“Манчаары” балаһатыгар спортсмен, эдэр тириэньэр Василий Оленов ыалдьыттыыр.
– Василий, кэпсэтиибитин саҕалыахха...
– Мин Горнай улууһун Орто Сурт нэһилиэгиттэн силис тардыылаахпын. Дьокуускай куорат 31-с №-дээх оскуолатын бүтэрэн, ХИФУ физкультураҕа уонна успуорка институтугар үөрэнэ киирбитим. Кыра эрдэхпиттэн успуорка сыстаҕас буоламмын, оскуола кэнниттэн идэбин тута талбытым. Миигин успуорт эйгэтигэр аҕам уһуйбута. Кини өрөспүүбүлүкэ таһымнаах күрэхтэргэ кэккэ ситиһиилэрдээх. Үөрэхпин 2011 сыллаахха үчүгэйдик бүтэрбитим. Бу идэни талбыппыттан кэмсиммэппин.
– Эн бэйэҥ сүүрүк буоллаҕыҥ?
– Оннук. Дьокуускай куорат 5-с №-дээх успуорт оскуолатыгар Дмитрий Колесовка дьарыктаммытым. Кини билигин Наталья Леонтьеваны ситиһиилээхтик дьарыктыыр. Мин тириэньэрим – миигин успуорка сыһыарбыт биир саамай убаастыыр киһим. Киниэхэ махталым муҥура суох.
– Эдэр исписэлиистэргэ үөрэх кэнниттэн үлэнэн хааччыллыы боппуруоһа уустук буолааччы. Эн үлэҕэ хайдах киирбиккиний?
– Бастаан маассабай успуорт салалтатыгар исписэлиистээбитим. Онтон Адаптивнай успуорт көрүҥнэрин федерациятыгар эмиэ исписэлииһинэн ыҥырыллан барбытым. Оччолорго тэрилтэ “Инбэлииттэр ассоциациялара” диэн этэ. Онно тиийэн, Вера Душкевич уонна Петр Давыдов диэн биллиилээх тириэньэрдэри кытары билсэн, олоҕум тосту уларыйбыта. Петр Николаевич –Владимир Балынец тириэньэрэ. Кинилэр миэхэ доруобуйаларынан хааччахтаах дьон успуортарын билиһиннэрбиттэрэ, элбэххэ үөрэппиттэрэ, сүбэ-ама буолбуттара.
Вера Петровна уола Леонид Душкевич урут пауэрлифтинынан дьарыктаммыта. Онтон сааһыран, көрдөрүүтэ мөлтөөн барбытыгар, атыны көрдүү сылдьыбыттар. Онуоха ассоциациябыт граҥҥа киирсэн, үп көрүллэн, Бүтүн Арассыыйатааҕы спартакиадаҕа кыттар чиэстэммиппит. Балаһыанньаҕа чэпчэки атлетика көрүҥэ сурулла сылдьар этэ. Дьэ, онно салалтаттан “Вася, эн сүүрүккүн, онон Ленялааҕы бэлэмнээ” диэн буолбута...
– Биллэн турар, доруобуйаларынан хааччахтаах дьону киһи ылла да, дьарыктаабат буоллаҕа дии...
– Оннук ээ. Бастаан долгуйуу бөҕө буолбутум. Өйдүүбүн ээ, бастакы дьарыкка дьоммун ыҥыртаабыт күммүн (тохтуу түһэр)...
Онно Леня уонна Гоша кэлбиттэрэ. Ол саҕана инбэлииттэр успуортара соччо сайда илик этэ. Онон стадиоҥҥа уратытык туттар-хаптар спортсменнар суохтара. Ол иһин буолуо, бастаан-утаа атыттар көрүү-истии бөҕө буолбуттара. Аны туран, дьонум тугу да сатаабаттара сөхтөрбүтэ. Билигин санаатахха, бастакы нэдиэлэ ыараханнык ааспыт эбит. Ол кэннэ дьон болҕомтотугар наадыйбакка, аргыый дьарыктанан, сайдан барбыппыт. Леня тута кыахтааҕын көрдөрөн барбыта. Кинини кытта Бүтүн Арассыыйатааҕы күрэххэ Новочебоксарскай куоракка барбыппыт. Леня ол күрэххэ 800 миэтэрэҕэ иккис миэстэ буолан соһуппута. Оттон Гоша 5 миэстэ буолбута. Бу Арассыыйа таһымнаах бастакы улахан ситиһиибит улахан эрэли үөскэппитэ. Ол күнтэн ыла доруобуйаларынан хааччахтаах дьону сүүрүүгэ дьарыктыыр тириэньэринэн үлэлии сылдьабын. Инбэлиит оҕолор төрөппүттэриттэн көҥүл ылан, бөлөх тэринэн үлэбин саҕалаабытым.
