Бу ыстатыйа ааптара бэйэм 5 оҕолоох дьиэ кэргэн буолан туран, бу бырагыраамаҕа хапсан, өрөспүүбүлүкэтээҕи реестргэ киирэн “дьоллонон”, онтон бэрт дөбөҥнүк уочараттан уһуллубут устуоруйабын саас-сааһынан кэпсээтэҕим, сырдаттаҕым буоллун...
Оччолорго, 2012 сыллаахха, 5 кыра оҕолоох ийэ буоларым быһыытынан “5-тэн уонна онтон элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ дьиэ атыылаһалларыгар эбэтэр тутталларыгар биир кэмнээх социальнай көмө” уурааҕы олус диэн үөрэн-көтөн туран көрсүбүтүм уонна үөһээ салалта элбэх оҕолоох дьиэ кэргэттэргэ болҕомто, дьэ, ууран эрэриттэн улаханнык астыммытым. Уураахха этиллэринэн, “бэриллэр суума дьиэ кэргэҥҥэ биир фиксированнай суума буолбакка, дьиэ кэргэн биир киһитигэр 18 кв. м ааҕан бэриллэр” диэн этэ. Онон хас биирдии дьиэ кэргэн ахсааныттан көрөн араас сууманы ылыахтааҕа. Биллэн турар, бу уураах элбэх оҕолоох боростуой дьоҥҥо олоххо элбэх эрэли үөскэппитэ. Дьон-сэргэ ортотугар былаас, норуокка туһалаах сокуону таһаарбытыттан улахан сэргэхсийии барбыта. Буолумуна даҕаны, киһи барахсан тыыннааҕын тухары саамай тыын боппуруоһа дьиэ-уот кыһалҕата буоллаҕа.
Үөрүү, дьол кыымын сахпыт уураах
Биһиги 5 оҕобут ити уураах тахсыытыгар бары сокуоннай саастарын ситэ иликтэр этэ, чуолкайдаан эттэххэ – 1995, 1997, 1999, 2002, 2005 сыл төрүөхтэр. Улахаммыт 17-тин да туола илигэ, кырабыт 7-лээх эрэ этэ. Онон бары өттүнэн хапсар буолан, наадалаах, ирдиир докумуоннарын барытын хомуйа охсон, ыйбыт болдьохторун иннинэ илдьэн туттарбыппыт. Төттөрү-таары сүүрдүбэтэхтэрэ, барыта этэҥҥэ ирдэбилгэ сөп түбэспитэ.
2013 сыл бэс ыйыгар, “Уураахха олоҕуран, дьиэ-уот усулуобуйатын тупсарыыга анаммыт социальнай бырагыраама судаарыстыбаннай реестригэр киирдигит” диэн үөрүүлээх, элбэҕи эрэннэрэр суругу туппуппут. Дьэ, уонна төрөөбүт Сахабыт сирин бырабыыталыстыбатыгар испитигэр махтал санаалаах кэтэспитинэн бардахпыт дии. Бырагыраама уһун болдьоххо үлэлиэхтээҕэ, онон хас сылынан уочараппыт кэлиэхтээҕэ биллибэт буолан ханна да баран ыйыталаспакка, ээр-сэмээр кэтэһэ сылдьыбыппыт.
Ити бириэмэҕэ биһиги бэйэбит 1999 сыллаахха атыылаһан ылбыт 71 кв. м иэннээх 3 хостоох кыбартыырабытыгар олорорбут. 2 оҕолоох эрдэхпитинэ ылбыт дьиэбит, оҕобут элбээн, улаатан киирэн барбыттарыгар кыараҕаһа биллэн барбыта. Онон наадалаах уураах тахсан, биһиги онтон туһанар кыахтаммыппыт наһаа үөрүүлээх курдуга. Эппитим курдук, биһиги ити реестргэ 2013 сыл бэс ыйын 13 күнүгэр киирбиппит туһунан боротокуол куоппуйатын хамыыһыйа биһиэхэ ыыппыта. Онон көмө ыларга эрэллээх олорбуппут. Арай сылга аҕыйах дьиэ кэргэҥҥэ үп бэриллэр буолан, уочараппыт хас сылынан кэлиэ биллибэт буолан испитигэр хомойо быһыытыйбыппыт.
