Кулун тутар 31 күнүгэр дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Путин «2022 сыл муус устар – от ыйдарыгар РФ гражданнарын байыаннай сулууспаҕа ыҥырыыны саҕалыыр уонна ыҥырыынан барбыт гражданнар сулууспаларын тохтотор туһунан» ыйаах таһаарбыта. Онно этиллэринэн, бу саас 18-тан 27-гэр диэри саастаах 134 500 гражданин аармыйаҕа ыҥырыллыахтаах. Онон, военкоматтар муус устар ый 1 күнүттэн бэбиэскэлэри ыыталаан саҕалаатылар.
Олунньуга Украинаҕа анал байыаннай дьайыылар саҕаланыахтарыттан үгүс төрөппүт оҕотун аармыйаҕа ыытарыттан долгуйара үксээтэ. Оттон ыҥырыллыахтаах ыччат байыаннай сулууспаҕа сыһыаннаах сокуону, бэрээдэги үрдүнэн эрэ билэрэ буолуо диэн сэрэйэбит.
Онон сибээстээн, «Кыым.ру» иһитиннэрэр-сырдата ааҕыныстыба суруналыыһа СӨ байыаннай хамыһаара, полковник Александр Владимирович АВДОНИНТАН суругунан чопчу хоруйдары ылла. Ону сахалыы тылбаастаан таһаарабыт.
Байыаннай сулууспаҕа сааскы ыҥырыы хаһыс чыыһылаттан хаһыска диэри барарый? Быйыл итиннэ сыһыаннаах сокуоҥҥа туох эмэ уларыйыы киирбитэ буолаарай?
Саппааска сылдьыбат гражданнары байыаннай сулууспаҕа сааскы ыҥырыы (призыв), 53-c Федеральнай Сокуон 25-с ыстатыйатын 1-гы пуунугар суруллубутунан, муус устар 1 күнүттэн от ыйын 15 күнүгэр диэри ыытыллар.
Уһук Хоту эбэтэр онно тэҥнэһэр сирдэр олохтоохторо бу Сокуон эбии “а”пууна этэринэн, байыаннай сулууспаҕа ыам ыйын 1 күнүттэн от ыйын 15 күнүгэр диэри ыҥырыллаллар. Оннук сирдэргэ киирэллэр: Аллайыаха, Абый, Булун, Эдьигээн, Үөһээ Халыма, Аллараа Халыма, Орто Халыма, Өймөкөөн, Муома, Усуйаана, Эбээн-Бытантай, Анаабыр, Өлөөн улуустара.
РФ байыаннай сулууспаны ааһыы туһунан Сокуонугар быйыл туох да уларыйыы киирбэтэҕэ.
Байыаннай сулууспаҕа ыҥырыы бэбиэскэтин хайдах тиэрдэллэрий?
Мэдисиинэ хамыыһыйатын ааһарга эбэтэр байыаннай сулууспа хамыыһыйатын ыҥырар, байыаннай чааска ыытар үлэтигэр бэбиэскэни байыаннай комиссариат үлэһиттэрэ эбэтэр ыҥырыллааччы үлэлиир, үөрэнэр тэрилтэтин салайааччыта, байыаннай учуокка эппиэтинэстээх атын үлэһиттэр сирэй көрсөн илии баттатан туттарыахтаахтар. Ол туһунан 53-c Федеральнай сокуон 31-с ыстатыйатын 2-с пууна этэр.
Байыаннай сулууспаҕа ыҥырыллааччы ханна сулууспалыы барарын ким уонна хайдах быһаарарый? Ыҥырыллааччы сулууспалыыр сирин бэйэтэ талар бырааптаах дуо?
53-c Федеральнай Сокуон 28-с ыстатыйатын 3-с пууна этэринэн, Ыҥырыы хамыыһыйата байыаннай сулууспаҕа ыҥырыллааччы РФ Сэбилэниилээх күүстэрин кэккэтин хайа көрүҥэр, хайа чааһыгар сулууспалыы барарын кини тус хаачыстыбаларын сыаналаан, ылбыт үөрэҕин уонна исписэлиис быһыытынан бэлэмин учуоттаан быһаарыы таһаарар. Ыҥырыллааччы ону сирэр-талар бырааба суох.
Украинаҕа анал байыаннай эпэрээссийэ саҕаланыаҕыттан үгүс төрөппүт быйылгы ыҥырыллааччылары байыаннай дьайыы буола турар сирдэригэр ыытыахтара дуо диэн долгуйар. Эн хоруйуҥ?
Ыҥырыынан сулууспалыы барааччылары байыаннай дьайыылар буола турар сирдэригэр ыытыахтара суоҕа.
Федеральнай сокуоҥҥа байыаннай сулууспаны альтернативнай гражданскай сулууспанан солбуйуу туһунан пуун баар. Ол хайдаҕый?