Ситиһии туһунан эттэххэ, Леонид Душкевич миэхэ биир сыл дьарыктанан баран, Арассыыйа күрэхтэһиитигэр 800 м. – 1 м, 1,5 м. – 2 м уонна 400 м. 3 миэстэ буолбута. Дьэ, бу кыайыы кэнниттэн эрэллээхтик “тириэньэр буолар эбиппин” диэн күүстээх санаа киирбитэ.
– Кыайыы-хотуу туһунан кэпсэппиччэ, бу соторутааҕыта эмиэ кыайыы-хотуу үктэллэммиккит туһунан истибиппит. Эҕэрдэлиибит!
– Быйыл успуорт хайысхатыгар үп-харчы өттүгэр ыарахан соҕус сыл буолла. Успуонсардар уонна Адаптивнай киин көмөлөрүнэн Челябинскайга чэпчэки атлетикаҕа Арассыыйа чөмпүйэнээтигэр тиийэн күрэхтэстибит. Бу күрэххэ бастакы миэстэни Гаврил Мигалкин (Үөһээ Дьааҥы, ХИФУ бастакы кууруһун устудьуона) уонна Александр Парников (Нам, педагогическай колледжын выпускнига) ыллылар. Оттон Леонид Душкевич (Таатта) иккис миэстэ буолла. Даҕатан эттэххэ, оҕолор улуустара барыы-кэлии чааһыгар улаханнык көмөлөстүлэр. Кинилэргэ махтанабыт.
Өссө куһаҕаннык истэр спортсменнары эмиэ дьарыктыыбын. Бу эйгэҕэ Арассыыйа күрэхтэһиитигэр иитиллээччим Александр Корчагин (Жатай) маастар нуорматын толорон, иккис миэстэ буолбута. Кинини кытары Татьяна Бурым, коррекциялыыр оскуола 10-с кылааһын үөрэнээччитэ, Арассыыйаҕа иккитэ 3-с миэстэ уонна 3000 м. бастакы миэстэ буолбут эрэнэр иитиллээччилээхпин. Бу оҕолор Арассыыйа сүүмэрдэммит хамаандатыгар киирэллэр. Бу соторутааҕыта Болгарияҕа Арассыыйа чөмпүйэнээтэ буолбута. Онно Александр Корчагиммыт барыан иннинэ атаҕын эчэтэн, кыттыбата. Болгарияҕа тиийэн Таня миэстэлэспэтэ эрээри, кыра тиийбэтэ.
– Эн ураты оҕолору дьарыктыыр буоллаҕыҥ, уустук буолуо ээ...
– Тириэньэр быһыытынан доруобай дьону кытта үлэлээбэтэҕим. Ол иһин тэҥнээн көрөр кыаҕым суох. Мин дьарыктыыр спортсменнарым ыарыылара туспа. Истибэттэр эрэ тэҥ балаһыанньалаах буолуохтарын сөп. Холобур, миэхэ ДЦПлаах, илиитэ суох, атахтара ыарыылаах, кэлээскэҕэ олорор спортсменнар бааллар. Кинилэр хас биирдиилэригэр ураты сыһыан наада. Мин үлэбэр ол саамай ыарахана. Эбэн эттэххэ, ДЦП ыарыы араастаах. Сорохтор кыратык доҕолоҥнуур буолаллар. Оттон улахан ыарыылаахтар нэһиилэ хаамаллар. Кинилэри сиэтэ сылдьан дьарыктыыбын.
– Спортсменнар хотторууну эҥин хайдах ылыналларый? Уопсайынан, майгыларын-сигилилэрин туһунан тугу этиэххиний?
– Хата, хотторууга эҥин улаханнык наадыйбаттар. Сүрэхтэригэр олус чугастык ылымматтар. Кинилэр кыайыыга дьулуурдаахтар уонна көхтөөхтөр. Дьарыкка сылдьыылара үчүгэй. Күүтэллэр аҕай. Биллэн турар, “мин мөлтөхпүн, тугу да сатаабаппын, туһата суохпун” диэн сананар оҕолор бааллар. Кинилэри кытары өрүү кэпсэтэбин, салгыы сайдалларыгар ыйан-кэрдэн биэрэбин. Хата, өйдөһөбүт.
– Кинилэр ыарыыларынан арахсан күрэхтэһэллэр буоллаҕа дии...
– Оннук. Анал классификация баар. Ону спортменнарга өйдөтүөххэ наада. Кинилэри доруобай дьону кытары тэҥниир хайдах да сатаммат. Ол эрээри доруобай да дьону куоһарар спортсменнар биһиги кэккэбитигэр бааллар. Онон кимтэн да итэҕэс курдук хаһан да сананымыахха наада. Киһи күүстээх санаата диэн сүдү күүс баар.
– Адаптированнай успуорка спортсменнар кэлиилэрин туһунан тугу этиэххиний?
