Киһи сөпкө аһаан-таҥнан, кэмигэр сынньанан, хамсанан-имсэнэн, бэйэтин көрүнэ сырыттаҕына, сүүс сааһыгар тиийиэн сөп диэн исписэлиистэр этэллэр. Манна эбии хайаан да киһи этигэр-сиинигэр уонна уйулҕатыгар болҕомтону уурдахха, ону судургутук ситиһэҕин диэн “Аврора” мэдиссиинэ килииньикэтигэр бигэргэтэллэр. Бүгүн Дьокуускайдааҕы “Көхтөөх уһун үйэлэнии киинин” туһунан кэпсиэхпит. Биэс сыллааҕыта тэриллибит Киин үгүс биэнсийэлээххэ саҥа интэриэһи, билиини, сатабылы, доҕоттору бэлэхтээтэ итиэннэ, саамай сүрүнэ, доруобуйаларын бөҕөргөттө.
УҺУН ҮЙЭЛЭНИИНИ ҮКСЭТЭР
Ил Дархаммыт Айсен Николаев көҕүлээһининэн, Саха сиригэр 2021–2030 сс. “Доруобуйа уон сылынан” биллэриллэн турар. Бу хайысхаҕа сөптөөх, көдьүүстээх, тиһиктээх үлэ барарын демография сыыппаралара туоһулууллар. Ол курдук, 2023 сыл түмүгүнэн биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр киһи үйэтэ историческай кирбиигэ тиийдэ – 73,5 сааска тэҥнэстэ. Бу – Арассыыйаҕа орто көрдөрүүнү куоһарар уонна Уһук Илиҥҥэ киһи олоҕун орто таһымыттан быдан үрдүк.
2018–2023 сс. Ил Түмэн алтыс ыҥырыылаах мунньаҕар бар дьон дьокутаатынан Мария Христофорова үлэлээбитэ. Кини быыбардаммыт Набережнай уокуругун олохтоохторун көрдөһүүлэринэн, Мария Николаевна 2019 сыллаахха Дьокуускайга “Аврора” мэдиссиинэ килииньикэ иһинэн “Көхтөөх уһун үйэлэнии киинин” тэрийбитэ. Судаарыстыба демографическай бэлиитикэҕэ болҕомтону күүһүрдүбүтүнэн уонна манна сынньаммыт дьон Киин үлэтин-хамнаһын хайгыылларыттан, Киин СӨ Үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга министиэристибэтин өйөбүлүн ылар буолбута.
Били, куһаҕан үчүгэйдээх диэбиккэ дылы, хоруона хамсыга буулуоҕуттан аҕам саастаах дьон ис уйулҕаларын туруктарын тупсарарга уонна харыстыырга дьаһаллары күүһүрдэргэ күһэйбитэ. Хамсык хааччахтара уһуллубуттарын кэннэ, дьон сирэй көрсөн олорон алтыһыытын, тыыннаах кэпсэтиини ситиһии суһаллык эрэйиллэрэ. Инньэ гынан, бу “Көхтөөх уһун үйэлэнии киинэ” ордук тоҕоостоох буолбута. Күн бүгүн бу Кииҥҥэ тыһыынчаттан тахса киһи сынньанан, доруобуйатын тупсаран таҕыста.
– Арассыыйаҕа Дьиэ кэргэн сылыгар анаан, биһиги эмиэ тус кылааппытын киллэрсэргэ былааннаахтык үлэлээн барбыппыт. Биллэн турар, хайа баҕарар кэмҥэ саастаах дьоҥҥо ураты болҕомто ууруллан кэллэ. Түгэни туһанан, махталбын үлэ уонна социальнай сайдыы миниистиригэр Елена Волковаҕа уонна кини хамаандатыгар олоҕу кытта тэҥҥэ хардыылаан иһэллэригэр, өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун көхтөөх уһун үйэлэниилэригэр айымньылаахтык уонна эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһалларыгар махталбын тиэрдиэм этэ”, – диэн Мария Христофорова бэлиэтээтэ.
