Аныгы кэм тэтимнээх олоҕо өрүс сүүрүгүн уутунуу тохтообокко устан баран иһэр. Олох биир сиргэ турбат, эмиэ өрүс уутунуу дириҥэ, билиитэ уларыйа турар.
Ол курдук олохпут биир сүрүн салаатыгар – суол-иис эйгэтигэр кэнники сыллларга үгүс уларыйыы киирдэ. Элбэх дьон ону билбэт-көрбөт. Нууччалар этэллэринии, “кто информирован – тот вооружен”. Оттон саха өс хоһооно – киһи кэпсэтиһэн, ынах маҥарыһан билсэр.
Дьон-сэргэ туһугар үлэлиир, норуокка сырдатар үлэни ыытар айылгылааах «Кыым» хаһыат ол туһунан бэйэрин ааҕааччыларыгар хайаан да билиһиннэрдэҕинэ сатанар.
Дьэ, онон бүгүҥҥү нүөмэргэ ааҕыҥ ГИБДД эйгэтигэр кэнники бириэмэҕэ хас биирдиибитигэр олус тыын суолталаах туох уларыйыылар киирбиттэрин.
Бүгүҥҥү ыалдьыппыт – Дьокуускай куораттааҕы ГИБДД салайааччытын эбээһинэһин толорооччу, подполковник – Михаил Михайлович Филиппов.
-Михаил Михайлович суол-иис эйгэтигэр быйыл туох сонун уларыйыылар, сонуннар баалларый?
- Бу дьылы ылар буоллахха, сыл саҕаланыаҕыттан Дьокуускай куорат уокуругар 2344 суол саахала таҕыста. Ол иһигэр эчэйиилээх – 289, киһи өлүүлээх -12, ыарахан оһолу ыллылар – 353 киһи. Былырыыҥҥы көрдөрүүнү кытары тэҥниир эбит буоллахха 23 % үрдээтэ. Барыллаан анаалыстааһын түмүгүнэн бу маннык көрдөрүүлэр – сылтан сыл ахсын тимир көлө уонна суоппар элбээһиниттэн итиэннэ суол саахала тахсарын биир сүрүн биричиинэтэ – сотору-сотору куорат араас учаастактарыгар буолар суол өрөмүөннэрэ.
Киһи эчэйиилээх суол быһылааннарын туспа тутан арыйан көрөр эбит буоллахха, былырыыҥҥытааҕар көрдөрүү 66, 3 % үрдээтэ. Былырыын, уопсайа – 272 киһи эбит буоллаҕына, быйыл -289 киһи эчэйдэ. Былырыын – 13 киһи суорума суолламмыт, быйыл – 12 киһи. Ол аата 7,7 % түһэн турар.
-Билигин суол халтараан буолан кутталланна, оҕолор суол быраабылатын төһө тутуһалларый?
- Сыл саҕаланыаҕыттан күн бүгүнүгэр диэри сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолор кыттыылаах 48 суол саахала бэлиэтэннэ. Былырыыҥҥы көрдөрүү – 37 түбэлтэ этэ. 29,7 % үрдээн турар. Быйыл 59 оҕо суол саахалыгар араас эчэйиини ыллылар. Мантан сиэттэрэн сытыы боппуруос үөскүүр: “көрдөрүү тоҕо лаппа үрдээтэ?” диэн. Былырыыҥҥы, сүрдээх хааччахтаах дьылы ылан көрүөххэ. Оҕолор бары ыраахтан олорон үөрэммиттэрэ, дьон-сэргэ үксэ эмиэ. Онно суол сырыыта биллэ тохтуу сылдьыбыта. Суол саахалын көрдөрүүтэ онно олус күүскэ түһэ сылдьыбыта. Билигин дьон хайыы үйэҕэ хамсыгы кытары олоро үөрэннилэр. Быһыы ыланнар, хааччаҕы сымнатаннар. Ол иһин сырыы эмиэ элбээтэ, саахал үксээтэ.
Быһылаан тахсыбатын туһугар биһиги күүстээх үлэни ыытабыт. Хас биирдии ыстатыйабыт -- куру бааныы, фара холбооһуна, холобур, барыта куттал суох буолуутун туһугар ананаллар.
