“Ситим” медиа-бөлөх фотограба Александр НАЗАРОВ бу күннэргэ футболга аан дойду чөмпүйэнээтин оонньууларын илэ хараҕынан көрөн кэллэ. Дьэ, онон үгүс элбэх киирии тыла суох Александр кэпсээнин истиэҕиҥ:
– Аан дойду чөмпүйэнээтигэр барыам диэн эрдэттэн дьаһамматаҕым. Субу буолаары гыммытын эрэ кэннэ Интэриниэти манаабытым. Саха сиригэр түүн турдаҕына билиэттэри атыыга таһаараллар. Ол курдук, бэс ыйын 8-9 күннэригэр түөрт оонньууга сайаапка түһэрбитим.
Биир үтүө күн дьоммор: “Барабын”, – диэн туран кэллэҕим дии. Кэргэним: “Ыра санааҥ дьэ туолар буоллаҕа дии”, – диэбитэ. Оҕолорум да тута өйөөбүттэрэ.
Дьэ, онон бэс ыйын 13 күнүгэр Екатеринбург куоракка көтөн куугунаттым. Сөмөлүөт кыратык тардыллыбытыгар ыксыы сырыттым ээ. Сарсыныгар Москубаҕа буолар оонньууга билиэттээх буоллаҕым дии. Ол эрээри сөмөлүөт болдьоммут бириэмэҕэ тиийбитэ.
Екатеринбург пуордугар түһээт да, таксыы тутан куорат киинигэр турар “Пассаж” диэн атыы-эргиэн киинигэр айаннаабытым. Туох да уочарата-тойо суох сайаапкалаабыт билиэттэрбин атыыласпытым, таарыччы путбуол ыалдьааччытын пааспарын оҥорторо охсубутум. Дьэ, онтон Москубаҕа тиийэн “Бэс чагда” сонотуоруйга түспүтүм.
Сарсыныгар (бэс ыйын 14 күнүгэр) биэс аҥаар чааска чөмпүйэнээти үөрүүлээхтик аһыы сиэрэ-туома ыытыллыахтаах. Онтон алтаттан аан дойду улахан түһүлгэтин бастакы оонньуута саҕаланар: Арассыыйа – Сауд Аравията. Метронан “Лужники” стадиоҥҥа бэрт эрдэ, икки чаас саҕана тиийбитим. Стадион таһыгар ыалдьааччы тобус-толору. Ырыа-тойук, үөрүү-көтүү, араас дойду былааҕа биир кэм күөрэҥнэс, билсиһии, куустуһуу, хаартыскаҕа түһүү...
Олорор миэстэм боруота кэннигэр түбэспитэ, онон олох тутан олорон көрдүм. Бэйэҕин кытта тугу да илдьэ киирбэккин. Ыарахан таһаҕастаах буоллаххына, стадион иннигэр анал уурар хаамыралар бааллар. Тохтобулга буфекка утах, аһылык атыыланар. Сувенир да дэлэй. Сувенирдары “Adidas” пиирмэ оҥорбут, инньэ гынан туох да абытай сыаналаахтар. “Кока-коланы” эбэтэр пиибэни дьондоҕор былаастык ыстакааҥҥа кутан биэрэллэр. Ити да ыстакааннар сувенир буолаллар эбит. Тоҕо диэтэххэ, онно чөмпүйэнээт эмбилиэмэтэ, дойдулар былаахтара ойууламмыттар, ол күн оонньуур хамаандалар ааттара суруллубут. Бастаан өйдөөбөккө, оннук ыстакааны бөх тоҕор иһиккэ быраҕан баран, кэлин дьону көрөн өйдөөбүтүм.
Сауд Аравиятын оонньооччулара биһиги дьоммутугар уҥуохтарынан-арҕастарынан да баһыйтараллара омос да көрүүгэ көстөрө. Артем Дзюба оонньуу тахсаат да киллэрбит голун, Александр Головин тиһэх мүнүүтэҕэ үөһэнэн үчүгэй баҕайытык күөрэппит мээчигэ боруота туорай маһын аннынан сылыпыс гыммытын олох тутуһан туран көрбүтүм. Биһиги ыалдьааччыларбыт үөрүү-көтүү, былааҕынан далбаатааһын бөҕө. Дөрүн-дөрүн: “Рос-сия! Рос-сия!” – диэн күргүөмүнэн хаһыы ньиргийэр. Биһиги да дьоммут омуктартан туох да итэҕэһэ суох араастык таҥнан-симэнэн кэлбиттэр этэ. Араас байыаннай бэргэһэлээх, тельняшкалаах, национальнай таҥастаах дьон бөҕөтө. Аттыбар курданарыгар диэри сыгынньах уол баара. Сирэйигэр Арассыыйа былааҕа, кэтэҕэр чөмпүйэнээт эмбилиэмэтэ, онтон түөһүгэр-көхсүгэр дойдубут гиэрбэтэ ойууламмыттар этэ. Стадион иннигэр уруһуйдьут кыргыттар олороллоро. Хас биирдии киһи сирэйин, этин-сиинин даҕаны тугу сакаастыырынан ойуулууллар.