“Утум” НКО бэрэссэдээтэлин быһыытынан Мария Николаевна Киин үлэтэ-хамнаһа кэҥииригэр хоннохтоохтук ылсан үлэлиир. Алтынньы 1 күнүгэр – Аҕам саастаахтар күннэригэр – Дьокуускайга Октябрьскай уул., 26/4 дьиэтигэр саҥардыллыбыт, социальнай тэрилтэлэр ирдэбиллэригэр толору эппиэттиир “Саха уһун үйэлэниитин киинэ” аһыллыаҕа. “Биллэрин курдук, дойдубут бэрэсидьиэнэ Федеральнай Мунньахха анал этиитигэр 2030 сылга Арассыыйа олохтоохторун олохторун орто уһуна 78 саастан кыччыа, онтон 80+ таһымҥа тахсыахтаах диэн соругу туруорбута. Ити соругу толорорго 2025 сылга “Уһун уонна көхтөөх олох” диэн саҥа национальнай бырайыагы үлэлэтиэхтээхтэр. Биһиги “Көхтөөх уһун үйэлэнии киинэ” диэммитин “Доруобай уһун үйэлэнии киинэ” диэҥҥэ уларытан ааттаары гынабыт. Быйыл биһиги Кииммит биэс сылын туолла. Иннибитигэр үлэ элбэх, былаан киэҥ. Мин санаабар, ити биһиги баараҕай былааннарбыт саҥа саҕалааһыннара эрэ”, – диэн санаатын үллэһиннэ.
МАХТАЛЛААХ ДЬОН ХАЛЫҤ ААРМЫЙАТА ХАҤЫЫР
Check-Up (чек-ап) – бу ыарыылары сэрэтэр уонна диагнозтыыр сыаллаах толору мэдиссиинэ көрүүтэ. Ыарыыны төһөнөн эрдэ, баалата иликкиттэн булаҕын да, соччонон эмтэнии уонна профилактика быдан көдьүүстээх буолар.
– Саастаах киһиэхэ мэдиссиинэ көмөтүн кэмигэр оҥоруу улахан суолталаах. Маннык сааска доруобуйаны харыстыыр олус наада. Биһиэхэ кэлбит социальнай өҥөнү ылааччылар хаан уопсай анаалыһын, биохимия, хааҥҥа саахар таһымын бэлиэтиир анаалыстары туттараллар. Ол кэннэ ЭКГ, терапевт-быраас, офтальмолог, кардиолог онтон да атын чопчу идэлээх быраастар көрүүлэрин ааһаллар. Ол түмүгүнэн эмтиибит, ону хонтуруоллуубут, сүбэ-ама биэрэбит. “РТ МИС” бырагырааманан үлэлиирбит быһыытынан, биһиги оҥорбут анаалыстарбытын өрөспүүбүлүкэ бары быраастара көрөллөр. Ааспыт сыл түмүгүнэн, “Аврора” килииньикэҕэ мэдиссиинэ көмөтүн 6013 киһиэхэ оҥорбуппут, оттон “Көхтөөх уһун үйэлэнии киинигэр” – 612 киһиэхэ. Ол эбэтэр, сыллата дьоҥҥо көмөнү оҥоруубут улаатан иһэр. Ол аата, биһиги сөптөөх суолунан баран иһэр эбиппит”, – диэн “Аврора” мэдиссиинэ килииньикэтин дириэктэрэ Валерия Охлопкова кэпсээтэ.
ДЬОЛУ ТОСХОЙОР БИИР УЛАХАН БЭЛЭХ
“Көхтөөх уһун үйэлэнии киинин” дириэктэрэ Вероника Макарова этэринэн, бу абыраллаах кииҥҥэ 8-914-271-00-88 төл. суруйтараллар эбит. Сайыҥҥы кэмҥэ хас бэнидиэнньик ахсын саҥа киирэр дьону ылаллар. Бастаан утаа биэс күн иһигэр Дьокуускайга Островскай уул. 4-гэр сылдьаллар, ол кэннэ кэрэ айылҕалаах, көй салгыннаах, киһи эрэ ымсыырар, маанылаах, ытык Хаҥалас улууһун Улахан Аан сиригэр салгыы эмтэнэллэр, чэбдигирэллэр. Онно сезон устата аатырбыт “Бөртө” толору хааччыллыылаах туристыыр базатыгар дуоһуйа сынньанаҕын, сайын үтүөтүн билэҕин.
