Эҥсиэли хочотуттан тардыылаах, Мэҥэ сириттэн силистээх Вячеслав Дьяконов “Дыгын оонньууларыгар” кыайан-хотон, Туймаада Үрүҥ Тунах ыһыаҕын бастыҥ боотурунан ааттанна. Ыра санаатын ситээри сыалланан-соруктанан, күүстээх сүүмэри, хабыр хапсыһыыны ааһан, 12 чулууттан чулуу эр бэрдэ күөн көрсөр “Дыгын” добун түһүлгэтин баһылыы-көһүлүү тутта. Бу ситиһиитигэр үс сыл турууласта, ааттаах-суоллаах аҕата Николай Дьяконов туйаҕын хатаран, төрүт оонньуу күлүмэх күрэҕин үрдүк үктэлигэр дабайда. Биһиги бүгүҥҥү ыалдьыппыт – Вячеслав Дьяконов.
“Аҕам туһуннарыан баҕарбыта”
Аҕам “Дыгыҥҥа” кыттарын бу диэн олох өйдөөбөппүн, арай убайым Артем кыттарын сөбүлүү көрөр этим. Дьиэнэн ыалдьа тиийэрбит, аҕабын батыһа сылдьан, түһүлгэ ортотугар күрэхтэһии хаамыытын кэтиирим, ыһыытаан-хаһыытан биэрэрим. Бастакы өйдөбүлүм ити курдук. 9-с кылааска диэри 3-с №-дээх успуорт оскуолатыгар тустуу сиэксийэтигэр сылдьыбытым. Оҕо эрдэхпиттэн кыайтарарбын олох сөбүлээбэппин. Көбүөртэн хотторуу хомолтотун билэн таҕыстахпына, ытааһыннаах буолааччы. Кэнники Артемнааҕы кытта “Юность” стадиоҥҥа сылдьыһар буолбутум уонна дьарыктанар көрүҥнэрэ элбэҕин сэргээбитим. Биир күн аҕабар тиийэн, “многоборьенан дьарыктанар эбиппин” диэбитим. Аҕам миигин туһуннарыан баҕарбыта, ол эрээри баҕа санаабын утарбатаҕа. Бастаан утаа мас тардыһыытыттан саҕалаабытым. Ох саанан ыппат, таас көтөхпөт этим, уоннааҕытын барытын оҥорорум. Многоборьеҕа бастакы улахан күрэхтэһиим -- “Үрүҥ Уолан”. Онно бастааммын, саамай улахан бирииспин -- матасыыкылы -- ылбытым. Тиэхиньикэттэн куттанар уонна ыытар быраабым суох буолан, атыылаабытым.
“Дыгын оонньуутугар” сыалланыы
19 сааспар “Чөмпүйүөн куубагар” кыайан баран, “Дыгыҥҥа” холонон көрөргө быһаарыммытым. 2021 сыллаахха “Туймаада” стадиоҥҥа уопут ыла диэн киирбитим. Онно пуормам үчүгэй этэ, ол эрээри тааспар табыллыбатаҕым. Былырыын Үс Хатыҥҥа кыттааччы быһыытынан бастаан үктэммитим, дьон наһаа элбэҕиттэн кыбыстаммын, ситэ арыллыбакка хаалбытым. Быйыл эрдэттэн ох курдук оҥостон, ностуруойданан, хаһааҥҥытааҕар да үчүгэй бэлэмнээх, бэйэ кыаҕар эрэллээх түһүлгэҕэ киирбитим. Дьарыгым да ситэн-хотон биэрбитэ, уйулҕа да өттүнэн бөҕөх этим. “Дьонтон-сэргэттэн кыбыстыбакка, үөрэ-көтө киирис” диэн, бэйэм бэйэбин кытта элбэхтэ кэпсэппитим. Түһүлгэҕэ көрөөччүлэртэн элбэх эниэргийэ ыллым. Бэйэм саҥата-иҥэтэ суохпун, билбэт дьоммун кытта тута сэһэргэһэн барбаппын, бу кэнники кэпсэтэр, арыллар буоллум.
