үрүҥ көмүһү киһи барыта атыылаһар кыаҕа суох. Кытайдар оҥорбут киэргэллэрин биир үксүн араас ырыа-тойук ансаамбыллара хото туһаналлар. Онон: “Дьон саха киэргэлигэр үөрэнэрэ, буолуохтааҕын курдук ылынара үчүгэй”, – диэн түмүккэ кэлбиппит.
– Ойууга эрэ баар киэргэллэри сөргүтүүгэ, тилиннэриигэ көмүс ууһа туох ыарахаттары көрсөрүй?
– Көмүс ууһа физика сокуоннарын билэрин таһынан айар куттаах буолуохтаах. Холобур, кыра эттиктэри бэйэ-бэйэлэригэр үчүгэйдик иҥиннэриэххэ наада. Оттон иҥиннэриллибиттэрин кэннэ киэргэл чаастара сатала суох иҥнэри-таҥнары түһүө суохтаахтар, бэрт үчүгэйдик долгулдьуйа хамсыахтаахтар. Аҥаардас ойууну эрэ көрөн олорон, итини барытын учуоттаан, санаа хоту оҥорон таһаарар олус уустук. Эн иннигэр, этэргэ дылы, эргитэн-урбатан көрдөрөр “3 D” ойуу буолбатах буоллаҕа дии. Аны былыргы киэргэллэргэ информацияны булбаккын.
Түмэлгэ да бардаххына, барыта санаа хоту табыллан испэт. Түмэл пуондатыттан бэрт аҕыйаҕы көрдөрүүгэ туруораллар. Ханнык эрэ кэмпилиэк ситэтэ суох буолар. Туга эрэ алдьаммыт, ханнык эрэ чааһа тиийбэт ытарҕа баар буоллаҕына, көрдөрүүгэ таһаарбаттар. Оттон ол эспэнээт атыттартан чыҥха атын, дьикти оҥоһуулаах буолуон сөп. Илиигэр тутан-хабан көрөрүҥ, ыйааһынын билэриҥ туһунан этэ да барбаккын.
Суһуох симэҕин оҥорорго мунаарарбыт элбэх этэ. Хайдах иҥиннэриллэрий? Хайдах лыҥкыныы тыаһыахтааҕый? Хайдах кээмэйдээх буолуохтааҕый? Онон Александра биһиэхэ улаханнык көмөлөстө. Кинини үөрэ-таптыы: “Суолдьут сулус”, – диэн ааттыыбыт. Суһуох симэҕэ оҥоһуллубутун кэннэ анаан-минээн дьоҥҥо-сэргэҕэ билиһиннэрбиппит.
– Көмүс ууһа оҥоһуктарын атыылаан аһаан-таҥнан олорор буоллаҕа дии?
– Оннук, ол иһин көмүс ууһа биир халыыбынан оҥоһуллар, дьон хамаҕатык атыылаһар оҥоһуктарыгар охтор. Биһиэхэ да ыарахан этэ. Петр айар-тутар куттаах киһи буолан ылсыбыта. Сороҕор мөккүһээччибит. “Маны билигин ким кэтиэй?” – диэччи. Ону: “Истиэнэҕэ да ыйаан турдуннар, кэмэ кэллэҕинэ кэтиэхтэрэ”, – диэн хоруйдааччыбын.
Кини “уулаах үрүҥ көмүстэн” былыргылыы моһуоннаах киэргэллэри оҥоруон баҕарара. “Итинник киэргэллэр билиҥҥи курдук килэбэчийиэ, чаҕылыйа оонньуо суохтара”, – диирэ. “Боруобалаан көр, мин да кэтиэҕим”, – диэччибин. Итинник сылдьан Александраны кытта билсибиппит. Кинини уруккуттан билэрим да, билсиһиибит саҥалыы тыыннанан сөргүтүллүбүтэ.
– Петр көмүс ууһунан үлэлээбитэ ырааттаҕа?
