Өлөөн эбэҥки национальнай улууһун баһылыга Лена Иванованы тутан кэпсэтэр – судургута суох сорук. Кини мэлдьи улууһун нэһилиэктэригэр айаҥҥа сылдьар буолар. Оттон онно баҕарбыт курдук сибээс суох. Ол эрээри өтөр балаһыанньа уларыйыахтаах. Ол иһигэр, АЛРОСА хампаанньа көмөтүнэн.
– Биһиги АЛРОСАны кытта икки дуогабардаахпыт, – диэн кэпсиир Лена Степановна. – Бастакыбыт 100 мөл. солкуобайдаах, “Үөһээ Муунатааҕы” сир баайдаах түөлбэ туһунан. 2024 сылга диэри түһэрсибиппит. Иккиспит – аҕыс аахсыйалаах улуус чэрчитинэн түһэрсиллибит дуогабар. Ол быһыытынан хампаанньаттан дивиденд ылабыт.
Бастакы дуогабар
Бастакыттан саҕалыах. 2020 сыллаахха ити дуогабар чэрчитинэн ылбыт харчыбытынан улуус орто оскуолаларын үөрэнээччилэрин итии аһынан хааччыйбыппыт, оҕолору бөртөлүөтүнэн таба ыстаадаларыгар илдьибиппит. Итини сэргэ бастакы дуогабарынан кэлэр харчынан табаһыттар хамнастарын субсидиялыыбыт, нэһилиэнньэттэн кыыл таба этин атыылаһабыт. Ити – тыа хаһаайыстыбатыгар сыһыаннааҕа.
“Үөһээ Муунатааҕыттан” киирбит үбүнэн былырыын Өлөөн бөһүөлэгэр дьоммут-сэргэбит бэйэлэрин улуустарыгар олорон массыына ыытар быраабы ылалларын туһугар, автодром оҥорбуппут. Тутуу үлэтэ-хамнаһа барыта түмүктэммитэ. Аны, лиссиэнсийэ ыларбыт, көлөнү ыытарга үөрэтэр уопуттаах преподавателлэри ыҥырарбыт, эксээмэннэри тэрийэрбит эрэ хаалла.
Итини таһынан, харчыны төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах омуктар култуураларын өйүүргэ-көҕүлүүргэ туһанабыт. Ол курдук, оҕолорго уонна улахан дьоҥҥо эбэҥки тылын үөрэтэр босуобуйалар бэчээттэнэллэр. Быйыл табаһыттар сүлүөттэрин тута икки нэһилиэккэ тэрийдибит – Дьэлиҥдэҕэ уонна Харыйалаахха.
АЛРОСА дивиденэ
2020 сыл түмүгүнэн, Өлөөн эбэҥки национальнай улууһа 700 мөлүйүөн кэриҥэ солкуобайы дивиденд быһыытынан ылыаҕа. Дуогабарга сурулларынан, улуус АЛРОСАттан киирэр дивиденд 60 %-нын инвестиция тэрээһинигэр ыытыахтаах.
Туох инвестициятыгар?
Быйыл Харыйалаахха 120 үөрэнээччигэ уонна 75 уһуйаан оҕотугар анаммыт уһуйаан-оскуола тутуутун түмүктүүбүт. Ол барыта 233 мөл. солкуобайга тутуллар. Ити харчыттан быйыл 173 мөл. солкуобайын оскуола тутуутун түмүктүүр тэрээһинигэр биэриэхпит. Балаҕан ыйыгар оҕолор номнуо саҥа уһуйаан-оскуолаҕа киириэхтэрэ.
Итини сэргэ алмаас дивиденин харчытынан Ээйик бөһүөлэгэр ньиэби харайар ыскылаат, Дьэлиҥдэҕэ хочуолунай тутулла тураллар. Ити иннинэ “кыбаарталлааҕы” дэнэр хочуолунай бүтүн нэһилиэги хааччыйан олорбута. Ол эрээри быйыл “Тыа сирин территорияларын кэлим сайдыыта” федеральнай бырагыраама чэрчитинэн Дьэлиҥдэҕэ 50 миэстэлээх саҥа таас уһуйаан тутуллубута. Былырыын уонна быйыл “Хаарбах уонна саахалланар туруктаах дьиэлэри көтүрүү” федеральнай бырагырааманан икки олорор дьиэ үлэҕэ киирдэ. Оттон эһиил эмиэ ити бырагырааманан инньэ түөрт дьиэ тутуллуохтаах (алталыы кыбартыыралардаах). Онон Дьэлиҥдэ сыл аайы улаата, кэҥии тутар, биир хочуолунай кыаҕа тиийбэт буолан иһэр. Саҥардыахха, улаатыннарыахха наада. Тутуу күһүн оттук дьылын саҥатыгар түмүктэниэхтээх, оччоҕуна ол хочуолунайы ДьУоХХа биэриэхпит.
Биллэн турар, үбү-харчыны барытын эрдэттэн былааннаан, бырыайыагынан туттабыт. Холобур, Өлөөн бөһүөлэгэр канализацияны уонна ууну ыраастыыр тутууну бырайыактаатыбыт. Атын бырайыактар нэһилиэктэрбитигэр ыытыллыахтаах тутууга уонна хапытаалынай өрөмүөҥҥэ сыһыаннаахтар.
