Бэс ыйын 7 күнүгэр Саха сирин Киирэҕэ успуордун федерацията өрөспүүбүлүкэ күүстээх спортсменнарын ортотугар онлайн-турниры тэрийдэ.
Эр дьон кимиэллээх икки көрүҥнээх киирсиилэрин (двоеборье) түмүгүнэн Уус Алдантан Арассыыйа успуордун маастара Руслан Лугинов кыайан таҕыста. Азия чөмпүйүөнэ, Арассыыйа Куубагын бириистээҕэ, Саха сирин чөмпүйэнээттэрин элбэх төгүллээх чөмпүйүөнэ, мэтээллээҕэ, киирэни өрө анньыыга (толчок) уһулуччутун көрдөрдө, оттон “киирэни өрө быраҕыыга” иккис көрдөрүүлэннэ.
Үрүҥ көмүһү Бүлүүттэн, Арассыыйа бэтэрээннэрин чөмпүйүөнэ Иннокентий Кузьмин ылла. Кини “рывокка” бастыҥ көрдөрүүлэннэ. Онлайн-турнир боруонса мэтээлин эмиэ Уус Алдантан Сандал Оконешников ылла. Өрөспүүбүлүкэ 2020 сыллааҕы чөмпүйүөнэ икки көрүҥҥэ үсүһүнэн түмүктээтэ. Куһаҕана суох көрдөрүүлэнэн Нам кэскиллээх спортсмена Ян Дунаев уопсай түмүккэ “двоеборьеҕа” төрдүс миэстэлэннэ, киирэни өрө анньыыга иккис миэстэ буолла. «Биһиги бу турниры Арассыыйа уопсай күрэхтэрин быраабылатынан ыыттыбыт. Аан бастакынан онлайн ыытыллыбыт турнирга өрөспүүбүлүкэ бары кэриэтэ күүстээх киирэһиттэрэ кыттан, куһаҕана суох бэлэмнээхтэрин көрдөрдүлэр. Күрэхтэһии сөбүгэр тыҥааһыннаах буолла», – диир Саха сирин сүүмэрдэммит хамаандатын сүрүн тириэньэрэ Василий Дьячковскай.
Дьахталлар ортолоругар кыайыы үөрүүтүн Дьокуускайтан Елена Иванова биллэ. Кини – 1-кы №-дээх ДЮСШ тириэньэрэ, өрөспүүбүлүкэ муҥутуур чөмпүйүөнэ. Елена үрдүк маастарыстыбатын бу да сырыыга көрдөрдө. Үрүҥ көмүһү Саха сирин күүстээх киирэ анньааччыларыттан биирдэстэрэ, Бүтүн Арассыыйатааҕы турнирдар бириистээхтэрэ Мария Мифтахова ылла (Нерюнгри). Оттон үһүс бириистээх миэстэни Томпоттон киирэ успуордун бэтэрээнэ Римма Захарова ылбыта үгүстэргэ балай эмэ соһуччу буолла. Кинилэри таһынан дьахталлар киирсиилэригэр Чурапчыттан өрөспүүбүлүкэ элбэх төгүллээх бириистээҕэ, Бүтүн Арассыыйатааҕы турнир чөмпүйүөнэ Алена Юргина, биллиилээх спортсменнар Елизавета Григорьева (Дьокуускай) уонна Тааттаттан Сардаана Тарасова кытыннылар.
2009 сылтан Саха сиригэр Киирэ успуордун федерациятыгар АЛРОСА бэтэрээннэрин Дьокуускайдааҕы сэбиэтин салайар Василий Курнев бэрэссэдээтэллиир. Кини өйөбүлүнэн бу успуорт көрүҥэ өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник тарҕанна диир оруннаах. Ааспыт 10 устата Арассыыйа успуордун 25 маастара уһаарыллан таҕыста, оттон Михаил Саввинов норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах успуорт маастарын нуорматын толорбута. Киирэҕэ Саха сирин сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэннэрэ куруутун даҕаны Арассыыйа Куубагыттан уонна чөмпүйэнээтиттэн мэтээллээх эргиллэллэр, Азия уонна Арассыыйа Азия суонатын чөмпүйэнээттэригэр чөмпүйүөн үрдүк аатын элбэхтик ылаллар.
