Бүтүн дьиэнэн удьуор үлэһит буолан, биир тустаах хайысхаҕа ылсан үлэлиири ханнык түгэҥҥэ өйүүллэрий? Дьиэ кэргэн династията хайдах үөскүүрүй уонна удьуор үлэһит дьону тоҕо ордук сыаналыылларый, ытыктыылларый? Бүгүн биһиги бу туһунан АЛРОСА хампаанньа үлэһиттэрин үтүө холобуругар сыһыаран сырдатыахпыт.
Саха сиринээҕи алмаас хампаанньатыгар хас да көлүөнэ дьон үлэлээн-хамсаан, бэлиэр көлүөнэлэр солбуйсуулара салҕанан бара турарын кэрэһилиир интэриэһинэй устуоруйа элбэх. Оттон ол тустаах салаа туруктаах буолуутун, эрэллээхтик иннин диэки хардыылыырын, сайдан иһэрин бигэ туоһута диэххэ сөп. Хампаанньа үлэһиттэрэ аҕа көлүөнэ баай уопутун киэҥник туттан, көдьүүстээхтик туһанар эрэ буолбатахтар. Үлэ түмүгэ, оҥорон таһаарыы ситиһиилээх буоларын туһугар хампаанньа уонна төрөппүттэрин иннигэр ураты үрдүк эппиэтинэстээхтэрин өйдүүр буолан, хайа да балаһыанньаҕа кыһамньыларын, сатабылларын, билиилэрин олоччу ууран туран, үлэлииллэр.
Кузьминнар династиялара
Кинилэртэн биирдэстэрэ АЛРОСА хампаанньаҕа хайыы үйэ сүүрбэттэн тахса сыл үлэлээбит Ирина Колескина дьиэ кэргэнин туһунан кэпсээбитин эһиги болҕомтоҕутугар таһаарабыт.
Ирина Ивановна, үрдүк үөрэҕи бүтэрэн баран, төрөөбүт-үөскээбит Удачнай куоратыгар эргиллэн, 2012 сылга диэри, бастаан утаа 12-с №-дээх Хайа байытар баабырыкаҕа экэнэмиистээбит. Ол кэнниттэн тэхиниичэскэй-экэнэмиичэскэй былааны оҥорор бюро начаалынньыгынан таһаарыылаахтык үлэлээбит. Хара маҥнайгыттан Удачнайдааҕы ХБК эдэр идэлээхтэрин сэбиэтигэр киирэн, үлэ үөһүгэр сылдьыбыт.
Бүгүҥҥү дьоруойбут билигин дьоллоох Дьокуускайга олорор, АЛРОСА СӨ судаарыстыбаннай уорганнарын салаатыгар үлэлиир. АЛРОСА генеральнай дириэктэриттэн Бочуотунай кырааматалаах, холобурга сылдьар, уопуттаах үлэһит.
– Эһиги дьиэ кэргэн алмаас салаатыгар кэлбит устуоруйата хайдах саҕаламмытын билиһиннэриэҥ буолаарай?
– Аҕам Иван Александрович Кузьмин Удачнай куоракка үлэтин 1976 сылтан саҕалаабыт. Ол эбэтэр, Саха судаарыстыбаннай университетын геологоразведочнай факультетын бүтэрбит эдэркээн исписэлиис тиийэн, “Якуталмаз” холбоһук “Удачнай” карьерыгар экскаватор массыньыыһын көмөлөһөөччүтүнэн үлэҕэ киирбит. Дьэ уонна ол кэмтэн олоҕун усталаах туоратыгар оҥорон таһаарыыга үлэлиир: хайа маастарынан, сири дэлби тэптэрэр-үүттүүр үлэ (буро-взрывные работы) учаастагын начаалынньыгынан, симиэнэ маастарынан. Олоҕун тиһэх сылларыгар, ол аата, 1996 сылга диэри, Удачнайдааҕы хайа байытар кэмбинээтин бастакы отделыгар начаалынньыктаабыта.
Аҕабыт бэрт кылгас да кэмҥэ карьерын көрбөтөҕүнэ, төрөөбүт дьиэтин курдук олус ахтар буолара. Оҥорон таһаарыыга сыһыаннаах араас сыалы-соругу толоруу, сөптөөх быһаарыыны түргэн кэм иһигэр тобулуу, эбийиэккэ быһаччы үлэлэһии, иллээх-эйэлээх кэлэктиип – бу барыта кини санаатын кынаттыыр, олоҕун тухары сөбүлээбит, тардыһыан тардыспыт күндү эйгэтэ этэ.