“Ыстаныыга санаабын аҕам көтөхпүтэ”
Ыстаныым табыллыбата. Дьарыкка 33 м 80 см түһэр этим. Үс Хатыҥҥа 34 м “алдьатар” былааннааҕым. Ону баара, 31,70 эрэ ыллым. Манежка шиповканан сүүрэр, ыстанар, биллэн турар, табыгастаах. Манна буорга сүүрэр соччото суох, баҕар, ол иһин табыллыбатаҕым буолуо. Санаам түһэн, ыксаан ылбытым. Онуоха аҕам хаһан эрэ “Дыгыҥҥа” ыстаныыга саамай бүтэһик буолан баран, атын көрүҥнэрин эбэн, кыайыылаах тахсыбытын кэпсээбитэ. Онно чэпчээн хаалбытым, “бачча кэлэн бараммын, тиһэҕэр диэри киирсэбин” диэн, бөҕөх санааламмытым.
Тутум эргиирэ
Биир саамай баһылыыр-көһүлүүр көрүҥүм. 2 мүнүүтэни үчүгэйдик хонтуруоллуубун, ханан эрэ түргэтээн биэрэрбин билэбин. Мин тохтоло суох күлүмэхтэнэ эргийэбин, бастакы мүнүүтэбэр улаханнык сылайбаппын, онтон 1,30 мүнүүтэттэн сылаам биллэн барар. Киһи ордук атаҕа, санна, тарбахтара сылайар. Артем Дьяконов 70-на эргийбитэ, мин кыра саппаастаах буоламмын, ыксаабатаҕым, ыгылыйбатаҕым. Быйылгы көрдөрүүм -- 74.
Мас тардыһыы
Маска 3-с буоллум. Дьарыгым үчүгэй этэ, быйыл биллэ эбилинним, фаворит уолаттары кыайдым. Өрөспүүбүлүкэҕэ путевка ылар күрэхтэһиигэ Айхал Бюлтясовка 2-0 хотторбутум, манна кэлэн, 2-1 ахсаанынан ыллым. Николай Матаннановка хатыһыылаах киирсиигэ хотторбутум уонна Дьулуска. Бастакы маспар киирсэ сатаабытым да, Дьулус таас истиэнэ курдук, сирэйэ ымыр да гыммат, ол эмиэ “психологически” баттыыр. Иккис маспар киирсэ сатаабатаҕым.
Ох саа
Охпор хомуллан ыттым. Бастаан куһу таппатаҕым, иккис тахсыыбар барыларын түҥнэри ытан түһэрбитим. Тыал суоҕа, төһө да куйаас күнүн иһин, ытарга табыгастаах этэ. Эрдэ күрэхтэһиилэргэ ыта тахсарбар илиим, тобуктарым салыбыраан хаалаллара, бу сырыыга олох холкутук киирбитим, арааһа, элбэхтик дьарыктанан буолуо. Галина Филипповаҕа эрчиллибитим, тиэхиньикэбин туруорбута уонна улахан үлэни аҕам ыыттаҕа дии.
Сүүрүү
Сэрэбиэй тардарбар сүүрүү көрүҥүн өр талбытым. Бастаан атын карточканы тутан турбутум ээ, “бу буолбатах быһыылаах” диэн баран, 10-с нүөмэри тардан ылбытым. Ыстаартан тута иннигэр түһэр былааннаах этим, онтон хайдах сүүрэрбинэн барыам дии санаабытым. Бастакыттан күүскэ үлэлээбэтэҕим буоллар, киирэргэ ыарахан буолуо этэ. Кэрчиккэ умса түһүүлээх, кыра тахсыылаах уонна эргиирэ элбэх, көнөҕө сүүрэр курдук буолбатах. Күрэхтэһии чугаһаатаҕына, Үс Хатыҥҥа кэлэн сүүрэн, сири-уоту, оллуру-боллуру билэҕин. Сылаас буолан, сүүрэргэ ыарахан этэ. Мин бу көрүҥү төрүт сөбүлээбэппин, баҕар, ол иһин эбиллибэтим буолуо.
