“Гонки героев” кыайыылааҕа Андрей Семеновтыын кэпсэтии
Балаҕан ыйын 20 күнүгэр Волгоград куоракка “Гонка героев” күрэхтэһии буолан ааста. “Прудбой” полигоҥҥа Арассыыйаттан барыта 1500-тэн тахса кыттааччы уонна 34 улахан тэрилтэ хамаандата көрүстэ. Кинилэр саамай тулуурдааҕы уонна күүстээҕи быһаарар соруктаах кэлбиттэр. Тэрилтэнэн стартка АЛРОСА сүүмэрдэммит хамаандата кыайда – саха алмаасчыттара уустук суолу 58 мүнүүтэ 43 сөкүүндэнэн куоһардылар, кими да иннилэригэр түһэрбэтилэр.
Аҕыс килэмиэтир усталаах харгыстаах балаһа 25 тургутуулаах этэ: аппалар, туорааһыннар, канааттар, хатыылаах боробулуоха, бадараан. Айан суол күрэхтэһээччилэр уйаннарын-хатаннарын, хамаанданан түмсүүлээхтэрин тургутар араас уустук мэһэйдээҕэ. Ол гынан баран, былырыыҥҥы күрэхтэһиигэ иккис миэстэни ылбыт АЛРОСА хамаандатын быйыл туох даҕаны кыайан тохтоппото: хамаанда кыайардыы эрэ оҥостон кэлбит.
“Олус элбэх тургутууну аастыбыт – эргийэ турар көлүөһэлэри, бэрэбинэлэри, сиэккэлэри, канааттары, уулаах-бадарааннаах аппалары, оттон финалга – аҕыс миэтэрэлээх “хайаны”. Дистанциябыт сорох кэрчигэр тааҥканы утары туттуллар “ежтардаах” сиргэ хатыылаах боробулуоха аннынан сыыллыбыт. Харгыстар бары киһи күүһүн, сымсатын уонна тулуурун тургутар араас таһымнаахтар.
АЛРОСА бу күрэхтэһиигэ иккиһин кыттар, былырыын үрүҥ көмүс мэтээли ылбыппыт. Оттон быйыл кыайардыы эрэ оҥостон барбыппыт”, – диэн хамаанда бэрэстэбиитэлэ, АЛРОСА Култуураҕа-успуорка комплексын (КСК) дириэктэрин солбуйааччы Зелимхан Кцоев кэпсээтэ.
АЛРОСА сүүмэрдэммит хамаандатыгар хампаанньа араас салааларыгар уонна тэрилтэлэригэр үлэлиир аҕыс киһи киирбитэ. Кинилэр быйыл КСК тэрийбит “Покоритель тайги” күрэхтэһиитигэр кытаанах сүүмэрдээһини уонна бэлэмнэниини ааһан бастаабыттара.
“Успуорт мэлдьи көмөлөһөр – олоххо да, үлэҕэ да”
“Покоритель тайги” күрэхтэһии Мииринэйгэ былырыыҥҥыттан ыытыллар уонна, этэргэ дылы, “Гонки героев” сүүмэрдиир түһүмэҕэ буолла. Бүгүн биһиэхэ “Покорители тайги” уонна “Гонки героев” күрэхтэргэ хайдах кыттыбытын туһунан Якутнипроалмаз институтун Геомеханикаҕа лабаратыарыйатын хайа боруодаларын нарылааччыта Андрей Семенов кэпсээтэ. Андрей Сүлдьүкээртэн төрүттээх, 26 саастаах. Мииринэйдээҕи политехническай институкка хайа инженерин идэтигэр үөрэммитэ. 2023 сыллаахха Арассыыйа аармыйатыгар сулууспалаан кэлэн баран, Якутнипроалмазка 1-кы таһымнаах инженеринэн үлэҕэ киирбитэ. “Бэйэбин өйдүүр буолуохпуттан АЛРОСА-ҕа үлэлии киириэхпин баҕарарым. Аҕам эмиэ манна, АЛРОСА Бүлүүтээҕи геологоразведка эспэдииссийэтигэр, үлэлиир. Доҕотторум, кылааһынньыктарым даҕаны билигин алмаастаах хампаанньаҕа үлэлии сылдьаллар”, – диэн Андрей кэпсиир.
– Үлэҕэр тугу гынаҕын?