Альтернативнай гражданскай сулууспа диэн байыаннай сулууспаҕа ыҥырыынан барыы оннугар уопсастыба уонна судаарыстыба туһатыгар ураты көрүҥнээх үлэни ааттыыллар. Ол эбэтэр, маннык сулууспаны ааһааччылар үлэлэрэ РФ Үлэҕэ кодексатынан салайтарар уонна уратылаах буолар. Альтернативнай гражданскай сулууспа болдьоҕо ыҥырыынан сулууспатааҕар уһун – 21 ый. Ол туһунан 25.07.2002 с. 113-с Федеральнай Сокуон этэр.
Гражданин ыҥырыынан байыаннай сулууспаны альтернативнай гражданскай сулууспанан солбуйар бырааба маннык түгэннэргэ үөскүүр:
- аармыйаҕа сулууспа кини тус көрүүтүгэр уонна итэҕэлигэр сөп түбэспэт буоллаҕына; - аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох омук ахсааныгар киирэр уонна ол омук төрүт дьарыгынан дьарыктанар буоллаҕына.
Билиҥҥи туругунан, 18-тан 27-ҕэ диэри саастаах гражданнартан ханнык социальнай араҥаҕа киирэччилэр байыаннай сулууспаҕа ыҥырыллыыттан босхолонуохтарын сөбүй уонна төһө болдьоххо?
Босхолонуон сөптөөх социальнай араҥаҕа киирэллэр:
- байыаннай сулууспаны билигин ааһар кыаҕа суох диэн мэдисиинэ хамыыһыйатын түмүгүн ылбыт дьон – биир сылга диэри;
- аҕатын, ийэтин, ойоҕун, бииргэ төрөөбүтүн, эһэтин, эбэтин эбэтэр иитиллибит киһитин көрөр-харайар эбээһинэстээх дьон, өскөтүн киниттэн атын ону ким да оҥорор кыаҕа суох, хараллааччы доруобуйатын туругунан итинник көрүүгэ-харайыыга наадыйар уонна толору судаарыстыбаннай хааччыллыыга сылдьыбат буоллаҕына;
- сокуоннай саастарын ситэ илик бииргэ төрөөбүт биитигэр уонна балыһыгар «опекун» эбэтэр «попечитель» буолбут дьон, өскөтүн кинилэри сокуонунан иитэр эбээһинэстээх атын киһи суох буоллаҕына;
- оҕотун ийэтэ суох иитэ сылдьар аҥаардас аҕалар;
- икки эбэтэр иккиттэн элбэх оҕолоох аҕалар;
- үс сааһыгар диэри саастаах инбэлиит оҕолоох аҕалар;
- Ис дьыала уорганнарыгар, Судаарыстыбаннай баһаары утарар сулууспаҕа, холуобунай-буруйу боруостуур систиэмэ уорганнарыгар уонна тэрилтэлэригэр, суут быһаарыытын күһэйэн толорторор уонна таможеннай уорганнарга, үрдүк үөрэх кыһаларын бүтэрээт, тута сулууспаҕа киирбиттэр, өскөтүн үрдүк үөрэхтээх уонна анал чыыннаах буоллахтарына – ыйыллыбыт уорганнарга уонна тэрилтэлэргэ сулууспалыыр кэмнэригэр;
- Үрдүк үөрэх кыһатын бүтэрээт, РФ национальной гвардиятын кэккэтигэр сулууспалыы киирбит дьон, үрдүк үөрэх уонна анал чыын баар түгэнигэр – ыйыллыбыт сиргэ сулууспалыыр кэмнэригэр;
- оҕолоох, ону сэргэ оҕолоноору сылдьар ойохтоох дьон (22 нэдиэлэттэн кырата суох хат буолуохтаах);
- Госдума, былаас регионнааҕы уонна муниципальнай уорганнарын дьокутаатынан эбэтэр муниципальнай тэриллии баһылыгынан талыллыбыттар эбэтэр үлэлии сылдьааччылар (53-ФС, 24 ыст. 1 п.).
- анал орто үөрэх кыһаларын (училищеларга, техникумнарга, колледжтарга) күнүскү үөрэхтэригэр үөрэнээччилэр – ФГОС биэрэр болдьоҕуттан уһуна суох кэмҥэ;
- бакалавриат, специалитет, магистратура бырагыраамаларыгар судаарыстыбаннай аккредитациялаах үрдүк үөрэх уонна билим кыһаларыгар үөрэнээччилэр, өскөтүн дьупулуомнарын ыла илик буоллахтарына – үөрэнэ сылдьар кэмнэригэр (53-ФС 24 ыст. 2 п. “а” пп.).
Оттон байыаннай сулууспаттан букатын босхолонуу диэн кимиэхэ көрүллэрий?