– Аармыйа кэнниттэн тутууга үлэлээбит, онтон “Сардаана” баабырыкаҕа куруусчутунан киирбит. Үчүгэйдик уруһуйдуурун көрөн, худуоһунньук үлэтигэр көһөрбүттэр.
Кинилиин “Эрэл” үҥкүү ансаамбылыгар билсибиппит. Петр биир үтүө күн дьиэбэр дылы атааран баран: “Кулун тутар 8 күнүгэр тугу бэлэх тутуоххун баҕараҕыный?” – диэн ыйыппыта. “Сулуон уҥуоҕуттан ытарҕаланыахпын баҕарабын”, – диэбитим. “Ити судургу, оҥоруоҕум”, – диэбитин иһин паалканы ыллым да хаарга ол ытарҕам хайдах моһуоннаах буолуохтааҕын ойуулаабытынан барбытым. Петр: “Аһара интэриэһинэй дии, итинник моһуоннаах ытарҕаны ким да оҥоро илигэ. Сатанара дуу?” – диэн мунаарбыта. “Бэлэх оҥоруоххун баҕардаххына оҥор”, – диэтэҕим дии (күлэр).
Үлэ кэнниттэн хаалан миэхэ бэлэҕин оҥоро сырыттаҕына, “Сардаана” баабырыка сүрүн худуоһунньуга Виссарион Васильев таба көрбүт. “Тыый, аһара үчүгэй мадьыал дии”, – диэн буолбут. Онон ити бэлэҕим миэхэ тиксибэтэҕэ, мадьыал гынан маассабайдык оҥорон барбыттар. Инньэ гынан Пётры муос кыһааччы үлэтигэр көһөрбүттэрэ. Онтон Москубаҕа Васнецов аатынан уус-уран училищеҕа үөрэттэрэ ыыппыттара. Онно тиийэн уруһуй ускуустубатын анал тиэрминнэрин таһы-бааччы билбэт эбит. Натюрморт уруһуйдаппыттар уонна уус-уран куруһуокка да сылдьыбатах киһи олус үчүгэйдик уруһуйдаан таһаарбытыгар сөрү диэн сөхпүттэр. Төрүттэригэр уустар бааллар эбит. Удьуор утума диэн ити буоллаҕа.
Айталина: – Кэргэним Петр миигин элбэххэ үөрэппитэ. Бэйэм да ити идэҕэ интэриэстээх, сыстаҕас буоламмын барытын иилэ хабан ылбытым. Саҥа билсэрбит саҕана “миэхэ бэлэхтээ” диэн моһуонун хаарга уруһуйдаан биэрбит ытарҕам билигин куорат анал маҕаһыыннарыгар атыыланар. Көмүс ууһун хас биирдии оҥоһугар саамай сүрүнэ – гармония. Киэргэл уурбут-туппут курдук моһуоннанара гармония буоллаҕа ол дии. Моһуону таба тайанныҥ да үчүгэйкээн киэргэл хайаан да оҥоһуллар.
Эр киһи айылҕатынан судургу, кини чопчу дьайыылары өйдүүр, ылынар. Онон эр киһи “эрийэ тэбэн” толкуйдуур дьахтары өйдөөбөт түгэннэрэ тахсааччылар. Холобур, дьахтар сакаастыыр киэргэлин моһуона хайдах буолуохтааҕын чопчу билээччитэ суох. Били нууччалыы эттэххэ: “Хочу то, не знаю что”, – диэбит курдук. Оттон мин сакаасчыт дьахтары кытта кэпсэтэ олорон, кини тугу баҕарарын өйдүүбүн. Дьахтар дьахтары өйдүүр буоллаҕа дии (күлэр). Ол кэнниттэн Петрга тугу сакаастаабыттарын кэпсээн да, ойуулаан да биэрэбин.
– Өбүгэлэрбит былыргы киэргэллэргэ оҕуруону тутталлар эбит. Билигин оҕуруону булуу-талыы судургутуйда быһыылаах дии.