– Биһиги Геомеханика лабаратыарыйатыгар хайа боруодаларын физико-мэхэньиичэскэй уратыларын быһаарабыт. Кэлин ону карьердар уонна сир аннынааҕы выроботкалар технологическай көрдөрүүлэрэ тирэхтээх, бөҕө буоларын ааҕалларыгар-суоттуулларыгар туһаналлар. Тургутар боруобаларбытын АЛРОСА сир баайын хостуур эбийиэктэриттэн барыларыттан ылабыт. Үлэбит бэйэтэ туспа, ураты буолар. Бастаан скважинаттан буурдаан ылбыт боруодабыт кыра холобурун кэтээн көрөбүт, үөрэтэбит. Онтон чинчийиибит түмүгэр быһаарбыт чахчыларбытын институппут бырайыактааччыларыгар биэрэбит уонна ону кинилэр дьиҥнээх оҥорон таһаарыыга хайдах туһаналларын илэ көрөбүт.
Институкка үлэлиирбин сөбүлүүбүн, барыта биир кэм этэҥҥэ. Үлэҕэ киирэрбэр үчүгэйдик ылыммыттара, үөрэппиттэрэ, наада буоллаҕына кэллиэгэлэрим бары көмөлөһөллөр. Кэлэктииппит олус иллээх, оттон салалтабыт көҕүлээһиммитин барытын өйүүр, ол иһигэр успуорка сыһыаннааҕы. Мин санаабар, АЛРОСА успуорду өйүүрэ – кини биир саамай бастыҥ үгэһэ.
– “Гонка героев” күрэхтэһиигэ олус үчүгэй бэлэмнээх эрэ киһи кыттар эбээт.
– Успуордунан оскуола саҕаттан дьарыктанабын. Бастаан чопчу биир хайысханан буолбакка, аҥаар кырыытыттан барытынан дьарыктанарым. Доҕотторбун кытта сүүрэрим, ыстанарым, оонньуулаах көрүҥнэринэн үлүһүйэрим, кэлин хапсаҕайдаабытым. Устудьуоннуу сылдьан хапсаҕайынан салгыы дьарыктаммытым. АЛРОСА-ҕа үлэлии киирэн баран, функциональнай дьарык саалатыгар эрчиллэр буолбутум, хотугу дэгит күрэскэ ылсыбытым. Быйыл “Манчаары оонньууларыгар” кыттан бэйэм ыйааһыммар хапсаҕайга бастаабытым.
– Ол аата, успуордунан анаан дьарыктанар буоллаҕыҥ?
– Мин санаабар, киһи успуордунан уонна эт-хаан култууратынан ханна, тугу үлэлиириттэн тутулуга суох дьарыктаныахтаах. Ол доруобуйаҕа да туһалаах, кэлин олоххор да наада буолар. Биллэн турар, доруобуйаҥ хааччахтаабат буоллаҕына (күлэр).
Билигин фитнес-тириэньэрин идэтигэр үөрэнэ сылдьабын. Дьону эрчийэрбин сөбүлүүбүн. Дьарыктанар киһи бэйэтин уларытар, үтүө-бастыҥ өрүтүн арыйар. Мин дьон түмүктээх үлэтин уонна хайдах уларыйарын көрөн үөрэбин. Кэлин киэһэттэн киэһэ хамнас аҥаарыгар тириэньэрдиэхпин, АЛРОСА-ҕа успуорду сайыннарыахпын баҕарабын. Биһиги хампаанньабытыгар успуорт араас күрэхтэһиитэ мэлдьи буолар. Мин санаабар, киһи көхтөөх буолуохтаах, оччоҕуна саҥа кыахтар арыллаллар.
– “Покорители тайги” уонна “Гонка героев” күрэхтэргэ кыттарга толкуйдуу барбакка да сөбүлэспитиҥ дуо?
– Биллэн турар. Күүспүн-уохпун тургутан көрөргө санаммытым. Былырыын “Покорители тайги” күрэххэ КСК хамаандатыттан киирсибитим. Онно кыайаммыт “Гонки героев” барар путевканы сүүйбүппүт уонна иккис миэстэ буолбуппут. Быйыл “Гонки героев” сүүмэрдээһинэ арыый атыннык ааспыта. “Покорители тайги” түөртүү киһилээх (икки эр киһи, икки дьахтар) 10 хамаанда кыттыбыта. Биһиги үһүс буолбуппут. Биэс бастыҥ иһигэр киирбиттэр биирдиилээн бастыыр иһин киирсэр кыахтаммыттара. Оттон онно үчүгэй түмүгү көрдөбүттэр сүүмэрдэммит хамаандаҕа киирэннэр “Гонки героев” кыттыбыттара.
