Николай Бэстиинэп – “Ситим” медиа-бөлөхтөн үүнэн-сайдан тахсыбыт өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник биллэр суруналыыс. Кини суруйууларын хаһыаттарга, социальнай ситимнэргэ – ааҕыахха; сэргэх биэриилэри, успуорт дьоруойдарын кытта кэпсэтиилэри араадьыйаҕа истиэххэ, тэлэбиидэнньэҕэ көрүөххэ сөп. Онон уһуннук билиһиннэрэр наадата суох.
Николай, хаһааҥҥыттан успуорт кэмэнтээтэринэн үлэлээн барбыккыный?
– Биир сыл Томпо хаһыатыгар үлэлээбитим, онтон 2008 сыллаахха “Спорт Якутии” хаһыакка үлэҕэ киирбитим. Эһиилигэр успуорт кэмэнтээтэрэ Олег Марков “Саха” НКИХ Майатааҕы салаатын дириэктэринэн анаммыта. Онон солбуйар киһини көрдүү сылдьар буолан, миигин ыҥырбыта уонна: “Тэлэбиидэнньэҕэ үлэлиэххин баҕараҕын дуо?” – диэбитэ. Тута сөбүлэспитим: эбии хамнас буоллаҕа. Ити курдук “Саха” НКИХ үлэһиттэрин кытта сыыйа билсэн, тэлэбиидэнньэ ис куукунатын сыыйа билэн барбытым.
Ол сырыттахпына Георгий Матвеев: “Араадьыйаҕа успуорт биэриитэ наада, кэлэн үлэлээбэккин дуо?” – диир. Эмиэ сөбүлэспитим. Георгий Белоусов: “Биэриигин “Тайм-аут” диэн ааттыаххын сөп”, – диэбитин тута иилэ хабан ылбытым. Онон 2009 сыллаахха үс сиргэ үлэлиир буолан хаалбытым: тэлэбиидэнньэҕэ, араадьыйаҕа уонна хаһыакка. Итини барытын дьүөрэлээн, сүүрэ сылдьан үлэлээбитим.
“Тайм-аут” биэрииҥ дьоруойдарын хайдах талаҕыный?
– Интэриэһинэй спортсменнары, тириэньэрдэри, исписэлиистэри барыларын ыҥыра сатыыбын. Бастаан утаа ыарахан соҕус буоллаҕына, кэлин арыый судургутуйда. Билигин ыҥырбыт дьонум биэриибэр үөрүүнэн кэлэллэр. Аны ити биэриибэр мин эрэ ыйытыылары биэрбэппин ээ, ким баҕалаах барыта биэриэн сөп. Онон дьоруойдарым санааларын-оноолорун киэҥ эйгэҕэ тиэрдэллэр.
Улахан түһүлгэ иннигэр күрэхтэһии устуоруйатын, ыстатыыстыкатын көрөҕүн дуу?
– Истээччигэ, көрөөччүгэ, ааҕааччыга төһө кыалларынан элбэх сонуну тиэрдэ сатыыбын. Дьону да кытта кэпсэтэбин, хараҕым далыгар баар иһитиннэриилэри, суруйуулары барытын көрө-истэ сатыыбын. Аҥаардас “ол киһи кыайда эбэтэр кыайтарда” диэнинэн муҥурданар тутах. Дьон араас хабааннаах сонуну интэриэһиргиир. Ол иһин устуоруйа чахчыларын, ыстатыыстыканы мэлдьи туһанабын. Холобур, ол “бөҕөс уонча сыллааҕыта Дьокуускайга кэлэн маннык көрдөрүүлэммитэ” диэн билиһиннэрэр интэриэһинэй буоллаҕа. Онон, биһиэхэ, күрэхтэһии судьуйа сибистиэгэ чыһыырыытыттан буолбакка, быдан эрдэ саҕаланар. Бастатан туран, кыттааччылары, ыалдьыттары кытта кэпсэтэн, араас сабаҕалааһыны оҥорон, ыстатыыстыка чахчыларын кэпсээн күрэхтэһиигэ интэриэс үөскэтиэхтээхпит. Итини нууччалыы “подводка” диэн ааттыыбыт.
