Ыам ыйын 29–31 күннэригэр Дьокуускайга “Создано на Дальнем Востоке: от творчества до экономики” норуоттар икки ардыларынааҕы креативнай индустрия пуорума буолан ааста. Пуорум тэрээһиннэригэр Арассыыйа 39 эрэгийиэниттэн уонна 6 тас дойдуттан (ЮАР-тан, Кытайтан, Индияттан, Казахстантан, Кыргызстантан, Монголияттан) уопсайа 300 кэриҥэ киһи кытынна. Көрөөччүлүүн холбоон – 7000 киһи. Дьокуускайга араас былаһаакканан тарҕанан буолла. Сүрүн тэрээһиннэр – “Үлэ кыбартаала” креативнай кластерга.
Тэрийээччилэр – РФ Уһук Илин уонна Арктика сайдыытыгар министиэристибэтэ, Уһук Илин уонна Арктика сайдыытын корпорацията (КРДВ), СӨ Бырабыыталыстыбата. Пуорум сыала: Уһук Илин култуурунай уонна айар хапытаалын экэниэмикэ өттүнэн бигэ туруктаах оҥоруу. Судургутук быһаардахха, норуот айымньытын, култууратын аныгы олоххо дьүөрэ гына ураты көрүүнэн (креативнайдык) сайыннаран үбү-харчыны киллэрии.
Пуорум түмүгүнэн уопсайа 34 сөбүлэҥҥэ илии баттанна. Ол уопсай суумата 1 млрд солк. тэҥнэһэр. Оттон пуорумҥа бэйэтигэр 3,7 млрд. суумалаах инбэстииссийэлээх бырайыагы олоххо хайдах киллэрэр туһунан кэпсэттилэр. Санаа атастаһыыта, дьүүллэһии барда, салгыы туох үлэ ыытыллара торумнанна.
Креативнай индустрия: Саха сирэ – бастыҥнар кэккэлэригэр
Киэҥ далааһыннаах пуорум Саха сиригэр тэриллибитэ мээнэҕэ буолбатах. Кэлиҥҥи сылларга Саха сирин сайдыытыгар “креативнай индустрия” диэн өйдөбүл киэҥник киирдэ. Аҕыйах сыллааҕыта ис хоһоонун да ситэ өйдөөбөт буоллахпытына, билигин оҕолорбут бу эйгэҕэ өтөн киирэн эрэллэр, саҥа технологияны туһанан айаллар-туталлар, АйТи хайысхатын баһылыыллар.
Саха сирэ аан бастакынан креативнай экэниэмикэни сайыннарар кэнсиэпсийэни ылыммыта. Кэпсиэпсийэ чэрчитинэн, “Үлэ кыбартаала” кластер, АйТи-паарка, “Якутия” технопаарка, профильнай үөрэх эко-систиэмэтэ үлэҕэ киирбиттэрэ. Сотору кэминэн киинэ павильона, үрдүк үөрэх кыһаларын икки ардыла-рынааҕы кампус тутуллуохтаах. Көрөрбүт курдук, былаан – баһаам.
“Создано на Дальнем Востоке” пуорум аһыллыытыгар Уһук Илиҥҥэ дойду бэрэсидьиэнин боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ Юрий Трутнев, РФ Уһук Илиҥҥэ уонна Арктика сайдыытыгар миниистирэ Алексей Чекунков, Саха сирин Ил Дархана Айсен Николаев ыалдьыттаатылар. Уопсайынан, Арассыыйа киин куоратыттан – Москубаттан, эрэгийиэннэртэн салайааччылар, бэрэстэбиитэллэр бөҕө кэлэн бардылар. Уопсайа 250 спикер кытынна. Холобур, Александр Бодров (Москуба креативнай индустриятын ааҕыныстыбатыттан), Татьяна Пашутина (Fashion Factory School), Анастасия Чернышова (Анадырь биллэр дизайнера), Юлия Бурнашева (Интеллектуальнай бас билии Арассыыйатааҕы кииниттэн), Игорь Егоркин (“Токеон” платформаттан) уо.д.а.
Юрий Трутнев миниистир Алексей Чекунковы, Ил Дархан Айсен Николаевы кытта “Үлэ кыбартаалыгар” креативнай оҥоһуктар битириинэлэрин кэрийэн көрдүлэр. Манна Уһук Илин 11 эрэгийиэниттэн маастардар, урбаанньыттар үлэлэрэ бааллар. Норуоттар култуурунай кодтара, креативнай индустрияны хайдах туһаналлара, быраактыкалара көһүннэ. Сүрүн болҕомтону саха бреннэригэр уурдулар: көмүс оҥоһуктартан саҕалаан саха быһаҕар тиийэ үлэлэр тардыллыбыттар. Еврей автономнай, Амыр уобаластарын, Забайкалье уонна Камчатка кыраайдарын экспозициялара эмиэ болҕомтону тартылар.