Айталина: – Ол да буоллар билигин наадыйар оҕуруоҕун түргэнник булбаккын. Көмүс ууһугар интэриэһинэй моһуоннаах, араастык хаптаччы барбыт, эриллибит оҕуруолар наадалар. Итинник оҕуруолары булар уустук.
Александра: – Билигин оҕуруо оһуордаах-ойуулаах билэни дьон тиктэр, хамаҕатык атыылаһар буолла. Уопсайынан төрүт култуурабытыгар интэриэс кэнники кэмҥэ күүһүрдэ. Өрөспүүбүлүкэ аҕа баһылыгын инаугурациятыгар сахалыы таҥастаах, киэргэллээх дьахтар элбэх этэ. Урут официальнай тэрээһиннэргэ наар көстүүмнэри эрэ кэтэллэрэ дии.
Айталина: – Кырдьык, сахалыы таҥаһы, киэргэли ыһыахха эрэ кэппэт буоллулар. Араас бырааһынньыктарга, үбүлүөйдэргэ кытта кэтэллэр. Көрүөххэ олус астык.
– Былыргы киэргэл төрүт итэҕэлбитин кытта сибээстээҕэ саарбаҕа суох.
Александра: – Оннук, ити тиэмэҕэ бэрт уһуннук кэпсии-ипсии туруохха сөп. Холобур, ытарҕаны ылан көрүөҕүҥ. Ытарҕа хайаан да тыаһыыр, кылыргыыр буолуохтаах. Ити тыас дьахтары хараҥа эйгэттэн, куһаҕан тыынтан арчылыыр, араҥаччылыыр. Сороҕор үөһээ айыылар оҕо кутун эр киһиэхэ биэрбэттэр. Оҕо кута дьахтарга эр киһиттэн бэриллэр. Ол иһин кыыс бэйэтигэр холоонноох, дьоһун аҕа буолуон сөптөөх киһиэхэ эргэ тахсыахтаах. Оҕо кута эр киһиттэн дьахтарга бэрилиннэҕинэ – оҕо үөскүүр.
Үөһээҥҥи айыылар эр дьоҥҥо барытыгар оҕо кутун иҥэрбэттэр. Сорох дьону туох эрэ аньыыларын-хараларын иһин үрдүк айыылар “миэрэлииллэр”, аҕа буолар кыахтарын суох оҥороллор. Оччоҕо дьахтар үөһээҥҥи айыылартан киниэхэ оҕо кутун иҥэрэллэригэр көрдөһөр. Саха итэҕэлигэр айыылар элбэхтэр. Ити айыылартан сорохторо эрэ дьахтарга оҕо кутун иҥэриэхтэрин сөп. Холобур: Улуу Суорун, Дьөһөгөй Айыы... кинилэртэн ханнык айыы оҕолонуон баҕарар дьахтар көрдөһүүтүн-ааттаһыытын ылынарынан.
Оҕо кута дьахтарга кулгааҕынан киирэр. Уол оҕо кута уҥа, оттон кыыс оҕо кута хаҥас кулгааҕынан. Ол иһин дьахталлар кулгаахпыт мэлдьи ыраас буоллун диэн ытарҕа кэтэллэр. Үөһээ айыыларга, аар халлааҥҥа, таҥараҕа, ытык көстүүлэргэ сыһыаннааҕы сакральнай диэн ааттыыбыт дии. Сакральнай өттүнэн кулгааҕыҥ “кирдээх” буоллаҕына айыылар оҕо кутун иҥэриэ суохтарын сөп. Ол иһин ытарҕа уйгуну-быйаҥы кытта быһаччы сибээстээх.