Хапсаҕай
- Хапсаҕайга хайаан да үс иһигэр киириэхтээх этим. Бастакы эргиирбэр Артём Дьяконовка түбэспитим, “сэрэбиэйэ табыллыбыт” диир дьон бааллара. Артёмнуун киирсэр боростуойа суох этэ, бэйэтин “базовай” көрүҥэ, түргэн хамсаныылаах, эбэр күүстээх, хайдах хапсаҕайдаабытын көрбүккүт: Дьулус, Айхал курдук дьону сууллартаабыта. Бу уол дьарыгын таптаҕына, инникитин “Дыгыҥҥа” тахсыаҕа. Быйылгы хапсаҕай миэхэ ыараханнык ааста. Аны оттоох буолан, халтарытар этэ. Барыбытыгар усулуобуйа биир, үчүгэй хапсыһыылар буолбуттара.
Таас
Бүтэһик көрүҥҥэ киириигэ ааҕыы, суот-учуот бөҕө буолар. Секунданнарыҥ үчүгэй буолуохтарын наада. Миэхэ Иннокентий Дарбасов, бииргэ төрөөбүт убайым Артур, аҕам, Анатолий Гладков хонтуруоллууллар. Барытын суоттаан, сымара тааспын 103 м илдьиэхпин наада этэ, оччоҕо кыайабын диэн билэр этим. Убайым Артём миигиттэн 5 очукуонан хаалан испитэ уонна кэннибиттэн барбыта. Холобура, тааспын 80 м түһэрбитим буоллар, Артём бастыан сөбө.
Кыайыы өрөгөйө
Тааспын ыһыктаат, “бастаатым буолбаат?!” диэн итэҕэйэр икки итэҕэйбэт икки ардынан дьикти иэйии кууспута. Сылы быһа үлэлээбитим халтайга хаалбатаҕыттан үөрүүм муҥура суох этэ, арай биирдэ өйдөммүтүм хаһыытыы, дьолбуттан ытыы сылдьар эбиппин. Киһи ол курдук эмоциятын кыайан хонтуруоллаабат буолар эбит. 7 көрүҥҥэ эргиччи дьарыктанарга эт киһи элэйэр, сыа киһи сылайар, элбэх ньиэрбэ, бириэмэ барар. Сарсыарда хараххын аһыаххыттан киэһэ утуйуоххар диэри “Дыгын” эрэ санаалаах сылдьаҕын, онтон атыны толкуйдаабаккын. Биир эрэ сыаллааххын. Ол баҕа санаам туолан, ыарахан сүһэгэри бырахпыт курдук чэпчээбитим.
Нам–Мэҥэ
Өбүгэлэрим дойдуларын икки улуус былааҕын кынат анньынан кытынным. Майаҕа күн сирин көрбүтүм, ол иһин Мэҥэ былааҕын илдьэ киирэргэ быһаарыммытым. Онон кииммин ыйаабыт сирим-уотум көмө-тирэх да буолла быһыылаах.