Оччотугар улахан түһүлгэ бүтэһик хапсыһыынан түмүктэммэт буоллаҕа?
– Оннук, күрэхтэһии бары ымпыгын-чымпыгын өссө да ырытыахтаахпыт, түмүктэри оҥоруохтьаахпыт, исписэлиистэр санааларын дьоҥҥо тиэрдиэхтээхпит. Аныгы үйэҕэ ким кими кыайбытын, хайдах күрэхтэспитин дьон тута истэ-билэ олороллор. Онон суруналыыс профессионализма күрэхтэһиигэ интэриэһи хайдах үөскэтэриттэн, түмүктүүр, туомтуу баайар биэриилэри хайдах ыытарыттан көстөр.
Эн кэпсииргин-ипсииргин ордороҕун дуу эбэтэр суруйаргын дуу?
– Сорох дьон “араадьыйаҕа үлэлиир судургу, ыллыҥ да кэпсээн-ипсээн бараҕын” дии саныыллар. Оннук буолбатах ээ, олус сылаалаах үлэ. Эпииргэ тахсыаҥ иннинэ матырыйаал булуута-талыыта, дьону кытта кэпсэтии. Итини таһынан исписэлиис быһыытынан мэлдьи саҥаны билэ, үүнэ-сайда, тылгын-өскүн чочуйа сылдьыахтааххын.
Итинник үлэлии сылдьан санааларгын сурукка тиһиэххин баҕаран кэлэҕин. Араадьыйаҕа үлэлиир буоллум да, суруйар үлэттэн тэйдим диэн буолбатах. Инстаграмҥа мэлдьи суруйабын. Суруйбуппун хаһыаттарга да ыытабын. Холобур, “Спорт Якутии” хаһыакка.
Кэмэнтээтэр халбаҥнаабакка тутуһар сүрүн быраабылата диэн баар дуо?
– Бастатан туран, сыыс тылы туттубакка, сахалыы ыраастык саҥарыахха наада. Ити – сүрүн быраабылабыт. Тугу эрэ сыыһа саҥаран кэбистэххинэ, ону иилэ хабан ылаллар. Саҥарбыккын сыыһа өйдөөбүт буоллахтарына, айдаан да тахсыан сөп.
Күлэн-оонньоон саҥарбыт тылларгын сыыһа өйдөөн өһүргэммит түгэннэрэ бааллара дуу?
– Урукку өттүгэр итинник түгэннэр бааллара. Кэлин ханнык тылларга, этиилэргэ дьон өһүргэниэн сөбүн билэбин. Кэпсиир-ипсиир дьоруойдарым уйулҕаларын да, хайдах балаһыанньаҕа сылдьалларын да өйдүүр буоллум. Холобур, спортсменнары кытта бэрт эрдэттэн кэпсэтэбин, мунаарар, ситэ өйдөөбөтөх түгэннэрбин бэйэлэриттэн чопчулуубун. Ол кэнниттэн уопсай хартыына тахсан кэлэр буоллаҕа.
Кырдьык, олох күүппэтэх өттүгүттэн өһүргэнэр дьон баар буолаллар. Кинилэри да кытта сатаан кэпсэтиэхтээххин. Оттон күлэ-үөрэ сылдьар дьону кытта кэпсэтэрбэр тэҥҥэ күлэбин-үөрэбин, кыратык дьээбэлэнэн да ылабын.
Успуорду таптааччыларга улахан түһүлгэ -- күүтүүлээх бырааһынньык. Кэмэнтээтэр өрө көтөҕүллүүнү, бырааһынньыктыы быһыыны-майгыны өссө күүркэтэн биэриэхтээх. Оттон эн, холобур, ити кэмҥэ санааҥ туохтан эрэ түспүт буоллун?
