Павел Маринычев: “Сайдыы саҥа суолларын тобулабыт уонна үлэһиттэрбитигэр эрэллээх тирэх буолабыт”

Аан дойдуга алмаас бырамыысыланнаһыгар улахан кириисис бүрүүкээн турар. Кириисис уонна сааҥсыйалар АЛРОСА хампаанньа үлэтигэр-хамнаһыгар, бүттүүн туругар хайдах дьайалларый? Ол туһунан АЛРОСА хампаанньа генеральнай дириэктэрэ – бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ Павел Маринычев “Якутия24” ханаал “Актуальное интервью” бырагырааматыгар биэрбит интервьютуттан ааҕыҥ.

– Алмаас эйгэтигэр судургута суох кэм саҕаламмыта балачча буолла. Эспиэрдэр этэллэринэн, ырыынак кириисиһэ уһаан-тэнийэн барда. Ол тугу кытта сибээстээҕий уонна балаһыанньа хаһан уларыйыай?

– Кырдьык, бу кириисис саҕаламмыта ыраатта, уһаан-тэнийэн барда. Эспиэрдэр этэллэринэн, ааспыт кириисистэртэн биир саамай уһуннара уонна нүөлүтүүлээхтэрэ буолла. Алмаас-бирилийээн эйгэтигэр үлэлиир элбэх эйгэни хаарыйда. Бастатан туран, сир баайын хостуур тэрилтэлэри. Даҕатан эттэххэ, АЛРОСА хампаанньа – аан дойду биир тумус тэрилтэтэ. Иккиһинэн, кырыылааччылар ырыынактарын. Оттон күн бүгүн таас 90-тан тахса %-на Индияҕа кырыыланар. Үсүһүнэн, кырыыламмыт алмааһынан дьарыктанар аан дойду таһымнаах ювелирнай бреннэри.

Дьиҥэр, ол устуоруйата барыбытыгар даҕаны сыһыаннаах, бары көрбүппүт-билбиппит. Хамсык кэмигэр аан дойду үрдүнэн киһи аймах дьиэбитигэр хаайтаран олорбуппут, харчыны улаханнык бараабатахпыт. Онтон хамсык хааччаҕа төлө бараатын кытта, атыы-тутуу аан дойдуга эмискэ үрдээбитэ. Дьон туттунан олорон баран, баҕарарын дьэ атыыласпыта, ол иһигэр бирилийээннээх ювелирнай оҥоһугу. Ол түмүгэр алмааска наадыйааччы элбээбитэ. Устунан кэлиҥҥигэ көспүт, “хамсык аастаҕына” диэн кэмигэр тэриллибэтэх уруулар буолуталаабыттара. Оттон алмаас уонна кыра бирилийээн сүрүннээн кэргэн кэпсэтиигэ уонна урууга кэтиллэр биһилэх оҥоһуутугар туттуллар.

Ити кэннэ утум-ситим АЛРОСА туһугар бары билэр хааччахтарбыт киирэн барбыттара. Ол саҕана аан дойду оҥорон таһаарааччылара алмааһы саппаастаах атыылаһан олороллоро. Дэписиит буолуо дии санаан, аан дойду алмааһы кырыылыыр улахан тэрилтэлэрэ уонна ювелирнэй бреннэрэ элбэҕи ылбыттара. Ол гынан баран, өтөр дьон атыылаһара эмискэ аҕыйаабыта, атыы-атыылаһыы тэҥнэспитэ. Ити кэмҥэ кырыылааччылар элбэх саппаастаах олороллоро. Ол иһин 2023 сыллаахха аан дойдуга бирилийээннээх ювелирнай оҥоһук уонна алмаас сыаната чэпчээбитэ.