Тахсарбытыгар метро сабыллыбыт этэ. Ол эрээри килэмиэтир кэриҥэ хаампытыҥ кэнниттэн оптуобустар Култуура пааркатыгар диэри босхо илдьэн биэрэллэр. Суолга туох да хаайтарыы эҥин суох. Полициялар, байыаннайдар олох көстүбэттэр. Тэйиччиттэн кэтииллэр быһыылаах. Сорохторо, баҕар, дьон быыһыгар көннөрү ыалдьааччы курдук туттан-хаптан сылдьаллара буолуо.
Өйүүнүгэр Татарстан киин куоратыгар Франция Австралияны кытта оонньуурун көрө айанныахтаахпын. Москубаҕа баар Казань баксаалыгар Франция, Австралия ыалдьааччылара тобус-толорулар. Быһа Казаҥҥа айанныыр пуойаска билиэт суох. Ол иһин Аллараа Новгород диэки айанныы турдум. Онно тиийэн балтараа чаас буолаат, Казаҥҥа айанныыр пуойаска олордум.
Казаҥҥа – Франция, Австралия ыалдьааччылара тобус-толорулар. Эмиэ үөрүү-көтүү, былааҕынан далбаатааһын, куустуһан баран ыллыы-ыллыы өрө эккирээһин... Элэккэйдэрэ бөҕө. Көрдөстүҥ да, бэркэ астынан туран хаартыскаҕа түһэллэр. Татарстаҥҥа тиийбиччэ, кафеҕа киирэн куллама диэн миини истим, тутырган тавык диэн бүлүүдэни сакаастаатым. Тимир суол баксаалыттан оптуобустар босхо “Казань Арена” стадиоҥҥа илдьэллэр эбит. Стадиоҥҥа дьон лыык курдук симиллибит этэ. Оонньуу саҕаланыаҕыттан оонньооччулар харса суох сүүрэн-көтөн тилигирээбитинэн барбыттара. Франция 2:1 ахсаанынан кыайбыта эрээри, Австралия оонньооччулара олох хаалсыбаттар курдук көрбүтүм.
Пуойаһынан Москубаҕа айанныахтаах буолан, оонньууну 15-20 мүнүүтэ курдук ситэ көрбөккө стадионтан тахсыбытым. Таксыы суоппардара баксаалга диэри 2 000 солкуобайга илдьэ сатыыллара. Биир эдэр уол: “Биэс мөһөөх”, – диэбитигэр массыынатыгар тута дьылыс гыммытым. Бириэмэ да ыгыма – хас биирдии мүнүүтэни ааҕа сылдьар киһи буоллаҕым.
Пуойас купетыгар олорооппун кытта Мексика кыыһа ып-ыарахан үрүсээгин сүкпүтүнэн киирэн кэлбитэ. Биир волонтер арыаллыы сылдьар. Икки путбуол ыалдьааччыта, сүнньүнэн, өйдөстүбүт. “Тыый, хайдах маннык соҕотоҕун сылдьаҕыный?” – диэн ыйытабын. “Бөлөҕүм дьоно атын пуойаһынан барбыттара”, – диир. Чэйдээт да, үөһээ ороҥҥо ыттан тахсан, утуйан хааллым. Сарсыныгар “Лужники” стадиоҥҥа Германия Мексиканы кытта оонньуурун көрүөхтээхпин.
Москубаҕа түһээт, Мексика кыыһын Киев баксаалыгар диэри атаардым, ыарахан таһаҕаһын тутустум. Онно тиийэн бииргэ хаартыскаҕа түстүбүт. “Киэһэ “Лужникига” көрсүөхпүт”, – дэһии буолла.
Ити күн Кыһыл болуоссакка тиийэ сырыттым. Онно омук бөҕөтө тоҕуоруспут. Мавзолейга үлүгэрдээх уочарат. Ол да буоллар бары биир өҥнөөх таҥастаахтарынан Германия уонна Аргентина ыалдьааччылара тута харахха быраҕыллаллара. Аргентина ыалдьааччыларын путбуолкаларыгар хайаан да “Месси” диэн суруктаахтар. Бэрт дэҥҥэ “Агуэро”, “Дибала”, “Игуаин” диэн суруктар көстөн ааһаллар. Мин анаан-минээн чөмпүйэнээт эмбилиэмэлээх путбуолка атыыласпытым. Онтубун Аргентина, Германия ыалдьааччыларын кытта атастаһаары гыннахпына: “Ноу, ноу”, – дии түһэллэр.