– Сүүмэрдээһини ааһар уустук этэ дуо?
– Улаханнык ыарырҕаппа-таҕым. Трасса биир этэ, онон кыргыттар бэрэбинэ уонна эркин курдук түһүмэхтэри туоруулларыгар кыратык ыарырҕаппыттара. Быйыл биир кистэлэҥ түһүмэх баара – 5 киилэ ыйааһынаах медбол (ыйааһыннаах мээчик). Ону илдьэ бёрпилаан (бёрпи – чохчойуу, анньыныы уонна ыстаҥа кэлим көрүҥэ) баран, төһө кыалларынан ыраах быраҕыахтаах этибит. Дьиҥэр, түһүмэххэ баара-суоҕа 30 миэтэрэни ааһыахтаах этибит эрээри, ордук кыргыттар ыарырҕаппыттара. Маннык күрэхтэргэ хамаанда үлэтиттэн элбэх тутулуктаах. Трассаны даҕаны дэбигис талбаттар. Хайаан даҕаны түһүүлэрдээх, тахсыылардаах буолар. Холобур, биһиги күрэхтэһиибит “Алмазная долина” хайа базатыгар буолбута.
– “Гонка героев” атын итинник күрэхтэртэн, холобур, “Таежные дебри” диэнтэн, ураты дуо?
– Биһиги трассабыт үс килэмиэтир кэриҥэ усталаах буоллаҕына, Волгоградка аҕыс килэмиэтир; ол былаһын тухары 25 харгыһы туоруохтаах этибит. Аны харгыс 70%-на – илии күүһүн эрэйэр (рукоход) мэһэй. Ону таһынан элбэхтик сыыллаҕын. Биир түһүмэххэ биэс миэтэрэ үрдүктээх вышкаттан ууга ыстаныы баара. “Быстрее, выше, сильнее” диэн Олимпиада дэбииһэ күрэхтэһиини үүт-маас ойуулуур. Биир киһи курдук түргэнник хамсаныахха, бэйэ-бэйэҕэ көмөлөһүөххэ наада этэ. Сыыстыҥ эрэ – бириэмэ сүтэр.
Маннык күрэхтэһиилэр араас таһымнаах, киэптээх буолаллар. Идэтийбит дьоҥҥо, “таптааччыларга”, көннөрү баҕалаахтарга, сааһынан араарыахтарын сөп. Биһиги тэрилтэнэн сочуокка кыттыбыппыт, барыта 34 хамаанда баара. Бастыҥ бириэмэни көрдөрөммүт бастакы миэстэ буолбуппут.
Арба былырыын Якутнипроалмаз аатыттан Новосибирскайга буолбут “Таежные дебри” күрэххэ кыттыбытым. Онно АЛРОСА салаата үлэлиир, олус көхтөөх ыччаттар бааллар, кинилэр ити курдук күрэхтэргэ сыл аайы кытталлар эбит этэ. Новосибирскай трассата 40 түһүмэхтээҕэ, олус уустук этэ. Мэлдьи бадараанынан сүүрэҕин, хайаҕа ыттаҕын уонна төттөрү түһэҕин. Саамай уустуга диэн ол барыта от ыйыгар, куйаас муҥутаан түһэн турар кэмигэр, буолбута.
– Эһиил “Гонка героев” кыттыам дии саныыгын дуо?
– Биллэн турар, кыттыаҕым. Ол гынан банан, кэлэр сырыыга мин идэтийбит кыттааччыларга биирдиилээн бастыыр иһин киирсэн көрүөхпүн баҕарабын.
– Кэпсээниҥ иһин махтал! Олоххор, үлэҕэр табыллыыны уонна ситиһиини баҕарабыт!
Андрей ШИЛОВ.
*Хаартысканы матырыйаал дьоруойа биэрдэ, “Мой спорт” устуудьуйа (“Манчаары Оонньуулара 2025).