Итинник түгэни атыылааһыны хааччахтааһын эрэ тутуон сөп. АЛРОСА-ттан ураты аан дойду оҥорон таһаарааччылара бородууксуйаларын аҕыйаппыттара. Оттон биһиги бу сыллар тухары эрдэттэн бигэргэммит нуормабытынан муҥутуур элбэҕи оҥоро олорбуппут. Алмааһы оҥорон таһаарааччылар эрдэтээҥҥи хааччахтарын түмүгэ дьэ көстөн эрэр. Кэлиҥҥи кэмҥэ ырыынак атаҕар турарга холоно сатыыр, үс сыл устата туран-туран баран, кэккэ бирилийээн сыаната дьэ үрдээн эрэр.

– Аан дойду таһымнаах алмааһы хостуур атын улахан тэрилтэлэр курдук, Үөһээ Муунаҕа уонна “Анаабыр Алмаастарын” сир үөһээҥҥи араҥатыгар баар, ыһылла сытар алмааһы хостуурбутун онуоха-маныаха диэри тохтотон эрэргэ диэн быһаардыбыт. Бастатан туран, ити курдук биһиги бу кириисис кэмигэр үбү-харчыны кэмчилиибит. Иккиһинэн, ырыынак түргэнник чөлүгэр түһэригэр көмөлөһөбүт. Ити түмүгэр алмаас сырьетун сыаната үрдүөхтээх, наадыйааччы элбиэхтээх.

Ити сирдэр биһиги хостуур сирбит 3%-нын ылаллар, хостонор алмааспыт ахсааныгар (каратынан) хайдах даҕаны дьайбаттар. Сыана 2026 сылтан түһэн барыа. Онон ити сирдэри иккистээн хаһан үлэлэтэрбит ырыынак төһө түргэнник атаҕар турарыттан тутулуктаах буолуо. Аан дойду аналитиктара 2027 сылтан дииллэр. Биһиги ол иннинэ чөлүгэр түһүө диэн сабаҕалыыбыт. Үөһээ Муунаҕа уонна Анаабырга оҥорон таһаарыыны түргэнник сөргүтэр кыахтаахпыт.

– Ити сирдэргэ үлэлии сылдьыбыт дьон хайдах буолуохтарай?

– Кэлэктииппитин тутан хаалыы – саамай тутаах боппуруос. Үлэһиттэрбитин бакаансыйалаах учаастактарга көһөрөбүт. Үлэлиэн баҕалаахтары эбии үөрэтэбит, идэлэрин таһымын үрдэтэбит. Үөрэх харчытын барытын хампаанньа төлүүр. Тоҕо диэтэххэ, биһиги кириисис кэмигэр үлэһиттэрбит сөптөөх атын, бэйэлэрин бастааҥҥы идэлэригэр чугас саҥа идэлэри баһылыахтарын уонна тэрилтэбит атын учаастактарыгар үлэлиэхтэрин баҕарабыт. Хомойуох иһин, үлэһиттэрбитин 100% кыайан тутан хаалбаппыт. Ол да буоллар, сүрүн өттүлэрэ, тирэх буолар дьоммут, хаалыахтара.

– Арҕааҥҥы дойдулар сааҥсыйалара хампаанньа үлэтигэр хайдах дьайдылар?

– Сааҥсыйа биһиэхэ икки суолунан дьайда, дьайа турар диэххэ сөп.

Бастатан туран, оборудование уонна тиэхиньикэ кэлэрэ хааччахтанна. Онон сибээстээн, тиэхиньикэҕэ сыһыаннаах букатын саҥа бэлиитикэни оҥордубут, ырыынакка баар, атыыланар Арассыыйа да, доҕордуу дойду да тиэхиньикэлэрин-массыыналарын тургутан көрдүбүт. Бэлиэтээн эттэххэ, ити судургута суох дьыала. Ыраах, кырыы сиргэ сытар учаастактарбытыгар сороҕор тиэхиньикэни эрдэттэн аҕалыахха наада. Сааҥсыйа иннинэ бииргэ үлэлээбит тэрилтэлэрбит ол суолу бэйэлэринэн билбиттэрэ. Ону барытын саҥаттан солоотубут, хата, урукку уопуппут көмөлөстө. Ол гынан баран, оҥорон таһаарааччылар биһигини кытта хардары үлэлэһэн, эмиэ сыаналаах информацияны ыллылар, уопутурдулар.