– Олох очура-чочура элбэх буоллаҕа, санаа да түһэрэ ханнна барыай?! Иэскэ киирии, ипотека төлөбүрэ, чугас дьонуҥ ыалдьыылара, кимниин эрэ өйдөспөт буолуу, эмискэ үөскээбит кыһалҕа... Ол гынан баран ити кыһалҕаларгар успуорт ыалдьааччылара туох сыһыаннаах буолуохтарай?! Онон санааҥ түспүтүн дьоҥҥо-сэргэҕэ хайдах да көрдөрүө суохтааххын, үөрэ-көтө кэпсиэхтээххин, тус бэйэҥ кыһалҕаҕын үлэҕиттэн араара тутуохтааххын. Профессионализм итиннэ сытар.
Араадьыйа да, тэлэбиидэнньэ да кэмэнтээтэрдэрэ үөһэ, түрүбүүнэҕэ, олорон кэпсээччилэр-ипсээччилэр. Оттон эн, төлөпүөҥҥүн туппутунан, көбүөр таһыгар хаама сылдьааччыгын.
– Күрэхтэһиини түрүбүүнэҕэ олорон көрөрбүн, кэпсиирбин-ипсиирбин сөбүлээбэппин. Бастакытынан, олус эмоциональнайбын, күрэхтэһии, хапсыһыы ухханыгар киирэн хаалабын. Туох да омуна, күүркэтиитэ суох бэйэм хапсыһыыга киирбит курдук сананабын. Иккиһинэн, күрэхтэһии тыынын-быарын, тыҥааһынын истээччилэргэ тиэрдиэхпин наада. Хаһыы-ыһыы, туох баар тыас-уус кинилэргэ бу иһиллэ турар буоллаҕа. Эрэпэртээһи итинник хабааннаахтык биэрэрбин истээччилэр сөбүлүүллэр. Элбэх истээччи миэхэ тус сыанабылын, санаатын тиэрдээччи. Мин дьоҥҥо мэлдьи аһаҕаспын – бассаап да нөҥүө, Инстаграм да нөҥүө. “Маладьыас, итинник хабааннаахтык салгыы кэпсээ”, – диэн биһирииллэрин биллэрээччилэр.
Күрэхтэһии “сиэккэтин” барытын өйгөр тутаҕын дуо? Ким “сиэккэ” үөһэ-аллара өттүгэр баарын, аныгыскы эргиирдэргэ ким кимниин көрсүөн сөбүн. Уон ыйааһын баар, аны туран, бөҕөстөр “А”, “В”, “С” диэн ааттаах үс көбүөргэ тустааччылар.
– “Сиэккэлэри” өссө күрэхтэһии саҕаланыан иннинэ сыныйан көрөбүн. Мэлдьи успуорт, тустуу эйгэтигэр сылдьар киһиэхэ ким кимниин тустуохтааҕа, “сиэккэ” үөһэ-аллара өттүгэр бааллара өйбөр бигэтик хатанар. Итини таһынан киэҥ эйгэҕэ кэпсиир-ипсиир киһи тустуу быраабылатын, бөҕөстөр туттар ньымаларын, албастарын хайаан да билиэхтээх. Оннук эрэ түгэнигэр дьоҥҥо ымпыгы-чымпыгы сиһилии быһаараҕын.
Күннээҕи кэпсэтиигэ нуучча тылын элбэхтик туттабыт. Ити ордук успуорт эйгэтигэр көстөр: “нападающай”, “защитник”, “зацеп”, “нырок”, “забегание”, “накат”... Араадьыйа быһа биэриитэ хаһыакка анаан суруйуу буолбатах, онон кэмэнтээтэрдэр күннэтэ туттар тылларбытын хайдах баарынан саҥараллара баар суол. Успуорт тиэрминнэрин сахатыттахха, дьон ылыныа дуо? Араадьыйа да, тэлэбиидэнньэ да тыл сайдыытыгар сүҥкэн кылааты киллэрэр буоллахтара.