Уонна, биллэн турар, саамай ыарыылаах охсуһар хайысхабыт – уруулга аһыы утаҕы иһэн баран олорор сиэрэ суох гражданнары кытары кытаанах, аһынары билбэт үлэ.
-Дьэ эрэ, аныгы олохпут биир саамай «итии» боппуруоһугар киирдибит. Саҥа уларыйыылар туох саҥа сүүрээннэри киллэрдилэр?
- Буоларын курдук, урут-уруккуттан ылыллыбыт быраабыланан арыгы иһэн тутуллубут киһиэхэ бастаан матырыйаал толоруллар. Онтон суукка атаарыллар. Суут 30 тыһ. ыстарааптыыр уонна 1,5- 2 сылга диэри суоппардыыр быраабын быһар. Манна үгүс дьон наһаа мунаахсыйар биир боппуруоһа баар. Суут суоппардыыр быраабы быһыы туһунан уураах таһаарбытын кэнниттэн сокуоҥҥа 10 күн биэрэллэр. Гражданин суоппардыыр дастабырыанньатын (быһыллыбыт) ГИБДД-га аҕалан, Автодорожная, 11, 309 кэбиниэккэ туттарар. Улуустарга -- бэйэлэрин оройуоннааҕы отделларыгар. Саҥа сокуонунан, иниспиэктэр суоппартан аны быраабын былдьыыр бырааба суох. Ол иһин маҥнай утаа уураах тахсыар диэри дастабырыанньа суоппарга хаалар.
Өскүтүн, кинилэр суут уурааҕын кэнниттэн туттарбатах буоллахтарына, били 1,5-2 сыл быраабы быһыы болдьоҕо ааҕыллыбат. Үгүс киһи ону өйдөөбөт. Ол иһин хаһыат нөҥүө сахам дьонугар ол туһунан сырдатыахпын баҕарабын. Элбэх киһи кэлэн айдаарар, тоҕо мин бырааппын чөлүгэр түһэрэр билигин сатамматый, болдьоҕум 1,5-2 сыл ааста диэн. Сокуон кытаанах. Быраабы быһар уураах тахсыбытын кэнниттэн киһи ГИБДД инспекциятыгар тиийэн, суоппардыыр дастабырыанньаҕын чиэс-чиэһинэн туттардаҕына, болдьох ол күнтэн ыла ааҕыллар. Атын түбэлтэлэр эмиэ буолаллар, холобура киһи сүтэриэн эбэтэр уордарыан сөп бырааба быһыллыбыт дастабырыанньаттан. Оннук түгэҥҥэ кини кэлэн биһиэхэ сайабылыанньа суруйар. Оччоҕо ол күнүттэн били 1,5 -2 сыл болдьох эмиэ ааҕыллар. Барыта сокуонунан.
-Маннык түбэлтэлэр эмиэ баар буолаллар. Бырааба быстыбыт киһи арыгы да испэккэ сылдьан, уруулга олорон иниспиэктэрдэргэ эмиэ түбэһэр иккистээн, дьэ, онно туох буоларый?
- Манныкка сокуон эмиэ -- кытаанах. Оннук түбэспит киһини полицияҕа илдьэн, суут буолуор диэри үс суукка изоляторга тутар бырааптаахтар. Салгыы суут быһаарар: бу киһини накаастабыл быһыытынан хас да сууккаҕа хаайыан сөп биитэр күһэлэҥ үлэҕэ ыытар. Маннык эрэ миэрэлэринэн кытаанахтык охсустаххына, арыгыһыт киһи өйүгэр тиийэр, аһыы утаҕы иһэн баран уруулга олорор кытаанах бобуулааҕын. Арыгы иһэн уруулга олорбут киһи - бүрүстүүпүнньүк кэриэтэ! Тулалыыр эйгэҕэ олус кутталлаах. Бастакы уочарат – оҕолорго, кырдьаҕастарга. Киһи дьон иннигэр эппиэтинэс сүгэрин булгуччу өйдүөхтээх.