Иккиһинэн, бородууксуйабытын тиэрдии. Сааҥсыйа мэлдьи икки өрүттээх. Онтон иккиһэ ордук суолталаах уонна уустук буолар. Тоҕо диэтэххэ, АЛРОСА аан дойду ырыынагар алмаас 30%-нын таһаарар. Онон биһиги батарыыбытын хааччахтаатахтарына, аан дойду ырыынага барыта халбаҥнаан барар. Холобур, өскөтүн урут Бельгия “аан дойду алмааһын киинэ” дэнэр буоллаҕына, билигин олус улахан суолталаах дойду буолбатах. Дьобуруопа сойууһун дойдулара биһигини хааччахтаарылар бэйэлэрэ кэһэйдилэр. Аны туран, АЛРОСА эрэ буолбакка, Антверпен эмиэ улаханнык оҕустарда. Онон бу түгэҥҥэ биһиги номнуо үлэлэһэ олорор норуоттар икки ардыларынааҕы сөбүлэһиилэрбит ордук суолталаахтар. Ол – Кимберлийскэйдээҕи процесс уонна БРИКС дойдуларын таһымынан тэриллиэхтээх алмаас ырыынагын саҥа киинин көҕүлээһин. Ити барыта олоххо киирдэҕинэ, биһиги бородууксуйабытын уруккубут курдук салгыы атыылыахпыт.

– Кириисис түмүгэр АЛРОСА барыһа уонна киирэр харчыта аҕыйаабытын бары өйдүүбүт. Хампаанньа аахсыйалаахтарыгар, ол иһигэр Саха сиригэр, 2024 сыл түмүгүнэн дивиденд төлөнүө дуо?

– Төһө даҕаны 2024 сыл түмүгүнэн АЛРОСА аан дойду алмааһын ырыынагын көрдөрүүтүн кытта биир балаһыанньаланнар, былырыын биһиги 19,25 млрд солк. ыраас барыстаммыппыт. Онон аан дойду алмааһы оҥорон таһаарар атын тэрилтэлэриттэн быдан үчүгэй көрдөрүүлээхпит. Сорохтор “минуска” барбыттара. Биһиги кэмигэр сөпкө дьаһанан, атыыбытын-тутуубутун уларытан уонна 2024 сылтан ороскуоту сарбыйан, “плюска” таҕыстыбыт. Аны туран, кирэдьииппит эриэйтинэ куһаҕана суох буолан, үчүгэй соҕус ыстаапкалаах кирэдьиити ылар кыахтаахпыт. Тоҕо “соҕус” буоларый диэтэххэ, билигин хайдах даҕаны киһи ыстаапканы “чахчы үчүгэй” диир кыаҕа суох.

2024 сыллаахха, бастакы сыл аҥаарын түмүгүнэн, АЛРОСА номнуо 18,3 млрд солк. суумалаах дивидени төлөөтө. Этэргэ дылы, ааспыт сыллааҕы дивиденд барыта кэриэтэ төлөннө. Дивидени төлүүр быһаарыыны биһиги сүрүн аахсыйалаахпыт – судаарыстыба – ылынар. Сылыктаатахха, ити быһаарыы федеральнай уонна өрөспүүбүлүкэ бүддьүөттэрин наадыйыыларын толуйарга көмөлөһүөхтээх. Мин, бастатан туран, Саха сирин туһунан этэбин.

– 2024 сыл бүтүүтүгэр хампаанньа хамнас пуондатын сарбыйан эрэрин туһунан биллэрии баара. Аһаҕас источниктарга 10% туһунан этиллэрэ.

