Киһи олоҕун устата үүнэ-сайда, үрдүктэн үрдүк кирбиилэри ыла сылдьыахтаах.
Күн-дьыл ааһара түргэнэ сүрдээх. Сунтаар Хаданыгар Ньохчук үрэҕэ диэн баар. Улахан ходуһалардаах үтүө сир. Ол Ньохчук Дьэликээн үрэх салаата, оттон Дьэликээн – Илин Дьэли диэн улахан үрэх салаата. Илин Дьэли ырыаҕа ылланар Бүлүү Эбэҕэ түһэр. Бүлүү Эбэ – Өлүөнэҕэ, Өлүөнэ – муустаах байҕалга. Оттон байҕал аан дойду акыйааннарын кытта силбэһэр буоллаҕа.
Киһи олоҕун устата ити курдук бииртэн биир кэрдиискэ дабайар, үүнэр-сайдар. Сэрии сылларыгар 7-8 саастаахпыттан оҕус, ат сиэтэрим. Хадан нэһилиэгэр Ньылаҕа алын кылаас оскуолатыгар үөрэммитим. Онтон Сунтаар оскуолатыгар үөрэнэ сылдьан көҥүл тустуунан дьарыктаммытым. Ити 1955 сыллаахтан ыла. Тириэньэрбит Семен Зедгенизов киһи киэнэ кэрэмэһэ этэ. Иннинэн-кэннинэн сальто оҥорорун олус сөҕө көрөрбүт. Оччолорго анал физкультурнай үөрэхтээх дьон тарбахха баттанара.
Дмитрий Коркин көҥүл тустуу сиэксийэтин 1956 сылтан үлэлэппитэ. Оттон Семен Александрович киниттэн биир сыл эрдэлээтэҕэ дии. Онон 60-с сыллар саҥаларыгар Чурапчы бөҕөстөрүнээҕэр арыый инники сылдьарбыт.
Бээ, ити этиибин чахчыларынан бигэргэтиим. 1964 сыллаахха Дьокуускайга РСФСР чөмпүйэнээтэ ыытыллыбыта. Онно Сунтаар бөҕөстөрө Алквиад Иванов уонна Альберт Захаров чөмпүйүөннээбиттэрэ. Мин иккис миэстэҕэ тахсан улахан түһүлгэ үрүҥ көмүс мэтээлинэн наҕараадаламмытым. Ыраах тус арҕаа сытар оройуонтан үс бөҕөс РСФСР чөмпүйэнээтигэр соргулаахтык кыттыыта – улахан ситиһии! Оттон Чурапчыттан соҕотох Алексей Ермолаев чөмпүйэнээт үрүҥ көмүс призерунан буолбута.
Көҥүл тустуу дьарыктарын көтүппэт буола сатыырым. Сэргэй Зверев-Кыыл Уола эдэр дьону Ыччат аан дойдутааҕы бэстибээлигэр (1957) бэлэмниирэ. Кини ырыаҕа-тойукка дьоҕурдаахпын бэлиэтии көрөн: “Эйигин тойукка үөрэтиэм”, – диэн турардаах. Ону “тустуунан дьарыктанарбын мэһэйдиэ” диэн санааттан аккаастаммытым. Ол сылларга Сунтаар оскуолатын комсомольскай кэмитиэтин I сэкирэтээрэ этим. Онон араас мунньах, тэрээһин тустуу сиэксийэтигэр дьарыктанарбын мэһэйдиирэ. Биир мунньахха оҕолортон көрдөһөн бэрт нэһиилэ ити эбээһинэспиттэн босхоломмутум.
РСФСР чөмпүйэнээтигэр (1964) ситиһиилээхтик кыттан баран милииссийэҕэ киирэн үлэлээбитим. Ханнык баҕарар эйгэҕэ курдук үлэһиттэр үксүлэрэ сайын уоппускаҕа бараллара. Дьэ, онно дьуһуурустубаҕа сылдьыы элбиир. Биир суукка устата олох хараххын симэн көрбөккө сүүрэн-көтөн тахсаҕын. Итинник ноҕуруускаҕа эрчиллииҥ да суола-ииһэ суох сүтэр буоллаҕа. Күрэхтэһиигэ кыттар буоллаххына саатар 7-10 хонук үчүгэйдик дьарыктаныахтааххын. Оччотугар эрэ этиҥ-сииниҥ ааттаахтары кытта күөн көрсөргө толору бэлэм буолар.
Онон университет күнүскү үөрэҕэр көһөн баран, дьэ санаа хоту үчүгэйдик эрчиллэр буолбутум. 1966 сыллааҕы Николай Тарскай бирииһигэр өрөспүүбүлүкэ чөмпүйэнээтигэр – кэлин сахалартан бастакынан ССРС чөмпүйүөнүнэн (1971) буолбут Николай Неустроевы, РСФСР чөмпүйүөнэ (1964) Альберт Захаровы ыраастык кыайталаабытым. Онно Саха сирин чөмпүйэнээтин кыайыылааҕа буолан бочуот үктэлигэр турдахпына – төрүт түөлбэм, Ньохчук үрэҕим харахпар бу көстөн кэлбитэ ээ.
1960 сыллаахха Саха АССР аҕыс бөҕөһө ССРС успуордун маастарын үрдүк аатын ылбыттара. Ол дьонтон билигин икки эрэ киһи баарбыт – Альберт Захаров уонна мин. Иккиэн – Сунтаар Хаданыттан төрүттээхпит. Альберт Георгиевич миигиттэн икки сылынан балыс.
Кэлин тустуу маастардарын аан дойдутааҕы күрэхтэһиилэригэр ситиһиилээхтик тустубутум. Самбонан уонна “слада” диэн нуучча тустуутунан эмиэ дьарыктаммытым. “Сладаҕа” аан дойду чөмпүйэнээтигэр алтата, самбоҕа аан дойду чөмпүйэнээтигэр биирдэ бастаабытым. Ити Азия чөмпүйэнээттэрин аахпакка туран.
Билигин сааһыран олорон төрөөбүт Ньохчукпун элбэхтик саныыбын. Былыргылыы хагдаҥ от үрдүгэр төрөөбүт киһи буоллаҕым. Көмүлүөк оһохтоох туруорбах балаҕаҥҥа олорбуппут. Онон ыччаттары ыҥырабын: мэлдьи үүнэ-сайда, үрдүк чыпчаалларга дьулуһа сылдьыҥ, Саха сирин аан дойду түһүлгэлэригэр ааттатыҥ!
Владимир ДАНИЛОВ-Бэһэлэйдээх Болуодьа,
көҥүл тустууга ССРС успуордун маастара.
Балаһалар матырыйаалларын Федор РАХЛЕЕВ бэлэмнээтэ.