Онтон 2017 сыл алтынньы ый ортотугар Дьокуускай куорат социальнай харысхалга управлениетын начаалынньыга С.И. Матвеев илии баттааһыннаах ити уурааҕы толорор хамыыһыйа боротокуолун “выписката” диэн ааттаах сурук кэллэ. Онно этиллэр “2014 сыл тохсунньу 24 күнүгэр “Олох-дьаһах сыһыаннаһыыларыгар департаменын (Дьокуускай к. –аапт.) быһаарыытынан, олорор усулуобуйаҕыт тупсубутунан учуоттан уһуллубуккутунан, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн ылар социальнай көмөтүн реестриттэн таһаарылынныгыт” диэн.
Суругу тутан улаханнык хомойбуппут
Бастакытынан, биһиги олорор усулуобуйабыт кинилэр көмөлөрүнэн тупсубатаҕа, эбии тугу да ылымматахпыт, туттубатахпыт.
Иккиһинэн, Дьокуускай куорат олох-дьаһах сыһыаннаһыыларыгар департамена туохха олоҕуран, биһигини дьиэҕэ наадыйааччылар испииһэктэриттэн таһааран кэбиспитэ олох өйдөммөт. Кинилэр биһиги олорор усулуобуйабытын тупсаран, дьиэ-уот биэрбэтэх эрээри, хантан ылан “Снят с учета с органов местного самоуправления в связи с улучшением жилищных условий, выписка из протокола от 24.01.2014г.” диэн формулировкалаах суругу ыытта? Онтукабыт даҕаны 3 аҥаар сыл тухары Хамыыһыйаҕа сытан баран, 2017 сылга 1-кы №-дээх боротокуол оҥоһуллан, от ыйын 24 күнүгэр суруллубута биһиэхэ, биир кыра куорат иһигэр 2 аҥаар ыйтан ордон баран, алтынньы ый ортотугар почтанан тиксэр. Бу – болҕомтото, ситэтэ суох үлэ түмүгэ буолбатах дуо?!
Өйдөммөт түгэн элбэх
Дьокуускай куоракка биир киһиэхэ тиксэр олорор иэн нуормата 12 кв. м буоллаҕына, биһиги дьиэ кэргэҥҥэ 12х7=84 кв. м иэн көрүллүөхтээх, 71 кв. м кыбартыыраҕа олорорбут быһыытынан, нуорматтан итэҕэс иэннээхпит чуолкай. Манна даҕатан быһаардахха, 2009 сыл олунньу 25 күнүгэр Дьокуускай куорат Дууматын (№-15-01) быһаарыытынан Дьокуускай куоракка “РФ Олоххо-дьаһахха Кодексын 50 ыст. олоҕуран, Дьокуускай куорат дьокутааттарын мунньаҕа быһаарда: Биир киһиэхэ 12 кв. м иэннээх олорор дьиэ нуорматын олохтуурга” диэн быһаарыыта тахсан турар.
Онон мин, боростуой киһи, өйдүүрбүнэн биһигини олорор усулуобуйабытын тупсарыыга турар уочараппытын таһааран кэбиһэргэ төрүөт суох курдук. Ити аатырар ДЖО-лар таһаарбыт уураахтарын тоҕо биһиэхэ күн бүгүнүгэр диэри тиксэрбэттэр? Хамыыһыйа ити Реестртэн таһаарбыт буоллаҕына, ыытар суруктарыгар тоҕо ДЖО выпискатын төрүөт быһыытынан сыһыарбатылар? Маны эмиэ көтүмэх, оттомо суох быһыынан сыаналыыбын. Дьиҥинэн, сокуон хараҕынан буолуохтааҕа эбитэ буолуо. Барыта “сасыһа оонньуур” курдук оҕо оонньуута буолбатах дуо? Туох да дьоһуннаах, боччумнаах сыһыан суох.
Онон, биһиги, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн, былаастартан улаханнык көйгөтүллүбүт курдук сананабыт.