– Хамнас пуондатын сарбыйыыны салайааччылартан, исписэлиистэртэн уонна сулууспалаахтартан саҕалаабыппыт. 10%-наах сарбыйыы барыбытын таарыйда, ол иһигэр үрдүкү менеджмени уонна миигин. Ону таһынан, биһиги топ-менеджердэри сарбыйдыбыт, мин солбуйааччым аҕыйаата. Хаалбыт, сарбыллыыга түбэспэтэх кэллиэгэлэрим “за свой счет” уоппуска сайабылыанньатын суруйбуттара. Судургутук эттэххэ, үлэ чааһын кэккэ бириэмэтин биһиги босхо үлэлиибит.

– Оттон хампаанньа инвестициялаах бырагыраамата сарбыллыа дуо?

– Биллэн турар, инвестициялаах бырагыраамабыт “уоҕун-кылынын” арыый намыраттыбыт. Ол үлэлиир, хабар эйгэбитигэр барытыгар сыһыаннаах. Ол иһигэр тэхиньиичэскэй саҥардыы, эргэ оборудованиены саҥанан солбуйуу бырагыраамаларын. Ону таһынан, сүрүн инвестициялаах бырайыактары, холобур, “Мир-Глубокий” диэни, олоххо киллэрэрбит тохтообото эрээри, бытаарда. Быйыл бырайыактаах үлэлэрбитин түмүктээн, судаарыстыба эспэртиисэтин ааһыахтаахпыт. Бэлэмнэнии үлэтин сорох чааһын бүтэрдибит, онон ырыынак сэргэхсийэн бардар эрэ, эбийиэги тутан барыахпыт дии саныыбын.

Айхалга “Юбилейнай” инвестициятын быһаарыахтаахпыт. Тоҕо диэтэххэ, карьерга үлэ-хамнас түмүктэннэҕинэ, сир анныгар көһүөхтээхпит. Сотору кэминэн ити боппуруоһу управление үрдүк салалтатыгар киллэриэхпит. Тоҕо диэтэххэ, Айхаллааҕы ХБК үлэтин-хамнаһын бытаардар, тэтимин ыһыктар букатын табыллыбат.

Энэргиэтикэ бырайыактарын салгыы үлэлэтэбит. Ол курдук, Орто Ботуобуйатааҕы ньиэп-гаас баайдаах сири оҥоробут, Новоленскайдааҕы ТЭС кыһалҕатын толуйар гаас установкатын саҥардабыт. Онно гааһы, сүрүннээн, АЛРОСА-Газ тиэрдиэхтээх. Ону таһынан, Бүлүү ГЭС-гэр саҥа гидроагрегат олоххо киириэхтээх. Ити биһиги “Сахатранснефтегазтыын” кыттыгас бырайыакпыт. Уопсайынан, инвестициябыт уопсай таһыма оннунан хаалар.

– Былырыын хампаанньа Магадаан уобалаһыгар Дегдеканнааҕы көмүстээх сири атыыласпыта. Тоҕо сир баайдаах сири Саха сиригэр көрбөтүгүт?

– Дьиҥэр, АЛРОСА иһинэн үлэлиир “Анаабыр алмаастара” алмааһы сэргэ көмүһү 2017 сыллаахтан хостуур. Быйылгыттан хампаанньа Хаптаһыннаах (Хаптысынах) диэн учаастаакка аан бастакытын көмүһү сүрүн баай курдук хостуохтаах. Учаастак улахана суох эрээри, ол АЛРОСА сүрүн хостонор баай быһыытынан көмүһү эрэ хостуур бастакы учаастага буолуохтаах. Онон биһиги көмүс баайдаах сири, бастатан туран, бэйэбит өрөспүүбүлүкэбитигэр көрдүүбүт. Чуолаан сүрүн производственнай эбийиэктэрбит баар сирдэригэр – Саха сирин арҕаа уонна хотугулуу-арҕаа эҥээригэр.

