2020 сыл балаҕан ыйын 20 күнүнүгэр Саха Итэҕэлин Сүбэтин Мунньаҕын Бастакы мустуута буолан ааста.

Саха Сиригэр хамсык тарҕаммытынан сибээстээн   40 –ча киһи ыҥырыллан кэллэ. Итини сэргэ Куйаар ситимин нөҥүө быһа холбонон мунньаҕы балачча элбэх киһи эмиэ көрө-истэ олордо.

Мунньаҕы Тэрийэр бөлөх аатыттан Ксенофонтов Павел Валериевич - Ойуур Байбал кылгас Аан тылынан аста.

Саха Итэҕэлэ кэнники 30 сыл тухары араас хайысхаларынан үөрэтиллэн, сайдан кэллэ. Сыл ахсын саха итэҕэлигэр чугаһыыр, үөрэтиэн баҕалаах эбиллэ турар. Ол эрэн, итэҕэлгэ чугаһыан баҕалаах ыччат араас хайысха баарыттан соһуйар уонна мунаахсыйан ылар. Биллэрин курдук, Итэҕэл хайысхалара бары биир үтүө үлэни ыыта сылдьаллар. Онон, ыччаппыт салгыы итэҕэлгэ күүскэ сыстарын туһугар, Итэҕэл хайысхалара бэйэ-бэйэни атааннаспакка, бэйэ икки ардыгар сэмэй сыһыаны олохтоору уонна кыах баарынан бэйэ-бэйэҕэ көмө буолаары, Итэҕэл Сүбэтин олохтуохха диэн ыҥырыы тарҕатан, бу тэрийэр үлэ саҕаламмыта. От ыйыгар бассаап ситимин нөҥүө 50-тан тахса итэҕэл дьонун хомуйан 11 (уон биир) киһилээх Итэҕэл Сүбэтин тэрийэр бөлөх үлэтин саҕалаабыта.

Тэрийэр бөлөххө Кулан, Даайыс, Эһээ Дьыл, Марсаадай, Тургун, Тумус Бүөтүр, Дьааҥы, Анна Холмогорова, Алгыстаан, Хомпорууна, Ойуур Байбал киирбиттэрэ.

Үс ый кэриҥэ устата, тэрийэр бөлөх Итэҕэл Сүбэтин тиһигин, ирдэбилин уонна үлэлиир хайысхаларын сааһылаабыттара. Онон элбэх үлэ ыытылынна, - диэтэ Павел Валериевич.

Мунньахха элбэх кэпсэтии, сүбэлэһии буолла. Итэҕэлгэ билигин хас да хайысха баар, дьиҥинэн ол куһаҕан буолбатах. Ити хайысхалары холбуур сорук турбат, хайа хайысха олоххо киирэрин дьон-сэргэ уонна бириэмэ бэйэтэ быһаарыаҕа, - диэн буолла. Итэҕэл хаысхалара Саха омуга сайдарын, сомоҕолоһорун туһугар иллээхтик-эйэлээхтик бииргэ үлэлиэхтээхтэр, - диэн Мунньах кыттыылаахтара биир санааҕа кэллилэр. Ол үлэни бу тэриллэр Итэҕэл Ытык Сүбэтэ уонна Итэҕэл Ил Сүбэтэ сүрүннүөхтээх.

Мунньах Саха Итэҕэлин Ытык Сүбэтин, Итэҕэл Ил Сүбэтин, Түмээччини уонна кини солбуйааччыларын 3 сылга болдьохтоон талла. Итини сэргэ 13 кэмитиэт тэриллэн олох араас хайысхаларыгар анаан-минээн дьарыктаныахтаах.

Биллэрин курдук 2014 сыллаахха эмиэ Итэҕэли сомоҕолуур Сүбэ тэриллэ сылдьыбыта. Онно Итэҕэлгэ үлэлиир улаханнык ытыктанар, биллэр-көстөр дьоннор киирбиттэрэ уонна элбэх үлэни ыыппыттара. Ол гынан баран кэтэһиллибитин курдук сомоҕолоһууга улахан хамсааһын тахсыбатаҕа. Ити сүрүн трүөтүнэн оччотооҕу Сүбэҕэ Былааһы кытта үлэлэһэр боломуочуйалаах киһи суоҕа буолбута. Ону учуоттаан бу сырыыга Итэҕэл Сүбэлэрин Сүрүннээччинэн (салайааччынан) Ил Түмэн депутата, биллиилээх общественник, сахалыы тыыннаах, хайа да Итэҕэл хайысхатыгар сыста илик киһи – Павел Валерьевич Ксенофонтов – Ойуур Байбал биир санаанан талылылынна, онон Ытык уонна Ил Сүбэлэр   Былааһы кытары ыкса үлэлиир кыахтаннылар. Ол гынан баран Итэҕэл ханнык да партия диэки буолуо суохтааҕа, политикаҕа кыттыспата тоһоҕолоон бэлиэтэннэ.