“Үлэ кыбартаалын” туһунан аҕыйах тылы этэр буоллахха, бу – Уһук Илиҥҥэ бастакынан тутуллубут улахан былаһаакка. Нолуогар 170 мөл. солк. суумалаах чэпчэтиини (льготаны) көрбүттэрэ. Ол түмүгэр кластер урбаанньыттарга удамыр сыанаҕа миэстэни куортамныыр. Бу уопуту Уһук Илин атын эрэгийиэннэрэ туһанан эрэллэр. “Үлэ кыбартаалын” резиденнэрэ 279 үлэ миэстэтин таһааран олороллор. Кинилэр 2024 сыл түмүгүнэн 1 млрд солкуобайы киллэрдилэр.
150 араас хабааннаах тэрээһин!
Пуорум дьыалабыай бырагыраамата 150 араас тэрээһини хапта.
Болҕомто киинигэр КИИНЭ, АНИМАЦИЯ, МУОДА, МУУСУКА, ГЕЙМДЕВ, ГАСТРОНОМИЯ, УУС-УРАН О¢О¤УКТАР уонна СЫЫППАРА СА¢А АЙЫЫЛАРА буоллулар. Бу тула ырытыһыы, санаа атастаһыыта, үөрэх барда. Чуолаан бу салааларга креативнай экэниэмикэ сайдыытын, айар үлэ монетизациятын саҥа ньымаларын, судаарыстыба өйөбүлүн, эрэгийиэннэр бреннэрин, креативнай бородууксуйаны тарҕатыыны дьүүллэстилэр. Питчиннэргэ, маастар-кылаастарга, панельнай дискуссияларга, төгүрүк остуолларга, стратегическай сиэссийэлэргэ Киинэ пуондатын, Интэриниэт сайдыытын институтун, Сколково, ВЭБ.РФ, VK курдук бөдөҥ тэрилтэлэр, хампаанньалар бэрэстэбиитэллэрэ кытыннылар.
Пуорумҥа 6 тас дойдуттан бэрэстэбиитэллэр кэлэн бардылар. Кинилэр эрэгийиэннэр хампаанньаларын, тэрилтэлэрин кытта бииргэ үлэлэһэргэ сөбүлэҥ түһэристилэр. Холобур, “Janta Cinemа” Индия уонна “Экстра Синема” саха хампаанньалара сөбүлэҥҥэ илии баттастылар. Индияҕа 10 тыһ. киинэ саалын оҥорорго үлэ барар буолла. Индияттан кэлэ сылдьар, киинэ индустриятыгар үлэлиир Джагеш Шафджан маннык кэпсиир: “Индия 1,5 млрд нэһилиэнньэлээх. Дойду үрдүнэн 900 киинэ саала баар. Оттон итиччэ нэһилиэнньэлээх Кытай 90 тыһ. киинэ салаалаах! “Экстра Синема” хампаанньаны кытта Индия халыҥ нэһилиэнньэтигэр киинэ быракаатын сайыннарар былааннаахпыт. Бу күннэргэ эһиги устубут киинэлэргитин көрдүм. Хаачыстыбаларын уонна ураты көрүүнэн уһуллубуттарын сөхтүм!”
“Создано на Дальнем Востоке: от творчества к экономике” креативнай индустрия пуорумун түмүктүүр тэрээһиҥҥэ ыалдьыттар, кыттааччылар бары муһуннулар. Пуорум 3 күнүн устата араас күрэхтэһии хото ыытылынна. Наҕараадалааһын буолла. Итиэннэ салааларынан сайдар кэскиллээх бырайыактарга граннары, сэртипикээттэри туттартаатылар. Холобур, “Стартап-экспедиции: BRICS+: кино, анимация, музыка” кыайыылааҕынан биирдэстэринэн “Мэҥэ уу” киинэтинэн Юрий Борисов ааттанна, 1 мөл. суумалаах сэртипикээти тутта. Улахан кэнсиэр түмүктээтэ. Уопсайынан, бу күннэргэ араас былаһааккаларынан кэнсиэр бөҕө ыытылынна.
Пуорум култуурунай бырагырааматыгар ыҥырыылаах ыалдьыттар – “AY YOLA” башкир бөлөҕө кэлэн барда. “Саха сиригэр пуорумҥа ыҥырабыт” диэн эрийбиттэригэр, маҥнай саараабыппыт. Эчи, ырааҕы-ын... 6 чаас араастаһыылаах” диэн толкуйга түспүппүт, – диэн кэпсээтилэр. Саха сирин айылҕата кэрэтин сөхпүттэр. Саҥа килииптэрин уһулбуттар. “Кыраһыабай каадырдары уһуллубут, дьоннуун билистибит. Сыалбытын ситтибит, астынныбыт”, – диэн түмүктээтилэр.