Айталина: – Билим да этэринэн үрүҥ көмүс ыраастыыр күүстээх. Ол курдук үрүҥ көмүс ионнара ууну, ханнык баҕарар убаҕас эттиги ыраастыыр күүстээхтэр. Оттон киһи этин-сиинин үгүс бырыһыана ууттан турар диэн буолар дии. Өбүгэлэрбит итэҕэллэринэн киһи ханнык эрэ улахан ыарыыга баалатаары гыннаҕына – үрүҥ көмүс сыыйа харааран барар диэн буолар. Ол аата үрүҥ көмүс киэргэл сэрэтэр эмиэ күүстээх.
– Александра, эн өбүгэлэрбит ас астыылларыгар биһилэх кэтэллэрин туһунан кэпсээн турардааххын.
Александра: – Былыргы сахалар (дьахтар да, эр киһи да) тарбахтарыгар иккилии-үстүү биһилэҕи кэтэллэрэ. Ол биһилэхтэр араастарын, моһуоннарын туһунан туспа кэпсээн.
Өбүгэлэрбит ас астыылларыгар хайаан да биһилэхтэрин кэтэллэрэ. Тоҕо диэ? Итинник дьаһаннахтарына аспыт куттаах буолар диэн өйдөбүллээхтэр эбит. Өбүгэлэрбит соппоҥ, амтана суох буолбут аһылыгы “сүрэ көппүт” диэн ааттыыллара.
– Оннук, былыргы сахалар: абааһы ас сүрүн (амтанын, тотоойутун) көтүтэн ыллаҕына, ас амтана суох буолар диэн өйдөбүллээхтэрин билэбин.
– Ол иһин киэргэл ыраастыыр, көмүскүүр, харыстыыр эмиэ суолталаах. Онон дьахтар да, эр киһи да туох эрэ киэргэллээх буолара.
Айталина: – Кэргэним Петр Алексеев өссө “Сардаана” баабырыкаҕа үлэлии сылдьан өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын сакааһын толорон сахалыы киэргэллэри оҥороро. Олор билигин көрдөрүүгэ сыталлар.
Александра: – Көмүс уустара: “Оо, Петр Кузьмич дуо”, – диэн кинини олус ытыктыыллар. Кини аатын эттэххинэ сыһыаннара тута уларыйар. “Петр Кузьмич киэнэ буоллаҕына, уһулуччу үчүгэй оҥоһуу буоллаҕа”, – диэн буолар. Үгүс маастардар дьон сакааһыгар эрэ үлэлээн тахсаллар, дьон хамаҕатык атыылаһар киэргэллэрин эрэ оҥоруунан дьарыктаналлар. Көнөтүнэн эттэххэ: көмүс ууһа аҥаардас урбааҥҥа эрэ оҕуннаҕына, айар-тутар кута кэхтэ быһыытыйар.
Айталина: – Кырдьык, көмүс ууһа урбааны уонна айымньылаах үлэни дьүөрэлиирэ уустук. Сакаасчыт, холобур, былыргы ытарҕаны хос оҥорторо аҕаллаҕына мин да, Петр да кини санаатын тосту уларыта сатааччыбыт.
Олох саҥаны оҥоруу элбэх ыарахаттардаах. Тугу эрэ толкуйдаан таһаарар буоллаххына, олус элбэх эскиһи уруһуйдуохтааххын. Ол иннигэр киэргэл хайдах моһуоннаах буолара быһаарыллыахтаах. Холобур, бу кэтэ сылдьар ытарҕабын Петр үс төгүл хос-хос оҥорбута.
Александра: – Аан бастаан “Иэйэхсит алгыһа” диэн ытарҕаны оҥорбуппут дии. Ити ытарҕаны түмэлгэ көрөн баран, хаартыскаҕа түһэрэн Айталинаҕа ыыппытым. “Маннык ытарҕаламмыт киһи баар ини”, – диэбитим. Ону Айталина уонна Петр: “Сонун моһуону көрдүү сылдьыбыт, онон бу ытарҕаны оҥорууга ылсабыт”, – диэн хоруйдаабыттара. Петр ити ытарҕаҕа хас да эскиһи оҥорбута. Кинилэри кытта хас да төгүл көрсүбүтүм. Бассаабынан эҥин суруйсуу бөҕө буолбуппут.