Бүтүн өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн биһиги эрэ испииһэктэн таһаарыллыбыт үһүбүт дуо?! Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн төһө дьиэ кэргэн өссө испииһэктэн сотуллубутун билбэккэ, сарсыҥҥы күнү эрэнэ кэтэһэ олороро биллибэт.
“Биир илии биэрэр, иккис төттөрү ылар”
Алҕаһаабат буоллахпына, сокуоҥҥа олорор дьиэ иэнигэр чуолкайдааһын баар буолааччы, ол эбэтэр куукуна, туалет, көрүдүөр хаһан да олорор туһалаах иэҥҥэ киирбэттэр, уопсай иэҥҥэ эрэ ааҕыллаллар. Оттон туһалаах иэн (жилая площадь) диэҥҥэ утуйар, сынньанар эрэ хостор киириэхтээхтэр. Онон норуот билбэтинэн туһанан, туох баар салалта, сокуон барыта кыра-хара дьон быраабын күөмчүлүүргэ үлэлии олорор дуу диэн “уорбалыах” санаа киирэр.
Тоһоҕолоон этэр буоллахха, бу бырагыраама үлэлээбитэ 8 сыл буолла. Ол тухары 323 эрэ ыал туһаммыта мөлтөх көрдөрүү дии саныыбын. Ырытан көрөр буоллахха, 2012 сылга аан бастаан 24 дьиэ кэргэн ылбыт эбит буоллаҕына, 2013 – 85, 2014 – 68, 2015 – 66, 2016 – 71, 2017 – 9 эрэ ыал ылбыт. Холобур, 2017 сылга баай өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр 21 303 тыһ. солк. үп көрүллүбүтэ киһини сөхтөрөр. Онтон 2018 сылга биир да солкуобай көрүллүбэтэҕэ – сүрдээх дьыала. Ама да, кириисискэ сигэммит иһин, уураах аата уураах, хайаан да туолуохтаах, олоххо киириэхтээх.
Итинник онон-манан сылтанан, сыл өрүү-өрүү биэрдэхтэринэ ити испииһэккэ турбут 1749 ыалтан 1426 ыал хаһан көмө ылар быраабын туһанар? Бу испииһэккэ киирбит дьон үгүс өттө кыаммат, үбэ-харчыта суох дьон буолалларын сэрэйэҕин эрэ. Бары кэриэтэ – өрөспүүбүлүкэ төрүт олохтоох дьоно.
Тоҕо элбэх оҕолоох ыал бырааба күөмчүлэниэхтээҕий?! Тустаахтарга кыһыылаах, абалаах буолбатах дуо? Этэргэ – тыл, саныырга санаа тиийбэт, сөҕөн да төһөнү сөҕүөҥүй? Кыһыыгыттан сымыһаххын быһа ытыраҕын, сутуруккун бобоччу туттаҕын...
Маннык сыһыан кэнниттэн саха норуотун элбэтэ сырыт! “Демографияны тупсарыахха, саханы элбэтиэххэ” дии-дии, үөһээ тойотторбут силлэригэр эрэ чачайбаттар. Сокуону сокуон курдук “сиикэйинэн” буолбакка, хаачыстыбалаахтык оҥорон, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн олоҕун иһиттэн үчүгэйдик билэн, үөрэтэн баран оҥороллоро тоҕо сатамматый?.. Манныгы этэн эрдэхтэрэ “Биир илиилэринэн биэрэллэр, иккис илиилэринэн төттөрү өҕүтэллэр” диэн.
Онон сыл аайы өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр эрдэттэн үгүөрү үбү тыыран, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн олоҕун дьиҥнээхтик чэпчэтэргэ, уйгутун тупсарарга өрөспүүбүлүкэ салалтата, Ил Түмэн дьокутааттара улахан болҕомтолорун уураллара эрэйиллэр.
2019 сылга 350 мөл. солк. бу бырагыраамаҕа бэриллибитэ (хайа да сыллааҕар элбэх!) Ил Дархаммыт, арааһа, дьэ, болҕомтотун ууран эрэр дуу диэн эрэл санаа үөскүүр.
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
