Сахалар дроннары баһылыахтаахтар

Урут фантастика кинигэтигэр ааҕар, киинэҕэ көрөр дроннарбыт кыттыылаах иэдээннээх хапсыһыылар Украинаҕа илэ бара тураллар. Сахалар ити дроннары баһылыыр кыахтаах эбиппит. Донбаска тиийэ сылдьан, өрөспүүбүлүкэ дроннары салайыыга үөрэтэр киинин арыйыыны бэйэтин баҕатынан көҕүлээбит норуоппут улахан патриота С.Е. Шишигини кытта билистим. Кини өр сылларга  Е.М. Ярославскай аатынан Хоту сир устуоруйатын уонна норуоттарын култуураларын холбоһуктаах түмэлин дириэктэринэн үлэлээбит биллиилээх устуорук учуонайбыт Е.С. Шишигин төрөппүт уола.

– Семён Егорович, байыаннай буолбатах, 50 сааскын ааспыт киһи, бойобуой дроннартан олох тэйиччи буолуоххун сөбө. Тоҕо уонна хаһааҥҥыттан интэриэһиргиир буолбуккунуй? 

– Дроннары (квадрокоптердары) уруккуттан интэриэһиргиир этим. Дроннар сэриилэрэ кэлиэхтээҕэ биллэрэ. Украинаҕа байыаннай эпэрээссийэ саҕаламмытын кэннэ, дроннары сэриигэ тутталларын туһунан видео элбээбитэ. Олорго барытыгар украиналар дроннара көтө сылдьаллара, биһиэннэрэ олох аҕыйахтара. Мин уолаттарбытыгар көмөлөһөр санааттан квадрокоптердары дириҥник үөрэтэн барбытым. Сайыны быһа сахалартан квадрокоптердары туттубут бойобуой уопуттаах, сатыыр дьону көрдөөбүтүм. Ити кэмҥэ байыаннай эпэрээссийэттэн бастакы кыттааччылар кэлэн барбыттара. Ыйыталаһа сатаабытым да, ким да билбэтэ. Көрдөөн-көрдөөн, квадрокоптер эпэрээтэрэ, артиллерия уотун корректировщига уолу булбутум. Уопуттаах атын киһи суоҕа.

Ол иннинэ сайын ДНР-га дроннары салайыыга үөрэтэр Владимир Жога аатынан Киин аһыллыбытын билбитим. Бу – ДНР аатырбыт “Спарта” батальонун подразделениета. Кинилэри кытта телеграмынан сибээстэһэн: “Саха сириттэн кэлэн үөрэниэхпитин баҕарабыт, ылыаххыт дуо?” – диэн ыйыппытым. Сөбүлэспиттэрэ. Бэйэм дрону түөрүйэ өттүнэн үчүгэйдик билэбин, оттон салайыыга уопутум кыра. Соҕотоҕун барымаары, уолбун “үөрэнэ барыахха, мин төлүөм, кэлэн баран уолаттарбытын дьарыктыахпыт” диэн көрдөспүтүм. Ол кэмҥэ табаарыстарым, аймахтарым баҕа өттүнэн Украинаҕа барбыттара. Кинилэртэн “антах дроннарга ким эмэ үөрэтэр дуо?” диэн ыйытарым. Ким да үөрэппэт эбит этэ.

Уолбар: “Байыаннай эпэ-рээссийэҕэ барааччылары барыларын  босхо, оттон ороскуоппутун саптарга гражданскайдары харчыга үөрэтиэхпит”, – диибин.

Уолум сөбүлэһэн, “жогалар” хаһан кэлэн үөрэнэрбитин кыраапыкка туруордулар уонна “байыаннай чааскытын, хамандыыргыт аатын ыйыҥ” диэтилэр. Биһиги “гражданскайдарбыт” диэбиппитигэр, соһуйдулар аҕай, “оччоҕо дрон үөрэҕэ эһиэхэ туохха нааданый?” дэһэллэр. Биһиги быһаардыбыт эрээри, кинилэр “байыаннайдары эрэ ылабыт” диэтилэр. Ыксаатыбыт, ол кэмҥэ РФ Бэрэсидьиэнигэр СӨ бастайааннай бэрэстэбиитэлэ А.С. Федотовтыын билистим. Федотов “Спарта” хамандыыра А. Жогалыын билсибитин  “Кыымҥа” көрбүтүм.

– Ити Андрей Сандаминович ДНР-га бастакы сырыытын кэннэ ылбыт интервьюм этэ. 