Оттон өскөтүн табаарыс олох баллаччы итирэн түбэһэр күннээх буоллаҕына, сокуон кинини кытары букатын ньээҥкэлэспэт – бу холуобунай эппиэтинэс! Манна киһи сууттанар, биографията алдьанар. Хаайыллыан да сөп. Эбэтэр күһэлэҥ үлэҕэ ананар. Икки сылга суоппардыыр бырааба быһыллар. Уонна, биллэн турар, улахан ыстараап. Биһиги сөҕөбүт, сорох дьон син өйдүүр ээ. Нууччалыы эттэххэ, олус сознательнай дьон бааллар. Онтон сорох дьон олох букатын өйдөөбөттөрүттэн, ньоҕойдоруттан бэркиһиибит. Иккистээн, үһүстээн, төрдүстээн муҥура суох түбэһэ-түбэһэ, сууттана-сууттана, туох да уруок ылбат дьон бааллар. Хомойуох иһин, маннык дьонтон сылтаан кэлин тиһэҕэр элбэх саахал, өлүү-сүтүү тахсар.
- Саахал буолбут сирин хаалларыы (оставление места ДТП) диэн ыстатыйа баар, ол туһунан, баһаалыста, сырдатаргыт наада этэ.
- Дьэ, ити биһиэхэ чаастатык буолар көстүү. Тоҕо диэтэххэ, бастатан туран, массыына элбээтэ, иккиһинэн – олбуордарбытыгар сүгүн үчүгэй парковка суоҕуттан. Кып-кыбычыын, этэргэ дылы, кутуйах иинин саҕа парковкалаах олбуордарга эргиллээри, дьон массыыналарын таарыйсаллар. Маныаха тугу гыныахтарын билбэккэ, уйуһуйан, уолуйан атахха биллэрэллэр. Онтон кэлин видеокамеранан көрөн, буруйдааҕы буланнар айдаан-куйдаан бөҕө буолар. Кыбыстыылаах дьыала... Куотуу тахсыбатын диэн, буруйдаах итинник түгэҥҥэ тута 127 нүөмэргэ эрийэн ГИБДД үлэһиттэрин ыҥырыахтаах. Оччоҕо эрэ халымырдык, чэпчэкитик өрүттүө. Уонна, кылаабынайа, сиэрдээхтик, чиэһинэйдик. Иниспиэктэрдэр кэлэн хорумньу кээмэйин суоттаан, эмсэҕэлээччини база дааннайынан булан, төлөппүөнүгэр эрийэн, ыҥыран. Барытын лоп бааччы оҥоруохтара. Страховкаҕынан эмсэҕэлэммит массыына хорумньутун сабыаҥ. Бүттэҕэ ол. Туох да уустуга суох. Оттон куотар, саахал буолбут миэстэтин хаалларар түгэҥҥэр -- сууттанаҕын. Эмиэ уонтан уон биэс сууккаҕа диэри көҥүлэ быһыллыан сөп. Эбэтэр ыстараапатанар. Оттон оҥорбут хорумньутун страховкатынан эбэтэр ол суох буоллаҕына суут нөҥүө уу харчынан төлөттөрөллөр.
-Өссө биир үгүс дьону долгутар боппуруоһу түгэнинэн туһанан ыйыппатахпына сатаммат курдук. Холобура мин таксист буолуум. Ханан эрэ хас да төлөммөтөх ыстарааптардаахпын. Стоп-линияны алҕас кэһии, ускуорас эҥин. Суолга турар видеокамералар устубуттарынан. Миигин ГИБДД экипаһа тохтотор, «по базе данных пробивайдыыр» уонна боротокуол толорор. Суукка ыытар. Аҕыйах күнүнэн төлөөбөтөххүнэ, суукка тиийдэҕинэ, ыстараабыҥ икки төгүл улаатар диэн сэрэтэр. Ити кинилэр күн аайы маннык бэрэбиэркэлииллэр дуу, ханнык эмэ эпэрээссийэ кэмигэр эрэ инньэ гыналлар дуу?
-Үлэһиттэр билигин барыларын итинник бэрэбиэркэлиир бырааптаахтар. Холобур, ылыахха маннык түгэни. Гражданин хаһан эрэ от ыйыгар дуу бэс ыйыгар дуу ыстарааптанар. Уураах тахсар.