– Аҕыйах. Мин массыынанан айаннаан, уулуссанан хааман иһэн, дьону кэтээн көрөр буолбуппун. Өскөтүн, киһи уратытык хамсанар, хаамар буоллаҕына, көрөн билэбин. Даҕатан эттэххэ, таһырдьа хаама сылдьан, элбэх оҕону булбутум. Билигин дьон доруобуйаларынан хааччахтаах дьон успуортарын туһунан билэр буолбут. Урут ким да истибэтэх буолара. Билигин Леня Душкевиһы ДЦПлаах спортсмен диэн элбэх киһи билэр. Өссө биирдэ этэбин, киһи бэйэтин итэҕэс курдук сананыа суохтаах. Хас күн ахсын сайдыахтаах. Билигин сэрэйэбин ээ, улуустарга, нэһилиэктэргэ доруобуйаларынан хааччахтаах спортсменнар харахтарын саптан, бэринэн баран сылдьаллара буолуо. Кинилэр успуордунан дьарыктаннахтарына, олохторугар саҥа сыал-сорук үөскүө этэ. Онон төрөппүттэргэ, оҕолорго күүстээх санаалаах, тулуурдаах буолалларыгар ыҥырыам этэ.
– Успуорт доруобуйаҕа көмөлөһөр диибит. Эн иитиллээччилэриҥ төһө сайдалларый?
– Хайдах сайдыахтара суоҕай, доруобуйалара бөҕөргүүр бөҕө буоллаҕа дии. Холобур, ДЦПлаахтар күүскэ сайдаллар. Кинилэр сүүрдэхтэринэ, быччыҥнара сайдар. Ол иһин кинилэр куруук хамсана сылдьыахтарын наада. Чэ, Леня Душкевиһы уонна Саша Парникову ылан көрүөххэ. Кинилэр Арассыыйа чөмпүйүөннэрэ буола үүннүлэр. Саша бастаан кэлэригэр аҥаар атаҕа улаханнык доҕолоҥнуур, соһулла сылдьар этэ. Билигин үчүгэйдик хаамар, туора дьон инбэлиит курдук көрбөт буоллулар. Леня саҥа кэлэригэр хамсаныыта координацията суоҕа. Билигин эрчиллиилэрин көннөрү сүүрүк курдук барытын толорор буолла. Биллэн турар, успуорт киһиэхэ барытыгар туһалаах. Ол эрээри киһи кыаҕын билиниэхтээх. Киһи барыта Олимпиада, Арассыыйа чөмпүйүөнэ буолар кыаҕа суох. Ол эрээри баҕалаахтары барыларын дьарыктыыбыт. Биһиги кииммит “Самородок” бассыайыҥҥа баар. Спортсменнар уопсайа 16 көрүҥҥэ дьарыктаналлар.
– Эн элбэхтик кэлэҕин-бараҕын. Доруобуйаларынан хааччахтаах дьон успуортара киин сиргэ хайдаҕый?
– Хамаандаларыгар 30-40 киһини аҕалаллар. Холобур, Челябинскайга Ханты-Мансийскай автономнай уокурук 40 киһини аҕалбыт. Онон хас көрүҥ ахсын пьедесталга кинилэр спортсменнара бааллар. Онон биһиги эмиэ спортсменнарбытын өйүөхпүтүн, сайыннарыахпытын наада.
– Аны бэйэҥ туһунан кэпсэтиэххэ. Дьиэ кэргэниҥ, тус олоҕуҥ туһунан кэпсии түспэккин ээ...
– Ийэм Дьокуускайга олорор. Аҕам улууска баар. Бииргэ төрөөбүт балтылаахпын. Бэйэм кэргэннээхпин, үс кыыс оҕолоохпут. Кэргэним “Олоҥхо” тыйаатырыгар үлэлиир.
– Эр киһи быһыытынан булка-алка сылдьаргын, айылҕалыын алтыһаргын төһө сөбүлүүгүнүй?
– Күһүн, саас өрүү күрэхтэһиигэ айанныыбыт. Биллэн турар, быыс-арыт буллахпына, бултуурбун, айылҕаҕа сылдьарбын сөбүлүүбүн. Сайын уоппуска кэмигэр балыктыыбын.
– Ханнык тылларынан кэпсэтиини түмүктүүгүнүй?
– Мин дьоҥҥо туох эрэ туһалааҕы оҥорорбуттан уонна онтум үтүө түмүгү аҕаларыттан үөрэбин. Кэнэҕэс тириэньэр быһыытынан сайдан, өссө элбэх кыайыылаах-хотуулаах спортсменнары иитэн таһаарыахпын, адаптивнай успуорт көрүҥэ сайдарыгар төһүү күүс буолуохпун баҕарабын!
Кэпсэттэ Екатерина АФАНАСЬЕВА.