– Андрей Сандаминовичка эрийэн быһаардым, былааммытын кэпсээтим. “Гражданскайдары ылбаттар, көмөлөс. Комбаттара хамаанда биэрдэр эрэ, биһигини ылыахтар этэ”, – диибин. “Ити боппуруоһу быһаарыам” диэтэ. Аҕыйах күнүнэн “жогалар” миэхэ эрийэн: “Ничего себе у вас связи: нам комбат сам лично позвонил, приказал принять гражданских в первый и последний раз”, – диэтилэр. Билиэппитин эрдэ атыыласпыппыт, онон ылар буолбуттарыттан үөрдүм.

Көттүбүт, үчүгэй баҕайытык көрүстүлэр. Бэйэлэрин чаастарыгар олортулар. Биэс күн барытыгар: квадрокоптердар мадьыалларын, гражданскай квадрокоптердары эрэспиэскэҕэ, артылыарыйа уотун салайыыга туһаныыны, таактыканы уо.д.а. толору үөрэннибит. Эксээмэн туттардыбыт, инструктор дастабырыанньатын ылбыппыт. Дьокуускайга кэлэн “Боотурдарга” баран үөрэтэргэ кэпсэттибит. Уолаттар үөрдүлэр. Бараары сылдьар дьону дьарыктаан барбыппыт. Ити кэмҥэ Андрей Сандаминович эппит буолуохтаах, бырабыыталыстыбаттан биһиэхэ тахсан, “өрөспүүбүлүкэ Дроннарга үөрэтэр киин тэрийээри сылдьар, эһиги онно инструкторынан киириҥ диэн этиилээхпит” диэбиттэрэ. Биһиги үөрүүнэн сөбүлэспиппит.

Биһиэхэ араас квадрокоптеры, дрону утары туттар саалары уо.д.а. биэрдилэр. Үчүгэй материальнай базаланан, үөрэтэн барбыппыт. Бастакы үөрэппит уолаттарбыт тиийэн сэриилэһэ сылдьаллар. Саамай үөрбүппүт диэн, соторутааҕыта ол уолаттар миэхэ телеграмҥа: “Биһиги манна, полигоҥҥа дьарыктана сырыттахпытына, олохтоох инструктор кэллэ. Кинини “сахалар квалификацияларын бэрэбиэркэлээ, төһө үчүгэйдик көтөллөрүй?” диэн ыыппыттар. Көтүтэн көрдөрдүбүт, киһибит ах баран хаалла. “Ханна маннык үчүгэйдик үөрэммиккитий? Мин эһигини буолбакка, эһиги миигин бэрэбиэркэлиэхтээх эбиккит” диэн соһутта”, – диэн суруйбуттара.

Онуоха Дьокуускайга дрон эпэрээтэрдэрин бэлэмниир киин баар диэбиттэр. Мин үөрдүм аҕай, ити биһиги үлэбитигэр бастыҥ наҕараада буолар. Биһиги “Боотурдары” эрэ буолбакка, ИДьМ, Росгвардия үлэһиттэрин, олохтоох хаһаактар пуолкаларыттан эмиэ үөрэтэбит. Билигин өссө куорат аттыгар баар байыаннай чаастан кэлэн үөрэнэллэр. Барыта квадрокоптер эпэрээтэригэр 27 киһини үөрэттибит. Билигин сүүрбэ киһи дьарыктана сылдьар.

Биһиэхэ кэлэр дьон 90%-нара хаһан да квадрокоптеры көрбөтөх буолаллар. Сорох уолаттар, бараллара олох чугаһаан, ыксыыллар, олору туспа дьарыктыыбыт. Тугу да сатаабат киһиттэн уопуттаах эпэрээтэр буоларга икки нэдиэлэ барар. Ол эрээри массыына ыытар курдук, төһөнөн өр дьарыктанаҕын да, соччонон уопутуҥ хаҥаан иһэр. Түөрүйэтин киһи аҕыйах хонугунан билэр. Элбэхтик көтүтэ үөрэнэр наада. Биир ый үчүгэй. Телеграм ханаалга дроннары салайар дьон бөлөхтөөхпүт, түөрүйэни, уопуту атастаһабыт. Дроннары салайарга үөрэниэн баҕалаахтары биһиги Кииммитин кытта сибээстэһэргэ ыҥырабын. Квадрокоптердары сатаан туһаныы байыаннай сыалга эрэ буолбакка, аныгы гражданскай олох, үлэ хайа баҕарар салаатыгар наадалаах.

– Семён Егорович, байыаннай эпэрээссийэҕэ кыттар уолаттарбыт аныгы сэрии ньымаларыгар бэлэмнээх баралларын туһугар сүрдээх улахан наадалаах үлэни тэрийбиккэр ааҕааччыларбыт ааттарыттан махталбытын тиэрдэбит уонна ситиһиилэри баҕарабыт!

Владимир Степанов.