Дегдеканнааҕы көмүстээх сири хампаанньа Кэтээн көрөр сүбэтэ быһаарыытынан ылыныллыбыт АЛРОСА үлэтин-хамнаһын далааһынын кэҥэтэр бырагыраама чэрчитинэн атыыласпыппыт. Көмүс курдук салаалар көмөлөрүнэн кэлэр өттүгэр бу курдук алмаас салаатын кириисистэрин этэҥҥэ тахсар буолуохпут диэн эрэнэбит. Судургутук эттэххэ, кэлин алмаас атыыта-сыаната түһэн хааллааҕына, сүрүн оҥорон таһаарыыбытын, кэлэктииппитин көмүс көмөтүнэн өрө тардыахтаахпыт. Дегдеканнааҕы көмүстээх сир биһиги ирдэбилбитигэр толору эппиэттиир – сирэ-уота, баайа-дуола үчүгэйдик чинчиллибит, тиэхиньикэ тиийэр, кэлэр-барар уонна уот ситимигэр холбонор кыахтаахпыт.

– Экэниэмикэҕэ уонна ырыынакка бүрүүкээн турар балаһыанньаны учуоттаатахха, АЛРОСА социальнай ороскуоттарын үрдүк таһымҥа тутан хаалыа дуо?

– АЛРОСА сүрүн аахсыйалааҕа – судаарыстыба. Биһиги, сүрүннээн, биир тэрилтэ көмөтүнэн үлэлии-хамсыы олорор моно-куораттарга үлэлиибит. Аҥаардас онтон да сиэттэрэн эттэххэ, социальнай хайысхалаах үлэбитин уонна социальнай эппиэтинэспитин тутан хаалларыахпыт, толоруохпут. Ити – аахсыйалаахтарбыт ыытар сүрүн бэлиитикэлэрэ. АЛРОСА хампаанньа ханна да үлэлээтэр, ити үгэс буолбут култууратын булгуччу тутуһар. Эрэллээх доҕор, партнер буолар төрүөппүт элбэх. Онон АЛРОСА социальнай эппиэтинэһин умнуо, бүддьүөккэ көрөр социальнай ороскуоппут таһыма кыччыа суоҕа диэн эрэллээхтик этиэххэ сөп. Холобур, 2025 сыллааҕы бүддьүөккэ онно анаан 5 млрд кэриҥэ солкуобай көрүллэн турар.

– Олохтоох оҥорон таһаарааччылары салгыы өйүөххүт дуо?

– Хампаанньаҕа сүрүннээн өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо үлэлииллэр. Ити бэлиитикэбитин хаһан да уларыппаппыт, төттөрүтүн, сылтан сыл тупсаран иһэбит. Мин олохтоох дьону бырамыысыланнай тэрилтэҕэ үлэҕэ ылыы көдьүүһэ элбэх өрүттээх буолар диэн мэлдьи этэбин. Тоҕо диэтэххэ, олохтоох киһи ылар хамнаһын нолуога миэстэтигэр тутуллар, кини харчытын олорор сиригэр барыыр. Онтон бары барыһыраллар. Олохтоох маҕаһыыннар буоллун, баттах кырыйар сирдэр буоллун – бары.

Биһиги олохтоох табаары оҥорон таһаарааччылар АЛРОСА-ны кытта билсиэхтээхтэр, бииргэ үлэлэһиэхтээхтэр уонна харчылаһыахтаахтар дии саныыбыт. Ити чааһыгар хампаанньа тиһиктээхтик үлэлиир: биһиэхэ бородууксуйаларын батарыахтарын сөптөөх урбаанньыттар улуустарын дьаһалтатыгар тахсабыт. Бастатан туран, аһылыгы оҥорооччуларга. Кэлин биһиги өссө элбэх олохтоох бородууксуйаны атыылаһыахпыт, ол суотугар олохтоох оҥорон таһаарааччылар барыһырыахтара диэн эрэнэбит.