Үлэтигэр бэриниилээх, олус дьаныардаах Иван Александрович сыратын үлэлиир тэрилтэтэ сыаналаан, элбэх Бочуотунай кырааматанан бэлиэтээбитэ уонна “Удачнайдааҕы ХБК үлэ бэтэрээнэ” ааты биэрбитэ.
Ийэм Маргарита Ильинична Кузьмина Удачнай куорат балыыһатыгар 40 сыл оториноларинголог бырааһынан үлэлээбитэ. Кини Удачнай куорат бочуоттаах олохтооҕо, РФ үлэ бэтэрээнэ, СӨ үтүөлээх бырааһа, доруобуйа харыстабылын туйгуна. АЛРОСА бочуоттаах анал бэлиэтинэн наҕараадаламмыта. Билигин Удачнайга, бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор.
Биһикпитин ыйаабыт куораппытыгар быраатым Александр Иванович Кузьмин дьиэ кэргэнин кытта бааллар. Кини адьас кыра эрдэҕиттэн аҕатын туйаҕын хатаран, “Удачнай” карьерга үлэлиэн баҕарара. Оннук да буолбута, хайа инженерэ идэни баһылаан, 2007 сылтан Удачнайга олорор. Сир аннынааҕы рудникка үлэлиир. Бастаан хайа маастарынан, онтон бэнтилээссийэ уонна куттал суох буолуутун тиэхиньикэтигэр салаа начаалынньыгынан үлэлээбитэ. Билигин сири дэлби тэптэрэр-үүттүүр үлэ отделын сүрүннүүр инженерэ. Эмиэ аҕатын курдук, бултуурун сөбүлүүр. Александр Удачнайдааҕы ХБК кыраамататынан наҕараадаламмыта. Кэргэнэ Вера Иннокентьевна – Удачнайдааҕы ХБК кэлим лабаратыарыйатын сүрүннүүр инженерэ.
Удачнайга өрөспүүбүлүкэ атын оройуоннарыгар олорор төрөппүттэрдээх элбэх эдэр ыал баар, оттон сиэн көрүүтүгэр эбэ-эһэ көмөтө олус наада буоларын билэҕит. Ол иһин ийэбит онно баар. Сиэннэри иитии-такайыы эрэ өттүгэр буолбакка, дьыссаакка, араас сиэксийэлэргэ, куруһуоктарга сырытыннартаан, алын кылаастаах оскуолаҕа үөрэнэр сиэннэрин олоҕор-дьаһаҕар быһаччы кытта, кылаатын киллэрсэ сылдьар.
– Төрөппүттэриҥ олоҕо АЛРОСА-ны кытта хайдах ситимнэспитий?
– Аҕабыт алмаас хостонор сириттэн тэйиччи Өлүөхүмэ оройуонун кыракый дэриэбинэтигэр күн сирин көрбүт. Ол да буоллар хайа үлэһитэ буолуон баҕарара үһү. Ол баҕатын олоххо киллэрбит. Удачнай курдук хоту сиргэ түстэммит, араас сиртэн ыччат дьон хойуутук тоҕуоруспут производственнай бөһүөлэгин 1970-с сылларга арамаантыканы кытта ситимнииллэрэ. Ол уратытын билигин да илдьэ сылдьар – манна син эмиэ оччолорго курдук, дойдубут араас эрэгийиэниттэн эдэр исписэлиистэр кэлэн, этэргэ дылы, сарын-сарыннарыттан өйөнсөн, алмаас салаата сайдарыгар тус кылааттарын киллэрэллэр. Мин төрөппүттэрим эмиэ биир идэлээхтэрин, үөлээннээхтэрин кытта эдэр саастарыттан уопсай дьыала туһугар хамаанданан үлэлии үөрэммиттэр. Кинилэр оҕолоро, сиэннэрэ үтүө, сырдык олоҕу олороллорун туһугар бэриниилээх үлэлэринэн кэлэр көлүөнэ кэскилин уһансыбыттара.
Төрөппүттэрбит АЛРОСА-ны хаһан баҕарар туруктаах уонна уйгулаах олох мэктиэтин быһыытынан ылыналлара. Оччолорго чиэски сытар бырамыысыланнай дьоҕус куорат дьон олороругар уонна сынньанарыгар да син табыгастаах этэ. Алмаас тэрилтэтэ үлэһит дьон бэртик олорорун, сайдыылаах сирдэртэн хаалсыбатын, олохтоохтук ылсан үлэлииллэрин курдук, туох кыаллары барытын оҥорбута: араас куруоһуок, успуорт араас көрүҥнэрин сиэксийэлэрэ, култуура сынньалаҥа – барыта баар. Оскуола оҕолорун уонна кыралары үөрэхтээһин, тус идэлэригэр олус бэриниилээх исписэлиистэр көмөлөрүнэн лаппа үрдүк таһымнааҕа.