– Туттуллуон сөп. Кырдьык, күннээҕи кэпсэтиигэ спортсменнар, тириэньэрдэр тиэрминнэри, өйдөбүллэри тылбаастаабакка тутталлар. Холобур, араадьыйаҕа “зацеп” диэн өйдөбүлү бүтүн этиинэн быһаарыаҥ. Оттон хапсыһыы түгэнэ көрүөх бэтэрээ өттүгэр үөскүүр. Дьиҥинэн, “накат”, “зацеп” эҥин диэн өйдөбүллэр сахалыы тылбаастаналлар бөҕө буоллаҕа. Холобур: “Бөҕөс көбүөргэ умса сытар утарылаһааччытын кэнниттэн ыбылы кууһан баран, бэйэтин нөҥүө эргиттэ”, – диэн. Эбэтэр: “Бөҕөс утарылаһааччытыгар ыга киирэн баран, атаҕынан олуйа тэбэн охтордо”, – диэххэ сөп. Итинник быһаардахха, аһара уһун буолар дии, онон биир тылынан тылбаастанара ордук этэ. Атын тылынан солбуйдахха, истээччилэр өйдөөн быстыахтара суоҕа.
Аны, холобур: “Бөҕөс бэйэтин нөҥүө бырахта”, – диэн саҥарыаҥ. Хайдах быһыылаахтык бырахта? Ханнык албаһы тутунна? Аны албастарбыт ааттара эмиэ нууччалыы. “Миэлиҥсэни”, холобур, сахалыы ханарытан ааттыахха сөп. Оччотугар “кочерганы” үөттүрэх эбэтэр күлүүкэ диибит дуо? Оттон “прогибы”?
Ол гынан баран успуорт тиэрминнэрин, өйдөбүллэрин тылбаастыыры үөрэтэн көрүөххэ сөп бөҕө буоллаҕа. Дьону кытта сүбэлэһэн, биир санааҕа кэлэн, оттон ыллыҥ да тылбаастаатахха, олуонатык иһиллиэҕэ.
Маатыра, үөхсүү тыллара тахсан хаалбыт түгэннэрэ бааллара дуу?
– Баара... Олох кыайа-хото тута сылдьыбыт бөҕөспүт хапсыһыы бүтэрэ олох аҕыйах сөкүүндэ хаалбытын кэннэ кыайыыны олус кыһыылаахтык мүччү туппута. Онно кыһыйбыт-абарбыт омуммар быһа эпииргэ маатыра тыла “көтөн” хаалбыт этэ. Ону бэйэм да билбэккэ хааллаҕым дии. Ити түгэн кэнниттэн туттунар буолбутум.
Арыт: “Кэпсииргэр-ипсииргэр наһаа ыһыытыыгын-хаһыытыыгын”, – диэн сэмэлээччилэр. Мэлдьи ыһыытыы-хаһыытыы сылдьыбаппын ээ. Быһаарыылаах, тыҥааһыннаах хапсыһыы буоллаҕына, дьэ, онно уубар-хаарбар эрчимнээхтик этиэхпин-тыыныахпын сөп.
Күрэхтэһиигэ тыҥааһыннаах түгэннэр, көрдөрөн туран балыйыы, көрөөччүлэр кыһыйан-абаран былаастык бытыылкаларынан көбүөрү тамнааһыннара, саба сүүрэн кэлиилэрэ, бөҕөстөр мордьооттоһуулара дөрүн-дөрүн тахсааччы. Эн тириэньэрдэри, исписэлиистэри кытта тэҥҥэ кыһыйа-абара, төттөрү-таары хаамыталыы сылдьаргын хаста да көрөн турабын.
