Кэнсиэпсийэҕэ эппиэтинэстээхтик
Жанна Барашкова, саха тылын учууталларын “Сайдыс” ассоциациятын салайааччыта:
– Саха тылын тула буолбут быһыыны-майгыны сылларынан кылгастык ырытан көрдөххө, отуччалыы сыл буола-буола тылга, тылы үөрэтиигэ сыһыан уларыйар, өрө тахсыы да, төттөрү түһүү да баар. Кылгастык ахтан аастахха, 20-с үйэ саҕаланыытыгар Саха сиригэр О.Н. Бетлингк алпаабытынан сахалыы уопсастыбаннай-бэлитиичэскэй таһаарыылар, уус-уран литэрэтиирэ, фольклор айымньылара бэчээттэммиттэр. 1917 сыллаахха саха бастакы лингвиһэ С.А.Новгородов алпаабыта тахсыбыта. 1920-1921 үөрэх дьылыттан бу алпаабытынан үөрэҕи тэрийии бигэргэммитэ. 1939-1940 сс. – нууччалыы алпаабыкка көһүү уурааҕа тахсыбыта. 1964 сыллаахха Саха АССР үөрэҕириитин миниистирэ Н.И. Шарин, дойду үрдүнэн алын кылаастан нууччалыы тылынан үөрэх киириитин утаран, ол уурааҕы ылымматаҕа. 1991 сыллаахха “Национальнай оскуола кэнсиэпсийэтэ” олоххо киирбитэ. Бу кэннигэр төһөлөөх мөккүөр, сытыы киирсии буолан ааспытын эбэтэр сүргэ көтөҕүллэн, долгуйан туран, бастакы хардыыны оҥоруу үөрүүтэ баарын сэрэйиэххэ эрэ сөп.
Дьэ, онтон 2022 сыл саха тылынан иитиини-үөрэтиини саҥардыы соруга турда. Бүгүҥҥү туругунан ийэ тылбыт инники кэскилин, салгыы сайдар кыаҕын кэҥэтэргэ, күүһүрдэргэ Саха сирин Ил Дархана, Ил Түмэн, Бырабыыталыстыба, Үөрэх министиэристибэтэ уонна саха тылынан дьарыктанар бары билим тэрилтэлэрэ, саха тылын учууталлара, уопсастыбаннай хамсааһын бүттүүн турунан, олус болҕомтолоохтук уонна эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһан саҥа кэнсиэпсийэни оҥоруохтаахпыт. Саха омук кэскилэ, инникитэ ийэ тылбытын кытта ситимнээҕин өйдөөн туран.
Матрена ПОПОВА, ХИФУ уһуйааччыта, тыл билимин хандьыдаата:
– Төрөөбүт тылы, литэрэтиирэни үөрэтии мэтиэдьикэтэ саҥа таhымҥа тахсыахтаах. Сийиэскэ ол туһунан кэпсэтии, ону дьүүллэһии, ырытыы барыахтаах, ханнык суолунан ситиһэр туһунан чопчу мэхэньиисим ыйыллыахтаах. Билигин онно анаан үлэни күүhүрдэр сорук турар. Ол инниттэн саха тылын учууталлара түмсүүлээх буолуохтарын наада. Кинилэртэн норуот инникитин төрөөбүт тылын төhө билэрэ улахан тутулуктаах. Тылы үөрэтиигэ чопчу ирдэбил баар буолуон наада. Холобур, “5 кылаас оҕото маннык сомоҕо домохтору чопчу билиэхтээх” диэн. Оҕо ол ис хоhоонун быhаарар кыахтаах буолуохтаах. Ити курдук, ирдэбиллэр баар буолуохтарын наада. Дьэ, оччотугар төрөөбүт тылбытын үөрэтиигэ ситиһиилээх өттө баар буолуо этэ.
Сахалыы кылаастары, уһуйааннары элбэтии туһунан
Вилюяна Никитина, “Ийэ тыл кэскилэ” өрөспүүбүлүкэтээҕи төрөппүт түмсүүтүн салайааччыта:
– Төрөппүт түмсүүтүн салайарым быһыытынан, бу сийиэстэн төрөппүттэр биһиги төрөөбүт тылы үөрэтиини саҥардар кэнсиэпсийэ ылыллан, алын да сүһүөххэ, орто да сүһүөххэ, билиҥҥи үйэ оҕотугар сөп түбэһэр, билиҥҥи тыл туругун учуоттуур бэртээхэй учуобунньуктар оҥоһуллаллара буоллар, онно сүрүн болҕомто ууруллара буоллар диэн долгуйа, эрэнэ күүтэбит.
Аны кыра саастаах оҕо төрөөбүт тылыгар үөрэтиини мүччү туттубут да, оскуолаҕа хайыы үйэ ийэ тылыттан тэйбит оҕолор киирэллэр. Онон, уһуйааҥҥа оскуолаттан итэҕэһэ суох улахан болҕомтону уурар наада. Онно, дьэ, туох тиһиктээх үлэни ыытабытый диэн сүбэлэһиэххэ. Биир санаанан, министиэристибэ, салайааччылар, олохтоох былаас уорганнара, билим, оскуола, уһуйаан, уопсастыбаннас – бары саба түһэн үлэлиэххэ.
Бу сийиэскэ, оҕо сахалыы саҥарара мөлтөөбүт кэмигэр, сахалыы уһуйааннары, кылаастары элбэтэр туһунан боппуруос туруохтаах. Ол биир соруга Дьокуускай куорат “Прометей” диэн саҥа кыбартаалыгар тутуллубут саҥа оскуоланы сахалыы эйгэлээх буоларын ситиһии буолуоҕа. Итиннэ үксэ улуустартан көһөн кэлбит саха дьоно олохсуйан олороллор. Ону учуоттуохха.
Бэлэмнээтэ Нина Герасимова
Хаартыска:https://commons.wikimedia.org