“Иэйэхсит алгыһа” ытарҕаны Петр моһуонун кыратык көннөрөн биэрбитэ. Үчүгэйдик көстүбэт оһуору уларыппыта эҥин. Ол иһин оҥоһукка ханнык баҕарар маастар бэйэтин көрүүтүн, кээмэйин киллэрэр эбит дии санаабытым.
– Александра, кэпсэтиибит түмүгэр умнуллубут киэргэллэри сөргүтүү төрүт култуурабытыгар суолтатын туһунан кэпсээ эрэ.
– Өбүгэлэрбит хас да үйэни быһа толкуйдаан, чочуйан оҥорбут киэргэллэрэ буоллаҕа дии. Онон үйэлэри уҥуордаан биһиэхэ тиийэн кэлбит киэргэллэр моһуоннарын, оһуордарын биһиги тосту уларытыа суохтаахпыт. Аны оһуордары араас матырыйаалга (таҥаска, туоска, үрүҥ көмүскэ) хайдах түһэринэн наардыыллара. Үйэлэртэн үйэлэргэ, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн испит үөрүйэх ситимэ быстан хаалыа суохтаах.
Ол иһин биһиги: “Бу маннык сыыһа, уларытыахха”, – диэн ылбычча тыллаһыа суохтаахпыт. Айар-тутар киһи, биллэн турар, бэйэтэ туһунан санаалаах, көрүүлээх буолар гынан баран, кини хайаан да үйэлээх үгэһи ытыктыахтаах, онно олоҕуруохтаах. Аан бастаан былыргы киэргэллэри сыныйан үөрэтэн эрэ баран, көмүс ууһа ити билиитигэр-көрүүтүгэр олоҕуран айыахтаах-тутуохтаах. Кини айар-тутар сүрүн тирэҕэ, акылаата – үйэлэри нөҥүөлээн кэлбит үгэс буолуохтаах. Ити иистэнньэҥҥэ да, тимир ууһугар да, көмүс ууһугар да сыһыаннаах.
Былыргы уонна аныгы киэргэллэрбит араастаһалларын бэл омуктар билэллэр ээ. Борохуотунан айан кэмигэр эҥин кинилэргэ лиэксийэ ааҕааччыбын. Онно кинилэр былыргы моһуоннаах киэргэли уонна стилизованнай киэргэли тута араарааччылар. Холобур, кэтэ сылдьар ытарҕабын: “Бу дьиҥнээх”, – диэн аһара сонурҕаан көрөөччүлэр. Стилизация уонна үйэлээх үгэс араастаһыытын оннооҕор омуктар көрөөт да эндэппэккэ араараллар.
Стилизация диэн муода курдук охсуллан ааһар көстүү. Бүгүн, холобур, араас таастаах эҥин киэргэл муода буолуо. Сарсын дьикти моһуоҥҥа эбэтэр оһуорга сүрүн болҕомтону ууруохтара. Оттон үйэлээх үгэс, ааттыын үйэлээх үгэс, хаһан баҕарар сонун, хаһан баҕарар классика. Үйэлэри нөҥүөлээн тиийэн кэлбит үгэс хаһан да олохтон хаалбат. Аны туран былыргы киэргэл көлүөнэлэр ситимнэрин олохтуур.
Билигин мин Инстаграмҥа сирэйбэр элбэх киһи суруйар: “Биһиэхэ хос эбэбит ытарҕата баар. Урут ити киэргэлгэ наадыйбат, болҕомтобутун уурбат этибит. Билигин ити ытарҕа биһиги дьиэ кэргэн саамай күндү баайа”. Ол иһин киһи түспэтийэр сааһыгар төрүттэригэр, төрүт култууратыгар эргийэр санаата күүһүрэр.
Федор РАХЛЕЕВ