Бэлиэтээн эттэххэ, биһиги үгүс муниципальнай тус сыаллаах бырагыраамабытын дивиденд харчытынан үбүлүүбүт. Холобур, онно нэһилиэнньэ кыаммат араҥатыгар оҥоһуллар матырыйаалынай көмө бырагыраамата, олох уустуктарын көрсүбүт дьону өйүүр, сокуону-бэрээдэги кэһиини утары охсуһар “Дьиэ кэргэн кустуга” улуус таһымнаах тус сыаллаах бырагыраама киирэллэр.
Итилэри сэргэ успуорду өйүүбүт. Чугастааҕы сонуннартан кэпсээтэххэ, холобур, аҕыйах хонуктааҕыта Өлөөн улууһун 40 киһилээх хамаандата “Манчаары оонньууларыгар” баран кэлбитэ. Спортсменнар ити бырагыраама көмөтүнэн таҥнан-саптан, дьарыктанан-эрчиллэн барбыттара. Ол түмүгэр хоту улуустарга биһиги хамаандабыт иккис миэстэҕэ тиксибитэ.
АЛРОСА дивидениттэн киирэр харчынан үөрэҕирии, доруобуйа харыстабылын уонна култуура эйгэтин үлэһиттэрин дьиэлэрин куортамын төлүүр былааннаахпыт.
Өссө былырыын уон иккитигэр диэри саастаах уһуйааммыт уонна оскуолабыт оҕолоро босхо Дьокуускайга баран кэлбиттэрэ.
Уопсайынан, АЛРОСА дивидениттэн киирэр харчынан олоҕу-дьаһаҕы хааччыйар бары тэрээһиммитин ыытабыт. Хамсыгы утары охсуһууттан саҕалаан нэһилиэнньэни эминэн-томунан хааччыйыыга, хаарбах, саахалланар туруктаах дьиэни-уоту көтүрүүгэ тиийэ.
Эбэн эттэххэ, АЛРОСА “Анаабыр алмаастара” тэрилтэтэ бииргэ үлэлэһии дуогабарын чэрчитинэн, улуус сайдыытыгар мэлдьи көмөлөһөр. Холобур, билигин кинилэр Дьэлиҥдэҕэ ууну ыраастыыр тутууну оҥоро сылдьаллар.
Былырыын хампаанньаттан киирбит уонна быйыл кэлиэхтээх харчынан Дьэлиҥдэҕэ диэри оптоволокно сибээһэ тардыллар. Сыл бүтүөр диэри онно түргэн тэтимнээх интэриниэт кэлиэхтээх.
Бэлиэтээтэххэ, ардыгар АЛРОСА биэрэр дивиденэ уонна эбии төлөбүрэ улууспут бүддьүөтүн куоһарар буолааччы. 2017 уонна 2019 сыллаахха оннук буола сылдьыбыта. Онон улуус социальнай инфраструктуратын сайыннарар, суолу-ииһи, дьиэни-уоту өрөмүөннүүр, уопсайынан, тыйыс айылҕаҕа олорор нэһилиэнньэни өйүүр кыахтаахпыт. Ол курдук, кэлиҥҥи биэс сылга Өлөөн Арктика улуустарын ортотугар социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын көрдөрүүтүнэн бастакы миэстэҕэ турар. Биир саамай үчүгэй, үтүө көрдөрүүбүт – демографиябыт тупсар, төрөөһүн өлүүнү куоһарар.
Ыспыраапка
Саха өрөспүүбүлүкэтэ уонна аҕыс алмаастаах улуус 2020 сыллаахха 6,4 миллиард солкуобайы ылбыттара. Ол 2016 сылы кытта тэҥнээтэххэ, биир чиэппэринэн, оттон 2012 сылы кытта тэҥнээтэххэ, икки төгүл улахан суума.
2020 сыл иккис аҥаарын түмүгүнэн, Саха өрөспүүбүлүкэтэ уонна аҕыс алмаастаах улуус 2019 сыллааҕы дивиденд сууматыттан үс аҥаар төгүл улахан сууманы ылыахтара – 23,2 миллиард солкуобайы. Бу – сыл аҥаардааҕы дивиденд рекорда. 2021 сыл атырдьах ыйынааҕы төлөбүрэ 2018 сыл бүттүүн төлөбүрүнээҕэр бэрт аҕыйаҕынан кыра. Оттон 2018 сыл – алмаас атыытын рекорда олохтоммут сыла.
Тэҥнээн көрдөххө, 2010 сыллаахха, аан дойдутааҕы үп-харчы кириисиһин кэнниттэн, АЛРОСА өрөспүүбүлүкэҕэ уонна улуустарга 100 мөлүйүөн солкуобайтан кыра харчыны биэрбитэ. Оттон ааспыт үс сылга – 2018-2020 сс. – Саха сирэ АЛРОСАттан 2010-2017 сс. 20 млрд солкуобайынан элбэх харчыны ылбыта.
“Дивиденд харчытынан Дьэлиҥдэҕэ диэри оптоволокно ситимэ тардыллар. Сыл бүтүөр диэри түргэн интэриниэт киириэхтээх”
“Дуогабар быһыытынан дивиденд 60 %-на инвестиция тэрээһинигэр туттуллуохтаах”
Күннэй Еремеева.