Дьокуускайга киэҥ далааһыннаах пуорум буолан ааста. Саха сирэ дьоһуннааҕы айар-тутар, оҥорор, уһулар уонна ону киэҥ эйгэҕэ көрдөрөр кыахтаах, таһымнаах буолан тэрийдэ. Ыраах олорорбут быһыытынан айар-тутар эрэ киһи барыта дойду таһымнаах улахан тэрээһиннэргэ кыайан кыттыбат. Онтон бу пуорумҥа ким баҕарар киирэ-тахса сылдьан истэр, бэйэтигэр туһалааҕы ылынар, идиэйэ “хомуйар” кыахтанна. Урукку өттүгэр пуорумнарга үксүн саас ортолоох дьон кэчигирэһэн олорор буолара. Бу сырыыга көрөөччү, истээччи 70 %-на – отуччулаах эдэр дьон. Онон, Саха сиригэр креативнай индустрия кэскилэ чахчы да киэҥ эбит.
Юрий Трутнев, Уһук Илиҥҥэ дойду бэрэсидьиэнин боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ:
– Пуорум судургута суох кэмҥэ айар эйгэни үөскэтэр, үтүөнү бэлэхтиир, дьон ыра санаатын толорор, кэрэ туһунан өйдөбүлүн кэҥэтэр. Сүрүнэ, уратытык көрөр, көхтөөх, саҥаны-сонуну билиэн баҕалаах дьон элбэҕин бэлиэтээтим. Кинилэр харахтара уоттаах, былааннара киэҥ: бырайыактары үлэлэтэллэр, түмсүүлэри тэринэллэр. Креативнай өй-санаа киһи хааччаҕа суох буоларыгар, саҥа соруктары туруорунарыгар уонна онно харса суох дьулуһарыгар кыаҕы биэрэр. Маннык пуорумнар дьон түмсэригэр, судаарыстыбаттан өйөбүл ылалларыгар көмөлөһөр.
Алексей Чекунков, РФ Уһук Илиҥҥэ уонна Арктика сайдыытыгар миниистирэ:
– Креативнай индустрия – Уһук Илин экэниэмикэтин сайдыытын биир сүрүн салаата. Күн бүгүн эрэгийиэн үлэһиттэрин 9 %-на бу эйгэҕэ бааллар. Манна айар индустрия эко-систиэмэтэ олоҕурар, талааннаах дьон Арассыыйаҕа да, тас дойдуларга да тахсар кыахтаналлар. Уһук Илин куораттарын маастар-былааныгар креативнай тутуулар былааннаналлар. Дьокуускайга тутуллубут “Үлэ кыбартаала” – бастакынан олоххо киирбит бырайыак. Сотору айар кыбаарталлар Благовещенскайга, Владивостокка, Улан-Удэҕа уонна Камчаткатааҕы Петропавловскай тутуллуохтара. Саҥа түмэллэр комплекстара, тыйаатырдыы үрдүк үөрэх кыһалара үлэҕэ киирэллэр. 2026 сыл бүтүөр диэри эрэгийиэннэр кластердарыгар 5 млрд. солк. инвестицияланыаҕа. Бэлиэтээн этиэхпин баҕарабын: Илин Уһук айар кыаҕа, дьоҕура муҥура суох! Биһиги сыалбыт – айар дьоҥҥо, түмсүүлэргэ өйөбүл буолуу, креативнай индустрия сайдыытын көҕүлээһин.
Айсен Николаев, СӨ Ил Дархана:
– Саха сирэ – Уһук Илиҥҥэ, ону ааһан дойдуга креативнай экэниэмикэ лиидэрэ. Саха сиригэр креативнай экэниэмикэ сиэктэригэр 48 000 киһи баар. 2030 сылга дьон ахсаанын 83 100 диэри улаатыннарар былааннаахпыт. Ааспыт сылга Саха сирин креативнай экэниэмикэтин 2030 сылга диэри сайыннарар туһунан ыйаахха илии баттаммыта. Манна тоҕус сүрүн хайысха суруллубута — анимацияттан саҕалаан ювелирнай киэргэллэргэ тиийэ хас биирдиитигэр ситиһиллиэхтээх көрдөрүүлэр ыйыллыбыттара. Холобура, саха киинэлэрэ сыл ахсын 2,5 млрд солк. киллэриэхтээхтэр, оттон аниматордар 2,5 тыһ. мүнүүтэлээх контены оҥоруохтаахтар.
Пуорум кыттааччыларын кытта саҥа ньымаларбытын, хайысхаларбытын үллэһиннибит, уопут атастастыбыт. Кэпсэтии, диалог эрэ былаһааккатынан буолбата, манна дойду креативнай экэниэмикэтин сайдыытыгар тоҕоостоох этиилэр киирдилэр, бырайыактар толкуйданнылар. Үс күннээх пуорум түмүгүнэн 1 млрд солк. тахса суумалаах сөбүлэҥ түһэрсилиннэ.
Хаартыскалары “Создано на Дальнем Востоке” пуорум “Вконтакте” сыһыарыытыттан туһанныбыт.
Бэлэмнээтэ Диана КЛЕПАНДИНА.