Василий Тарасович – АЛРОСАҕа үлэтин силиэсэртэн саҕалаан баран, АЛРОСА-Ньурба тэрилтэ генеральнай дириэктэригэр тиийэ үрдээбит биллэр-көстөр салайааччы. Алмаас бырамыысыланнаһын бэтэрээнэ успуорт олоҕор өрүү да туһалаах, көмөлөөх буолбутун, успуорт киһи хараахтара бөҕө, чиҥ буоларыгар, ылыммыт сыалын-соругун толоро үөрүйэхтэнэригэр тирэх буоларын билинэр.
«Мин үлэбин Удачнайга 1984 сыллаахха саҕалаабытым. Мииринэй оройуонугар кэлэрбэр бэлиэр киирэҕэ РСФСР успуордун маастара этим. Биһиэхэ, АЛРОСА-ҕа, успуорт куруук даҕаны инники күөҥҥэ тутуллара. Оччолорго да, бу билиҥҥи курдук успуорт араас көрүҥэр күрэхтэһии элбэхтик ыытыллара. Кэлбит сылбар киирэ турнирыгар бэйэм ыйааһыммар, 60 кг диэри, чөмпүйүөннээбитим, ону таһынан муҥутуур кыайыылаах аатын ылбытым. Спортивнай кулууп дириэктэрэ Виктор Михайлович Туркенич сонно тута “миигин тириэньэрдээ, эдэр спортсменнарга киирэ успуордун тиэхиньикэтигэр, маастарыстыбатыгар үөрэт” диэн этии киллэрбитэ”, – диэн “Спорт Якутии” хаһыакка биэрбит интервьютугар Василий Курнев кэпсиир.
«Оччолорго «Алмаз» спорткулууп баара, мин онно тириэньэрдээн барбытым. Бастаан утаа миэхэ 5-6 киһи дьарыктанан саҕалаабыта, ол кэнниттэн сыыйа-баайа успуорпут көрүҥэ сайдан, сэҥээрээччитэ, кыттааччыта хаҥаан барбыта. Инньэ гынан устунан ылсан, куруук кэлэн дьарыктанааччы ахсаана 35-36 буола эбиллибитэ. Салгыы киирэ успуордун аны оскуола үөрэнээччилэрэ сэргээн, сэҥээрэн, дьарыктанан барбыттара. Киирэҕэ оройуон бастакы чөмпүйэнээтигэр мин иитиллээччилэрим ыйааһын бары категорияларыгар чөмпүйүөннээбиттэрэ. Ол кэнниттэн биһиги үс сыл субуруччу Алдаҥҥа, Удачнайга уонна Сангаарга “Спартак” ДСО кыайыылаахтара буолбуппут.
АЛРОСА-ҕа үлэлии-үлэлии 7-8 сыл устата тириэньэрдээбитим. Хайаны байытар кэмбинээт кылаабынай геолога оҥорбуттарыгар тириэньэрдииргэ бириэмэ тиийбэт буолбута, хомондьуруопка, айан-сырыы элбэҕэ. Спортсменнары кытта иитиллээччим Николай Гринченко үлэлэһэр буолбута. Кыаҕым тиийэринэн сүбэ-ама биэрэн көмөлөһөрүм, эрчиллэр кэмнэригэр, күрэхтэригэр сылдьарым. Ол кэнниттэн 5 сыл Мииринэйгэ үлэлээбитим, 2004 сыллаахха кылаабынай инженер оҥорбуттара, онтон салгыы Анаабырдааҕы ХБК дириэктэринэн анаммытым. Ол да буоллар успуорт мин олохпор өрүү баар этэ. Анаабырга волейбол, баскетбол, билийээр күрэхтэһиилэрин элбэхтик тэрийэрбит, Сааскылаах, Үрүҥ Хайа уонна Эбэлээх олохтоохторун ортотугар спартакиадалары ыытарбыт.