Байыаннай сулууспаҕа ыҥырыыттан босхолоноллор:
- байыаннай сулууспаҕа доруобуйатын туругунан хааччахтаах эбэтэр сөп түбэспэт диэн мэдисиинэ хамыыһыйатын түмүгүн ылбыт дьон (53-ФС 23 ыст. 4 п.);
- РФ иһигэр байыаннай сулууспаны ааһа сылдьар эбэтэр ааспыт дьон;
- альтернативнай гражданскай сулууспаны ааһа сылдьар эбэтэр ааспыт дьон;
- байыаннай сулууспаны атын дойдуга ааспыт дьон, аан дойдутааҕы дуогабарынан көрүллүбүт түгэнигэр (53-ФС 23 ыст. 1 п.).
- буруйу оҥорон тутуллубут, хаайыыга олорор эбэтэр көҥүлэ хааччахтаммыт, булгуччулаах, көннөрөр үлэҕэ анаммыт дьон;
- улахан буруйу оҥоруу иһин сууттанан баран буруйдарын боруостуу илик дьон;
- буруйу оҥорууга уорбаланан силиэстийэлэнэ, холуобунай дьыалаҕа эриллэн сууттанаары сылдьар дьон (53-ФС, 23 ыст. 3 п.).
Холобура, ким эрэ ол-бу төрүөтүнэн байыаннай сулууспаҕа ыҥырыллыбакка 27 сааһын туолбут буоллаҕына, сулууспаттан босхолонор дуу, саппааска сылдьар дьон ахсааныгар киирэр дуу?
Оннук дьон саппааска сылдьааччылар ахсааннарыгар киирэллэр. Ол эбэтэр кимнээҕий:
- Ыҥырыы хамыыһыйатын быһаарыытынан кылгас кэмҥэ босхолоно сылдьан баран 27 саастарын туолбут дьон;
- 27 сааһыгар диэри байыаннай сулууспаҕа ыҥырыллыбакка сылдьыбыт дьон;
- сокуоннай төрүөтэ суох эрээри, байыаннай сулууспаны ааспатах 27 саастарын туолбут дьон (53-ФС 52 ыст. 1 п.).
Атын регионнар иһитиннэрэр-сырдатар эйгэлэригэр саппааска сылдьааччылар «мобилизационнай предписание» ыла уонна байыаннай учуот дааннайын чопчулуу кэлэр туһунан бэбиэскэ туппуттар диэн суруйуулар тахсыбыттара. Ол тугуй?
Оннук үлэ 1997 с. олунньу 26 күнүнээҕи 31№-дээх «Арассыыйа Бэдэрээссийэтигэр мобилизацияҕа бэлэмнэнии уонна мобилизациялааһын туһунан» Федеральнай Сокуон 10-с ыстатыйатын толоруу чэрчитинэн өрүү ыытыллар.
Өрөспүүбүлүкэҕэ байыаннай биэрэпис ыытыллааччы дуо?
Оннук кыһалҕа биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр суох. 1998 с. кулун тутар 28 күнүнээҕи «Байыаннай сулууспа уонна байыаннай эбээһинэс туһунан» 53 №-дээх ФС 8-с ыстатыйатын толоруу быһыытынан, Саха сирин байыаннай комиссариаттара байыаннай учуоту үчүгэйдик ыыталлар.
Саппааска сылдьааччыларга быйыл байыаннай хомуур былааннанар дуо?
РФ Бырабыыталыстыбатын 2006 с. ыам ыйын 29 күнүнээҕи 333 №-дээх «Байыаннай хомуур уонна байыаннай эбээһинэһи толорууну хааччыйыы сорох боппуруостарын туһунан» дьаһала этэринэн, байыаннай хомууру ыытыыны тэрийии толоруулаах былаас федеральнай уорганнарыгар сүктэриллэр.
Байыаннай хомууру ыытыыны тэрийии толоруулаах былаас федеральнай уорганнарын сайаапкаларынан РФ Оборонатын министиэристибэтин байыаннай управлениетын киин уорганнарынан байыаннай кэмҥэ ыытыллар.
Дойду олохтоохторун байыаннай хомуурга ыҥырыы байыаннай комиссариаттарынан, РФ Бэрэсидьиэнин ыйаахтарыгар олоҕуран, уокурук ыстааптара түһэрбит былааннарынан оҥоһуллар. Бу сылга оннук былаан киирбэтэҕэ.
Ыҥырыллааччылар олохторугар сулууспалыы барыыны уустугурдар түгэннэр үөскээбит буоллахатрына ханна хайдах биллэриэхтэрин сөбүй?
Ол туһунан ыҥырыллааччы бэйэтэ эбэтэр төрөппүттэрэ, чугас дьоно байыаннай комиссариакка тиийэн хаһан баҕарар биллэрэр бырааптаахтар.
Сэҥээриилэр