Стадиоҥҥа ньиэмэстэр элбэхтэрэ харахха быраҕыллара. Мексика да ыалдьааччылара да элбэхтэр буоллаҕа дии, ол эрээри 80 тыһыынча көрөөччү киирэр стадионугар онон-манан көстөр курдуктара. Сомбреро сэлээппэлээх ыалдьааччылары киһи хайдах да бутуйбат. Оонньуу бастакы түһүмэҕэр Мексика киллэрээтин кытта ньиэмэстэр хам барбыттара. Дьэ, манна, мексиканецтар баалларын биллэрбиттэрэ. Ырыаларын-тойуктарын тардан кэбиспиттэрэ, барабаан тыаһа битий да битий.
Бүтэһик көрбүт оонньуум “Спартак” стадиоҥҥа буолбута. Эмиэ сабыс-саҥа стадион. Бу оонньууга “Эхо столицы” хаһыат эрэдээктэрэ Александр Прокопьевы кытта сылдьыбытым. Анньыһыы буолбатын диэн, дьон халҕаһатын эргийэ соҕус ыыталлар эбит этэ. Килэмиэтир курдук сири хаамаҕын. Уопсайынан, барыны-бары учуоттаабыттар. Араас омук тылын билэр волонтер ыччаттар элбэхтэр. Мунаарбыт ыалдьааччыны илиититтэн сиэтэн кэриэтэ наадыйбыт миэстэтигэр илдьэн биэрэллэр. Анаан-минээн үөрэтии кытаанаҕа быһыылаах: волонтер ыччаттар наар мичээрдии, үөрэ-көтө сылдьаллар. Араас ыйар-кэрдэр да сурук толору.
Стадиоҥҥа киирдиҥ да, тэтимнээх муусука тыаһа ньиргийэр. Үгүс ыалдьааччы киирээт да, үҥкүүлээбитинэн барар. Ким даҕаны кыбыстан, килбигийэн турбат. Дьиҥнээх бырааһынньык. Барыта дьон-сэргэ үөрдүн-көттүн, дуоһуйа сынньаннын диэн тэриллибит. Норуоттар доҕордоһуулара диэн дьэ манна баар. Араас омук куустуһуу бөҕөтө... Тылы билбэппит, өйдөспөппүт диэн, ким да иҥнэн-толлон турбат. Араҕас путбуолкалаах бразилецтар, холобур: “Vamos, Brasil! Vamos, Brasil!” – диэн хаһыытыыллар. Ону туох да тылбааһа суох: “Бразилия, инниҥ диэки!” – дииллэр эбит диэн өйдүүгүн. Ньиэмэстэр сотору “тоор, тоор...” диэн тыллардаах ырыаны тардан кэбиһэллэр. Гол диэн кинилэргэ “тоор” диэн эбит.
Фотоаппарааппын мэлдьи илдьэ сылдьабын. Стадиоҥҥа киириигэ: “Аппараатыҥ профессиональнай дуо?” – диэн ыйыталлар. Ону күлэ-үөрэ: “Ноу, ноу...” – дии-дии ааһабын. Миигин наар кэриэй дуу, дьоппуон дуу дии саныыллар. Кырдьык, профессиональнай аппарааттаах стадиоҥҥа киллэрбэттэр. Уһун объективы анал суумкаҕа илдьэ сылдьыы туһунан этэ да барыллыбат. Ону билэн, боростуой аппарааты илдьэ барбытым.
Москубаҕа Воробьевы Горы диэн ааттаах сиригэр баар фан-зонаҕа анаан-минээн бара сылдьыбытым. Онно путбуол ыалдьааччыта пааспардаах буоллаххына киллэрэллэр. Фан-зонаҕа биир улахан экран, кытыыларынан кыра экраннар бааллара. Онно ханнык эрэ оонньуу хатылааһына көстө турара. Сорох ыалдьааччылар тураллара, сорохтор олороллоро, оттон сорохтор күөх окко таҥас быраҕан баран утуйа сыталлара. Фан-зона анал муннугар мээчиги боруотаҕа тэбиэлиэххин сөп. Эбэтэр “Путбуол” диэн остуол оонньуутун оонньуоххун сөп. Утах, аһылык, сувенир дэлэй.
Дьэ, ити курдук баҕа санаабын толорон, аан дойду чөмпүйэнээтигэр баран кэлбиппиттэн астынабын.
Федор РАХЛЕЕВ.