2008 сылтан АЛРОСА-Ньурба генеральнай дириэктэрэ буолан баран, үлэһиттэрбин барыларын успуорка уонна уус-уран самодеятельноска сыһыарар, ити хайысхаларга интэриэстиир дьүккүөрдээҕим. Биһиги өрүү даҕаны оройуоннааҕы спартакиадаларга көхтөөхтүк кыттарбыт, үөрэх, мэдиссиинэ уонна да атын салаалар үлэһиттэрин курдук бириистээх миэстэлэри ыларбыт. Биһиги тэрилтэбит Бүлүүгэ уонна Чурапчыга тэриллибит Манчаары Оонньууларыгар, Өлүөхүмэҕэ ыытыллыбыт Саха сирин Норуоттарын спортивнай оонньууларыгар, ону тэҥэ “Азия оҕолоро” норуоттар икки ардыларынааҕы успуорт оонньууларыгар успуонсардааччы. Европа чөмпүйэнээттэрин элбэх төгүллээх призёра, көҥүл тустууга аан дойдү чөмпүйүөнэ Владислав Андреевка уонна кини тириэньэрэ Валерий Керемясовка көмөлөспүппүт.
2007 сыллаахха бэйэм уонна доҕорум, киирэ успуордугар сүүмэрдэммит хамаанда тутаах тириэньэрэ Василий Николаевич Дьячковскай олохпут орто омурҕана буолбутугар иккиэн анаан көрсөн, успуорт бу көрүҥүн өрөспүүбүлүкэҕэ хайдах сайыннарыахха сөбүн, бииргэ үлэлиир наадатын сүбэлэспиппит. Манна даҕатан эттэххэ, Василий Николаевичтыын бэйэ-бэйэбитин билсибиппит ыраатта. Ону ааһан иккиэн биир ыйааһыҥҥа өрөспүүбүлүкэ чөмпүйэнээтигэр кыттан бириистээх миэстэлэргэ тиксэр буоларбыт. Ити курдук, 2009 сыллаахха миигин Киирэ успуордун федерациятын бэрэссэдээтэлинэн талбыттара.
Киирэ успуорда биһиги киэҥ нэлэмэн Сахабыт сиригэр билигин киэҥник тарҕанна, биһирэнэр. Ол кистэлэҥэ олус судургу – киирэнэн ким баҕалаах барыта дьарыктаныан сөп, успуорт көрүҥнэриттэн биир демократичнайдара буолар. Букатын өрдөөҕүтэ кэпсээбит түгэннэрин билиҥҥэ диэри умнубаппын: Орто Халымаҕа сорох спортсменнар, бэл, куораттан 100 км тахса чиэски сиргэ бултуу баралларыгар, антах дьарыктанаары 24 киилэлээх киирэлэрин илдьэ бараллара үһү. Киирэ успуордун биһиэхэ ити курдук күүскэ таптыыллар. Хайаан да успуорт маастара буола сатыахха эбэтэр күрэххэ кыайан мэтээл ылыахха диэн буолбатах. Киирэнэн дьарыктаныы киһи эт-хаан өттүнэн тэтиэнэх, чиргэл уонна чэгиэн буоларыгар, уопсастыбаҕа өр кэм туһалаах буоларга көмөлөһөр.
Биһиги кэммитигэр өрөспүүбүлүкэ чөмпүйэнээттэригэр 40-чаҕа чугаһыыр чулуу, күүстээх спортсменнар кытта кэлэллэрэ. Оттон билигин постамеҥҥа букатын да 300-350-тэн тахса кыттааччы ыттар. Кыттааччылар географиялара да биллэ кэҥиир: өскөтүн урут киирэ успуорда ордук Дьокуускайга, Мэҥэ Хаҥаласка, Намҥа, Чурапчыга, Орто Халымаҕа сайдыбыт эбит буоллаҕына, билигин Мииринэй, Үөһээ Бүлүү, Бүлүү, өрөспүүбүлүкэ киин улуустара бүтүннүү, хотугу улуустар – Аллайыаха, Тикси, Өлөөн -- эбилиннилэр.