– Оннук, итинник түгэннэр тахсааччылар. Уобарастаан эттэххэ, бөҕөстөрү кытта тэҥҥэ туста сылдьар курдук сананабын. Онон көрдөрөн туран балыйыы эҥин түгэннэригэр уолаттар балаһыанньаларыгар киирэн хаалабын. Хайдаҕын да иһин, итинник түгэннэр уопсай хартыына кырааскалара буоллаҕа, ону хайдах да сотон кэбиспэккин. Онон итинник түгэннэри аһаҕастык кэпсиэхтээххин, кэмэнтээтэр быһыытынан тус сыанабылгын тиэрдиэхтээххин. Быһаччы эттэххэ, истээччигэ күрэхтэһии күүрээнин, тыҥааһынын, тыынын-чаанын толору тиэрдиэхтээххин.
Арыт нууччалыы эттэххэ, “в ударе” буоллаххына, элбэхтик дьээбэлэнээччигин. Холобур: “Тиэстэ курдук мэһийдэ”; “Кууллаах бурдук курдук бырахта”; “Алаадьы курдук эргиттэ”, – диэн этиилэри туттан.
– Истээччилэр итинник уобарастаан ойуулуурбун сөбүлээбиттэр этэ. Хапсыһыы хайдах быһыылаахтык барара эрдэттэн биллибэт, онон итинник тыллары туттуу импровизация буоллаҕа. “Истээччилэр сөбүлүүр буоллахтарына, итинник ойуулааһыннары элбэхтик туттуохха баар эбит” диэн санаа киирбитэ.
Наар хапсыһыылары кэпсээһининэн муҥурданнахха, истээччи сылайар. Ол иһин быыһыгар-ардыгар интэриэһинэй ыстатыыстыканы кэпсээччибин. Холобур, урукку өттүгэр бу бөҕөстөр бэйэ-бэйэлэрин кытта хайдах күөн көрсүбүттэрин, ол хапсыһыылар хайдах түмүктэммиттэрин. Онон кэпсээҥҥэр эбии кыраасканы киллэрэн биэрэҕин: “Дьэ, Аксенов ааспыт сылга киниэхэ 5:8 ахсаанынан кыайтарбыта, бу сырыыга реванш ылар дуу, суох дуу”.
Николай, эн барытыгар хайдах тиийинэҕин-түгэнэҕин? СӨ Көҥүл тустууга федерациятын пресс-сэкирэтээрэҕин, араас тэрээһиҥҥэ сылдьаҕын, пресс-релизтэри эҥин суруйаҕын. “Саха” НКИХ араадьыйатын дириэктэрэҕин. Аны социальнай ситимнэргэ, хаһыаттарга успуорт сонуннарын сойуппакка, тиһигин быспакка суруйаҕын.
– Киһи кыайбат үлэтиттэн сылайар. Онтон мин успуордунан олорор киһи буоллаҕым. Ол иһин үөрэ-көтө үлэлиибин. Күн аайы күрэхтэһиилэр хаамыыларын кэтээн көрөбүн, ырытабын. Олох билбэт, быһаарсыбат эйгэбэр, кырдьык, ыарырҕатыам этэ.
Омос көрүүгэ, көҥүл тустуу федерациятын пресс-сэкирэтээрэ буоларгыттан эбитэ дуу, элбэхтик тустуу күрэхтэһиитин сырдатар курдуккун.
– Элбэх киһи миигин тустууну эрэ сырдатар дии саныыр. Оннук буолбатах ээ, успуорт көрүҥүн барытын сырдатабын. Чэ, араадьыйаҕа “Тайм-аут” да биэриини ылан көрүөх. Ити биэриигэ наар тустууктар эрэ ыалдьытттыыллар диир тутах. Өссө көҥүл тустуу бэрэстэбиитэллэрэ быдан аҕыйахтык кэлэллэр диэм этэ. Холобур, иккилии эҥин ый устата тустууктары биэриибэр ыҥырбатах кэмнэрдээхпин. Оттон социальнай ситимнэргэ тахсарбар, кырдьык, биир үксүн көҥүл тустуу туһунан суруйабын, кэпсиибин.