– АЛРОСА хампаанньа быһаччы үлэлэспит “Олохтоох каадыры – бырамыысыланнаска” өрөспүүбүлүкэтээҕи бырайыак түмүктэннэ. Онтон сылтаан хампаанньаҕа үлэҕэ киирэр уустугуруо дуо?

– Баара-суоҕа аҕыйах сыллааҕыта олохтоох дьон АЛРОСА-ҕа үлэлии киирэллэрэ наһаа уустук курдук буолара. Кырдьык, оннук кыһалҕа суох буолбатах этэ. Ити бырагыраама үлэһиттэри булуу өйдөбүлүн төрдүттэн уларытта. Билигин бырамыысыланнай хампаанньалар үлэһит буолуохтарын сөптөөх дьону бэйэлэрэ “эккирэтэ” сылдьаллар. АЛРОСА ол бырагыраамаҕа быһаччы үлэлэспитэ. Аҥаардас ааспыт сил иһигэр 6,5 тыһыынча киһини үлэҕэ ылбыппыт. Оттон 2018 сылтан саҕалаан 2024 сыллаахха диэри – барыта 22 тыһыынча киһини. Мин санаабар, бырагыраама соругун толордо. Тоҕо диэтэххэ, олохтоох каадырга сыһыан хайдах уларыйбытын илэ көрдүбүт.

“Олохтоох каадыры – бырамыысылыннаска” бырагыраама оннугар быйылгыттан “Үлэлиир Саха сирэ. Каадрыдар” саҥа бырагыраама олоххо киирэн барыахтаах. “Үлэлиир Саха сирэ. Каадрыдар” бырагыраама далааһына быдан киэҥ уонна сааһыламмыт. Ол иһигэр судаарыстыба уонна бырамыысыланнай хампаанньалар дьону үлэнэн-идэнэн хааччыйарга туһуламмыт бииргэ үлэлэһиилэрин тосхоллоро барыта киирэллэр. Үөрэттэрии, үлэ миэстэтин булуу, онуоха диэри арыаллааһын, о.д.а. Онон эргэ саҥанан солбуллуо, онно АЛРОСА эмиэ көхтөөхтүк кыттыа.

– 2025 сылга Мииринэй куората 70, улууһа 60 сылын бэлиэтииллэр. Хампаанньа үбүлүөйү хайдах бэлиэтиир былааннааҕый?

– Хайдахтаах да кириисистэр кэлбиттэрин иһин, Мииринэй куората уонна улууһа биһиги тэрилтэбит тэбэр сүрэҕэ буоларын умнуо суохтаахпыт. Кини сүрэҕин тэбиитэ хаһан даҕаны тохтуо суоҕа, биһиги кинилиин биир олоҕу олоробут. Үбүлүөйгэ сыһыаннаах тэрээһиннэр сылы эргиччи буолуохтара. Холобур, соторутааҕыта “Духовные грани АЛРОСА” уонна “Притяжение Мирного” бэстибээллэр түмүктэннилэр. Үгэс курдук, Анатолий Тарасович Попов курдук үтүөкэннээх бэтэрээннэрбит үбүлүөйдэрин оҥоруохпут. Уопсайынан, араас, элбэх тэрээһин буолуоҕа, ыҥырабыт, кэлээриҥ, сылдьаарыҥ, ыалдьыттаарыҥ!

Биһиги сайдыы саҥа суолларын тобулуохпут, АЛРОСА аан дойду алмааһы хостуур бастыҥ бырамыысыланнай тэрилтэтэ аатын тутан хаалыаҕа, аахсыйалаахтарбытыгар уонна кэлэктииппитигэр бөҕө тирэх буолуохпут диэн эрэнэбит.

Туйаара Константинова кэпсэттэ.