Билигин үгүс улууска тириэньэрдиир, ыччаты кытта дьарыктанар дьон элбэх. Күрэхтэһии кэмигэр күрэстэһии да сытыырхайар. Ити курдук, ыччат өртүттэн успуорка, ол иһигэр чуолаан киирэ успуордугар, интэриэс баар буолан, киирэ успуорда өрөспүүбүлүкэ улуустарыгар киэҥник тарҕанна уонна сайынна диэн, анаан бэлиэтиэххэ сөп.
Мантан салгыы өр сылларга үлэлээбит хампаанньам спорду, чөл олоҕу өйүүр үлэтин туһунан кылгастык кэпсиэхпин баҕарабын. Алмаас хампаанньатын кэлэктиибэ успуорка көхтөөх, интэриэстээх буолуутугар, биллэн турар, тэрилтэ иһинэн үлэлиир “Култуура уонна успуорт” бырагыраама торумнанан үлэлиирэ төһүү буолар. Холобур, былырыын, 2019 сыллаахха, бу бырагыраама тэрээһиннэрин олоххо киллэриигэ 151 мөл. солк. ороскуоттаммыт. Бу үпкэ АЛРОСА култуураҕа-успуорка холбоһуга 600-чэ физкультура-чэбдигирэр уонна успуорт тэрээһинин уонна 4 902 култуура маассабай тэрээһиннэрин ыыппыт.
Кэрэхсэбиллээҕэ, бу АЛРОСА култуураҕа-успуорка холбоһугар 175 көрүҥ сиэксийэ уонна кулууп үлэлиир, баларга хас сыл аайы 10 тыһ. тахса киһи кыттан, доруобуйатын чэбдигирдэр, эт-хаан эрчиллиитин барар. Бу -- олус үчүгэй!
Мин саныахпар, маннык үтүмэн үбү, сыллата 1697 мөл. солк., успуорка уонна култуураҕа угар хампаанньа Саха сиригэр, арааһа, букатын аҕыйах буолуохтаах. АЛРОСА успуорт уонна култуура элбэх эбийиэгин көрөн-истэн, хааччыйан олорор: 5 култуура дыбарыаһын уонна кулууптары, 5 успуорт холбоһугун, ол иһигэр муус ареналаах стадион, муус арена, хоккейдыыр корт, 4 харбыыр бассыайын, хайа хайыһарын базата, картинг-кулууп, 3 түмэл уо.д.а. Бу маннык боччумнаах уонна болҕомтолоох сыһыан баара, АЛРОСА успуорт-култуура олоҕун толору өйүүрүн кэрэһилиир. Онуоха, сүрүнэ, чуо бэйэтин үлэһиттэрэ, кинилэр дьиэ кэргэттэрэ эрэ дьарыкналларыгар анаан буолбакка, Саха сирин бүттүүн олохтоохторо дьарыктанар, эрчиллэр кыахтаналларыгар көмөлөһөрө кэрэхсэбиллээх».
Онлайн-турниры таһынан күн бүгүн өрөспүүбүлүкэ киирэ анньааччылара “Инстаграм” социальнай ситимҥэ Кыайыы 75 сылыгар аналлаах челлендж оҥороллоро киэҥ араҥа улахан болҕомтотун ылан, ситиһиилэннэ. Ол курдук, 11 улуус, оройуона спортсменнара киирэ анньар түгэннэрин биидьийэҕэ устан постаабыттар. Эстэпиэтэни бастакынан Нам киирэһиттэрэ саҕалаан, Мэҥэ Хаҥалас спортсменнарын ыҥырбыттара. Бу маны салгыы Чурапчы, Таатта, Үөһээ Бүлүү, Сунтаар, Ньурба, Мииринэй, Нерюнгри, ону тэҥэ, бэл, Арктика улууһа – Абый иилэ хабан ыллылар. Аны эстэпиэтэни Дьокуускай уонна Эдьигээн киирэ анньааччылара ыллылар.
Sportyakutia.ru суруйуутуттан, Лоһуура.