Эн холобур оҥостор, сөбүлүүр кэмэнтээтэриҥ Дмитрий Губерниев буоларын олох саарбахтаабаппын. Тоҕо диэтэххэ, кэпсиир-ипсиир истиилгит биир соҕус.
– Оннук, таба таайдыҥ, кинини саамай сөбүлүүр кэмэнтээтэрим. Дмитрий Губерниев, туох да омуна суох, биатлону олох саҥа таһымҥа таһаарда, Арассыыйа үрдүнэн элбэх киһи сөбүлүүр көрүҥэр кубулутта. Кини кэмэнтээтэрдээһинэ суох биатлон күрэхтэһиитэ тууһа суох миин курдук буолла. Арыт “Бастакы ханаалга” эҥин биатлон күрэхтэһиитин көрөрбүн астыммаппын. Тоҕо диэтэххэ, күрэхтэһии күүрээнин, тыынын-быарын, тыҥааһыннаах түгэннэрин Дмитрий Губерниевтан ордук ким да биэрбэт.
Түмүккэ араадьыйа үлэтин туһунан кэпсэтиэххэ.
– “Саха” НКИХ эдэр салайааччыланарданна: тэлэбиидэнньэ дириэктэринэн – Олег Колесов-Талбан, оттон араадьыйа салайааччытынан мин ананныбыт. Генеральнай дириэктэрбит биһиэхэ эрэнэн-итэҕэйэн итинник эппиэтинэстээх дуоһунастарга анаата. Ити дуоһунаска ананыам иннинэ Олег Олеговиһы кытта атах тэпсэн олорон араадьыйа үлэтэ хайдах быһыылаахтык сайдыахтааҕар кэпсэппиппит. Онон билигин бары биир санаанан үлэлии-хамсыы сылдьабыт.
Аныгы үйэ сиэринэн араадьыйабытын Интэриниэт ситимигэр киллэриэхтээхпит. Бу үүммүт сылга өссө “Ютубка” киириэхтээхпит диэн сыаллаах-соруктаах үлэлиибит. Саҥа дириэктэринэн ананаат, сиэп төлөпүөнүгэр аналлаах араадьыйабыт сыһыарыыта (мобильное приложение) олоххо киирэрин ситиспитим. Онон аан дойду ханнык баҕарар муннугар сылдьар киһи ити сыһыарыыны төлөпүөнүгэр хачайдаата да, араадьыйабыт биэриилэрин истибитинэн барар кыахтанар. Ити -- туох да төлөбүрэ суох, босхо.
Холобур, миэхэ маннык видео-устуулары ыыталлар (сиэп төлөпүөнүгэр көрдөрөр – Ф.Р.). Бу – Сардаана Трофимова Кыргызстаҥҥа эрчиллэ сылдьар уонна төлөпүөнүгэр биһиги араадьыйабыт сыһыарыыта баарын көрдөрөр. Оттон маны Филиппин судаарыстыбатын Боракай диэн арыытыттан ыыппыттара. Ити курдук миэхэ Аангылыйаттан, Эмиэрикэттэн видео-устуулары ыыппыттара баар. Омук дойдуларыгар сүүрбэччэ сыл олорбут дьон сахалыы араадьыйаны истэр буолбуттарыттан олус үөрбүттэрэ, махтаммыттара.
Ол иһин киэҥ эйгэҕэ тахсар туһуттан итинник бырайыактарга үлэлиибит. Былаан киэҥ – “Ютуб”, Интэриниэт-тэлэбиидэнньэ. Аны биир саҥаны киллэриибит – көһө сылдьар устуудьуйа улуус кииннэригэр тахсан үлэлээһинин тэрийэн эрэбит. Ити курдук аныгы олох хаамыытын кытта тэҥҥэ хардыылыырга дьулуһабыт.
Федор РАХЛЕЕВ.