10 күн иһигэр уураах сокуоннай күүһүгэр киирэр, ол күннэргэ киһи ааһыныан сөп.
10 күн иһигэр ааһыммата – уураах сокуоннай күүһүгэр киирэр. Мантан ыла киниэхэ 60 күн бэриллэр ыстараабын төлүүрүгэр.
Ону таһынан, уураах бастаан тахсыбыт күнүттэн киниэхэ 20 күн бэриллэр -- ыстараабы сууматын аҥаарын эрэ төлүүрүгэр.
- Оттон муҥ кыраай миэрэ – суут бириистэптэригэр ыытыы болдьоҕо, уураах сокуоннай күүһүгэр киирбит күнүттэн ааҕыллар ол аата били үөһэ ахтыллыбыт 10 күн кэнниттэн – 60 күнүнэн (2 ый). Суут бириистэптэргэ барда – кини 90 күн (3 ый) иһигэр кэтээн көрүүгэ киирэр. Онно киирбит дьону үлэһиттэр ханнык баҕар түгэҥҥэ тохтотон бэрэбиэркэлиир (по базе данных) толору бырааптаахтар. Өскөтүн гражданин, суут бириистэптэргэ киирбит төлөнө илик ыстарааптаах буоллаҕына (20.2.5 ыстатыйа баар), тута онно миэстэтигэр иниспиэктэр боротокуол толорор уонна суукка ыытар. Аҕыйах күн иһигэр ол матырыйаал суукка тиийэр. Сокуон быһыытынан судьуйа гражданиҥҥа бу ыстараабын икки төгүл үрдүк кээмэйгэ төлүүр ыйаахтыыр, эбэтэр төлөөбөт түгэнигэр массыыната тутуллан барар.
Онтон, суут бириистэптэригэр дьыала киирбитин кэнниттэн, үс ый иһигэр гражданин иниспиэктэрдэргэ олох тутуллубакка, мүччү-хаччы сылдьыбыт буоллаҕына, суут бириистэптэрэ кини туох баар счетугар, баан каарталарыгар киирэллэр. Бу -- саамай бүтэһик миэрэ. Каарталара былдьанар,хамнаһыттан ыстараап тутуллар буолар. Ситинник. Итини элбэх киһи билбэт. Хаһыакка сырдатар хайаан да наада.
-Быраабын быстарбыт киһи бары болдьоҕо ааспытын кэнниттэн хайдах дастабыранньатын чөлүгэр түһэрэрий?
- Сокуонунан көрүллүбүт 1,5-2 сылга диэри болдьох кэнниттэн гражданин биһиэхэ куоракка Автодорожная 11 кэлэн, туох баар ыстарааптарын төлөөбүтүн туһунан ыспыраапка итиэннэ направление ылар уонна Бүлүүлүүр тыраакка тиийэн түөрүйэҕэ эксээмэн туттарар. Этэҥҥэ туттарда – быраабын сөргүтэр. Вождение туттарара ирдэммэт. Улуустарга дьон бэйэлэрин иниспиэксийэлэригэр тиийэн, эмиэ итинник туттаран бырааптарын сөргүтэллэр.
- Михаил Михайлович, бэрт интириэһинэй, чахчы да, дьоҥҥо сырдатар туһалаах сэһэргэһииҥ иһин махтанабыт! Тиһэххэ «Кыым» хаһыат ааҕааччыларыгар тус баҕа санааҥ?
-Суолга куттал суох буолуу эйгэтин быһаччы үлэһитэ буоларым быһыытынан, бастатан туран, саха дьонун сиэринэн киэҥ-холку буола сатааҥ диэн бар дьоммун ыҥырыам этэ. Киһи бу олоххо ханна да ыксыа суохтаах, ол аҕыйах мүнүүтэ эрдэлээҥҥит, тугу да улаханы сиппэккит, сир өппөккүт. Суолга бэйэ-бэйэҕитигэр култууралаах буолуҥ, харыстабыллаахтык сыһыаннаһыҥ. Саха дьоно, арыгыттан дьалты туттуҥ, биһиги омукка букатын анамматах ас. Чэгиэн буолуҥ, чэбдик буолуҥ!
Чаҕыл