– Биһиги Дьокуускайга мэдиссиинэ чек-ап көрүүтүн ааһалларын хааччыйабыт, ол аата, баскыттан атаххар тиийэ уопуттаах быраастар көрөллөр-истэллэр. Ону таһынан киин куоракка киһи биир сиргэ олорботун курдук, олус интэриэһинэй, умсугутуулаах бырагырааманы ааһаллар: Атласовтар уһаайбаларыгар, “Үрдэл” пааркаҕа, тыйаатырдарга, түмэллэргэ, “Арассыыйа – мин устуоруйам” пааркаҕа сылдьаллар. Оттон баай устуоруйалаах Улахан Ааҥҥа биһиги нэһилиэк кэрэ-бэлиэ миэстэлэринэн сырытыннарабыт. “Бөртө” базатыгар араас хабааннаах саҥа дьарыкка үөрэтэр маастар-кылаастары ыытабыт, билиҥҥитэ туойунан иһити-хомуһу оҥорорго уһуйабыт. Маны таһынан чэбдигирдэр ушу дьарыктара буолаллар. Ушунан дьарыктанааччылар имигэстэрэ эбиллэр, күүстэрэ-уохтара, тулуурдара тупсар. Ол дьарыгы уйулҕа үөрэхтээҕэ, ушуга өрөспүүбүлүкэ чөмпүйүөнэ Кэрэ-Киинэ Кыталыына Баһыкаан кыыһа ыытар. Маны таһынан сынньанааччыларбыт, аптаах-алыптаах илиилээх илбииһит Франческа Сметанина илбийэр кууруһун ааһаллар. Саамай сүрүнэ – сынньанааччылар үөлээннээхтэриниин көрсөн, истиҥник сэһэргэһиилэрэ, доҕордоһуулара. Хас биирдии бөлөх олох биир дьиэ кэргэн курдук буола түһэр. Бассаап бөлөх тэринэн, өрөспүүбүлүкэ хайа да муннугар олордоллор, күннэтэ билсэ-көрсө, алтыһа сылдьаллар: ыалдьыттаһаллар, саҥа доҕотторун үбүлүөйдэригэр, бырааһынньыктарга ыҥырсаллар. Биһиэхэ дьүөгэлиилэр, бииргэ үөрэммиттэр, аҕас-балыстыылар бииргэ кэлэн сынньаналлар. Сорохтор биһиги Кииммитигэр номнуо бэһис-алтыс төгүллэрин кэлэллэр. Арааһа, аҥаардас бу да элбэҕи этэрэ буолуо”, – диэн Киин салайааччыта Вероника Александровна санаатын үллэстэр.
Ити ыйыллыбыт мааны айылҕалаах Улахан Ааҥҥа баар базаны өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник биллэр “Бөртө” сылгы собуота бас билэр. Собуот дириэктэрэ Александр Павлов бу курдук санаатын үллэстэр:
– Атын тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэлэриттэн уратыбыт диэн, биһиги экология өттүнэн ыраас олохтоох бородууксуйаны оҥорон таһаарабыт. Дьокуускайга уонна Покровскайга фирменнэй маҕаһыыннардаахпыт. Нэһилиэнньэ ордук хото үрүҥ аспытын, эппитин көрүөх бэтэрээ өттүгэр былдьаһа-тарыһа атыылаһар, онон бородууксуйабытын түргэнник батарабыт. Быйылгыттан “Аврора” мэдиссиинэ килииньикэтин кытта сөбүлэҥмит чэрчитинэн өссө биир кэскиллээх бырайыагы үлэлэтэн эрэбит. Дьон сөбүлүүр. Дьэ, киһи эрэ ымсыырар эйгэтэ, ураты салгына олохтонно. Мантан инньэ, мин санаабар, сылы төгүрүччү сынньатар буолуохпут дии саныыбын.