Дьэ онон мантан аллара Саха итэҕэлин Сүбэтин муньаҕынан талыллыбыт Итэҕэл Ытык Сүбэтин уонна Ил Сүбэтин састаабын кытары билиһиннэрэбит.

САХА ИТЭҔЭЛИН ЫТЫК СҮБЭТЭ:

Сокуонунан бигэргэтиллибит итэҕэл тэрилтэлэриттэн:

1. Афонский Иннокентий - Лэгэн Лэгэнтэй, Ойуун, “Арассыыйа шаманнара” тэрилтэ салайааччытын солбуйааччы, саха сиринээҕи бэрэстэбиитэл;

2. Саввинов Александр Васильевич, “Айыы итэҕэлэ” тэрилтэ салайааччыта;

3. Яковлева Августина Ильинична – ‘Аар Айыы итэҕэлэ’’ тэрилтэ салайааччыта;

Өбүгэ үгэһин, итэҕэлин сайыннарарга үлэлиир тэрилтэлэртэн, түмсүүлэртэн, уһуйааннартан:

4. Угаров Гаврил Спиридонович - Эһээ Дьыл, ''Таҥараианство'' Итэ5элэ;

5. Одун Элиэнэ Егоровна- Куорсуннаах удаҕан, ЯРОО ОСТНМЦ ''Өбүгэ ситимэ'' түмсүү , эмчит, удаҕан;

6. Иванова Елена Григорьевна - ''Сайыына уһуйаана'' бэрэстэбиитэл, «Үрүччү» түмсүү кыттыылааҕа;

7. Тихонов Петр Максимович – Тэрчи, алгысчыт, олоҥхоһут, ''Олоҥхо'' түмсүү;

8. Кривошапкин Андрей Иванович –Айыҥа, Уурунуу сурук, ''Силис'' түмсүү түсчүтэ;

9. Федоров Афанасий Семенович -''Сиэр-туом, алгыс уһуйаана'';

10. Яковлев Вильям Федорович – Түһүлгэн, АНОЭО "Эллэйада" салайааччыта;

11. Захарова Агафья Еремеевна - Олоҥхо ассоциациятын бэрэстэбиитэлэ, филологическай наука кандидата, доцент, П.А. Ойуунускай аатынан Государственнай премия лауреата, СР култууратын, профессиональнай үөрэхтээhинин, ыччат политикатын отличнига;

Норуот эмчиттэрэ, учуонайдар, наука уонна общественнай түмсүүлэр үлэһиттэрэ:

12. Егорова Людмила Ивановна- Нууралдьыйа Тааҕы, к.и.н., ХИФУ доцена, Аан Дойду историятын уонна этнологиятын чинчийээччи;

13. Монастырев Иван Иванович - Тирэх Уйбаан;

ТҮМЭЭЧЧИНЭН:

Ксенофонтов Павел Валериевич - Ойуур Байбал, Саха сирин бар дьонун дьокутаата;

Түмээччини солбуйааччыларынан:

1. Ыччаты уонна сиэри-майгыны иитиигэ солбуйааччы:

Ноговицына Дария Васильевна – Даайыс;

2. Төрүт үгэһи сайыннарыыга солбуйааччы:

Анна Андреевна Холмогорова - Арчы дьиэтин методиһа;

3. Эмчиттэри, айдарыылаахтары, итэҕэл түмсүүлэрин, улуустары кытары үлэҕэ солбуйааччы:

Прокопьев Станислав Егорович – Марсаадай.

БУ ДЬОН БАРЫ БИИР САНААНАН ТАЛЫЛЫННЫЛАР.

Салата Алтынньы 30 күнүгэр диэри Кэмитиэттэри , Ахсынньы 15 күнүгэр диэри Улуустарга Итэҕэл Сүбэтин тэрийэр үлэни ыытыахтаах.

Итэҕэл Сүбэтин Улахан мунньаҕын 2021 сыл бэс ыйыгар тэрийии былааннанар.

Таҥараианство итэҕэлин төрүттээччи Угаров Гавриил Спиридонович Итэҕэл Ытык Сүбэтигэр уонна Итэҕэл Ил Сүбэтин састаабыгар киллэриллибитэ бу Саҥа итэҕэл Саха итэҕэлин биир саҥа хайысхатын быһыытынан билинии курдук сыаналаныллыахтаах.

Онон Саха итэҕэлин атын хайысхалары кытары сэргэ Таҥараианство Итэҕэлэ Саха омуга итэҕэллээх буоларын, инники сайдарын, язычниктар диэн сэнээбэттэрин туһугар бары кыаҕын барытын ууран туран үлэллиэҕэ.