Күүстээх өйөбүлүм – дьонум
Түһүлгэҕэ ийэм аах ханан турбуттарын көрбөтөҕүм. Ити бүтэһиккэ тиийэн, саамай күндү киһибин кууһа түспүтүм. Ийэм эмиэ ыараханы аастаҕа дии, долгуйан, утуйбат да буолан хаалар. Киниэхэ наһаа улахан махталлаахпын! Былырыын убайым аармыйаттан кэлэригэр эмиэ долгуйан, “Дыгыны” көрүмээри билиэтин оонньуу кэннэ ылбыта. Тустар этэ, илиитин өлөрөн, бырахпыта. Маһынан дьарыктана сылдьыбыта, миигиттэн лаппа күүстээх этэ. Ол эрээри үөрэх өттүнэн барбыта, Автодорожнай факультеты кыһыл дьупулуомнаах бүтэрбитэ. Мин, төттөрүтүн, үөрэхпэр мөлтөх соҕуспун. ИФКИС-кэ 1-кы кууруспун. Кыра быраатым күүскэ “ыалдьар”. Дьарыкка батыһа сылдьар, биирдэ эмэ барсыбатаҕына, киэһэтин “дьарыгыҥ хайдах ааста, барыта үчүгэй дуо?” диэн хайаан да туоһулаһар. Миигиттэн 12 сыл балыс. Өр кэмҥэ ыал кырата буола сылдьыбытым эрээри, атааҕа суохпун. Дьиэ кэргэммэр барыларын кытта чугаспын, ордук аҕабар буолуо. Булка, дьарыкка барытыгар бииргэ сылдьабыт, биир интэриэстээхпитит. Бары бииргэ оттуубут-мастыыбыт, балыктыыбыт, айылҕаҕа сылдьарбытын сөбүлүүбүт, аймаҕынан мустабыт. Бу ааспыт сыл бүтүн дьиэ кэргэним миигинэн эрэ олордо. Бары биир сыалга үлэлээтибит, онтубут тахсыылаах, кыайыылаах буолла. Санаабын этэр, арыллар, өйүүр, өйдүүр чугас дьонноохпун, махталым муҥура суох!
“Уоран табахтаабытым”
Оскуолаҕа “проблемам” 6-с кылаастан саҕаламмыта. Сүгүн үөрэммэт, уруоктары көтүтэр, учууталлар тылларын истибэт, охсуһар, баппат оҕо этим. 9 кыл. иэһэ-күүһэ суох түмүктээбитим эрээри, оскуолам “эһиил эйигин ылбаппыт” диэбитэ. Онон бүттэҕим дии, полиция орто үөрэҕин бүтэрбитим, ол гынан баран ити идэҕэ барбатым буолуо. Туризм, сынньалаҥ базатын өттүн көрөбүн. Куһаҕан дьаллыктан табаҕы боруобалаабытым. Кыра сылдьан тэрээсэҕэ табах сытарын уоран ылан, буруолатан көрбүппүт (күлэр). Олох сөбүлээбэтэҕим. Эдэр дьоҥҥо таах халтайга түүҥҥү кулууптары кэрийимэҥ, ол кэриэтэ бириэмэҕитин чугас дьоҥҥутугар анааҥ, саалаҕа сылдьыҥ диэн сүбэлиибин.
“Дыгыҥҥа” кыттыым түмүктэннэ
Саамай күүппүт улахан ситиһиим – “Дыгын оонньуулара”. Этэҥҥэ эчэйиитэ суох кыайыылаах-хотуулаах “Дыгыны” манан түмүктүүбүн. Сүрүнэ диэн – бэйэбэр дакаастаатым. Арба, биир эдьиийим ыстаныытыгар сатаммакка гынан баран кыайбыт диэн түһээбит этэ. Ону “Дыгын” кэннэ биирдэ кэпсээбитэ. Эһиил улахан бириис буолуо дииллэр да, үп өттүн көрбөппүн. Быйылгы бирииспин дьоммор биэрэбин, былаан балачча. Салгыы маска дьарыктанар баҕалаахпын. Аан дойдуга ыраланабын. 80 эбэтэр 90 кг киирсэрим буолуо. 90 кг Дьулустан Ноговицын баар, күүстээх дьону кытта киирсэн, эбиллэҕин эрэ буоллаҕа. 80 кг Егор Гуляев, Артём Варданян, Иван Гуляев курдук ааттаах мадьынылар бааллар. Күһүҥҥүттэн аа-дьуо дьарыкка киириэм. Мантан ыла сахалыы таҥас кэтэн, киһилии ыһыахтыахпын баҕарабын.
Айаана Ларионова.