Булгунньахтаах сэлиэнньэтэ – 1-кы Малдьаҕар нэһилиэгин административнай киинэ. Нэһилиэк баһылыга – эдэрдии эрчимнээх, аныгылыы толкуйдаах, 28 саастаах Айталина Васильева. Кини баһылыктыан иннинэ, төрөөбүт нэһилиэгин дьаһалтатыгар ыччат бэлиитикэтин уонна успуорт исписэлииһинэн, дьокутаатынан талыллан үлэлээбитэ. Оттон билигин бүтүн улахан нэһилиэги салайар Айталина Ивановна Мария Христофоровалыын ыкса сибээстээх үлэлиир. Мария Николаевна өйөөһүнүнэн, ааспыт күһүн “Картошка фест” диэн сонун бэстибээли тэрийэн ыыппыттара, онно Саха сиригэр аһаҕас уокка күргүөмүнэн хортуоппуйу ыһаарылааһын рекорда олохтоммута. Бу бэстибээлгэ дьон бөҕө тоҕуоруһан, күһүҥҥү дьаарбаҥка кэмигэр хортуоппуйу, атын да өҥ быйаҥнаах Булгунньахтаах сиригэр үүммүт оҕуруот аһын батарыыга төһүү буолбута. Айталина Ивановна бэлиэтииринэн, “Аврора” килииньикэ мааны Малдьаҕар сиригэр аҕам саастаах дьону чэбдигирдиигэ, сынньатарга анаабыт бырайыагын олохтоохтор үөрэ-көтө ылыммыттар. Ордук саастаах өттүлэригэр, куоракка киирэн мачайдаммакка, миэстэтигэр олорон киин куорат сэдэх идэлээх быраастарыгар бэрэбиэркэни, эмтэниини ааһаллара, саҥа дьоннуун билсиилэрэ-көрсүүлэрэ тыа дьонугар улахан махталы уонна сэҥээриини аҕалбыт.
Күөҕүнэн чэлгийбит сайыҥҥы көй салгын, саҥа, толору хааччыллыылаах, киһи эрэ сытан сынньанарыгар анаммыт база “Көхтөөх уһун үйэлэнии киинин” килийиэннэригэр саҥа тыыны тосхойбут. Манна сынньаммыттар олох эдэрдии эрчимнэригэр түһэн, тупсан, сэргэхсийэн, кырдьар сааска саҥа доҕоттору билсэн, күлэн-үөрэн, өссө да үйэни уһатарга кыаҕы биэрэн, кынаттанан арахсаллар. “Кинилэри көрөн, киһи 80 да сааһын аастаҕына олохтон астынар, күлэр-үөрэр, көхтөөх буолар эбит диэн илэ көрөн истэҕэйэҕин”, – диэн Киин үлэһиттэрэ сөҕөн кэпсииллэр.
Өрөспүүбүлүкэ, дойду туһа диэн үйэлэрин тухары үлэлээн кэлбит ытыктабыллаах туруу үлэһиттэрбит, күндү бэтэрээннэрбит, аҕам саастаах ытык-мааны дьоммут-сэргэбит, Саха сирин олохтоохторо! Арассыыйаҕа Дьиэ кэргэн сылыгар бука барыларыгар, ордук тус бэйэҕэ, Орто туруу-дьаҕыл дойдубутугар саамай сүрүн сыаннас Киһи буоларын итэҕэтэр кэммит тосхойдо. “Дьоллоох кэмим устан ааспыта” дии саныыр төрүт сыыһа. Хас биирдии киһи, сааһыттан тутулга суох, дьолго тиксэр аналлаах. Оттон ону оҕолордоох, сиэннэрдээх, кэннигэр хаалларардаах кэнчээри ыччаттардаах киһиэхэ бэлэхтиэххэ сөп буоллаҕа! Көхтөөх, уһун үйэлээх олоҕу төрөппүт оҕолорун, сиэннэрин кыһамньыларынан, харааннааһыннарынан ситиһиэххэ сөп! Онуоха күүс-көмө – “Аврора” мэдиссиинэ киинин иһинэн үлэлиир, биэс сыл устата дьон биһирэбилин ылыан ылбыт “Көхтөөх уһун үйэлэнии киинэ”!
Майя Акимова.
Сиһилии иһитиннэриини бу нүөмэргэ эрийэн билсиҥ: +7-914-271-00-88