Хас биирдии төрөппүт оҕолоругар эмиэ туруктаах олоҕу баҕарара өйдөнөр. Ону таһынан алмаас хампаанньата үөрэх кэнниттэн дойдуларыгар төннүөн баҕарар устудьуоннары кытта “үрдүк үөрэх кыһатын бүтэрдэххитинэ, үлэ миэстэтинэн хааччыйары мэктиэлиибит” диэн, дуогабар түһэрсэрэ.
Удачнай олохтоохторугар сынньалаҥы тэрийии 80-с сыллартан олус тэрээһиннээхтик ыытыллара. Үгүс оҕо биһиги курдук, араас куруһуокка сөбүлээн сылдьара. Спортивнай гимнастика, фигурнай хатааһылааһын, муусука оскуолата, норуот үҥкүүтүн ансаамбыла үлэлииллэрэ. Эдэр ыаллары уонна эдэр исписэлиистэри өйүүр бырагыраамалар көмөлөрүнэн уопсай дьиэҕэ миэстэ бэриллэрэ эбэтэр дьиэ уларсан олорооччуларга куортам төлөбүрүн кэккэ өлүүскэтин тэрилтэ уйунара. Хас сыл аайы үлэһиттэр доруобуйаларыгар мэдиссиинэ анал көрүүлэрэ ыытыллара. Оттон уонна куораппыт – урут да, аны даҕаны уурбут-туппут курдук ыраас, киһи кута-сүрэ тохтуур сирэ.
– Удачнайга ураты иһирэх сыһыаннааҕыҥ тылыҥ тамаҕыттан тута биллэр. Удачнай туһунан өссө тугу этиэҥ этэй?
– Удачнай – төрөөбүт-үөскээбит төрүт сирим. Оҕо сааһым сырдык, кэрэ өйдөбүлэ барыта чуо Удачнайы кытта ситимнээх. Куорат бэйэтэ уонна хайа байытар кэмбинээтэ да тус олохпор улахан суолталаахтар. Биһиги бииргэ үөрэммиттэрбитин кытта, сорохтор дойду атын, араас муннугунан уонна тас дойдуларга тиийэ тарҕанан олорбуттарын да иһин, күн бүгүнүгэр диэри ситиммитин быһа иликпит. Эдэр исписэлиис быһыытынан Удачнайга үлэлии тиийбиттэри кытта ыкса доҕордуу буолбуппут.
Удачнайдааҕы ХБК эдэр үлэһиттэрин сэбиэтигэр биһиги көхтөөхтүк үлэлиирбит хаһан баҕарар бэйэ-бэйэни өйөһөргө дьулуһарбыт, быһата, биир эйэлээх дьиэ кэргэн дьонун курдук этибит. АЛРОСА атын тэрилтэлэртэн сүрүн уратыта ити – хас биирдии үлэһиккэ, кини толорор үлэтигэр, салгыы сайдарыгар харыстабыллаах уонна эпппиэтинэстээх сыһыан олохтоммута. Хампаанньа – бигэ туруктаах буолуу мэктиэтэ. Тэрээһиннээх сынньалаҥ баарын таһынан идэлээх быһыытынан салгыы сайдар, үүнэр кыах баарын анаан бэлиэтиибин. Ол да иһин ыччат хампаанньаҕа тардыһар, дьулуһар дии саныыбын. Биһиги тэрилтэбит бастыҥ үлэнэн хааччыйааччы буоларын бэйэбитинэн билэр буоллахпыт. Өскөтүн оҕолорум биитэр сиэннэрим туйахпытын хатаран, биһиги дьиэ кэргэн династиятын салгыы сайыннарыахтарын баҕардахтарына, икки илиибитинэн өйүөхпүт.
АЛРОСА-ҕа үлэлиир дьиэ кэргэн династиялара, кинилэр олохторун устуоруйата – идэҕэ үрдүк таһымнаах буолуу, үлэҕэ сүҥкэннээх эппиэтинэс, үтүө суобастаах үлэ уонна бастыҥ маастарыстыба чаҕылхай холобура. Биһиги мантан инньэ Саха сиринээҕи алмаас хампаанньатыгар утумнаан кэриэтэ үлэлиир дьиэ кэргэннэр тустарынан мантан салгыы билиһиннэрэ туруохпут.
