АЙЫЫ ТАҤАРА ААР АЙЫЛҔАНЫ АЙЫЫТА
Айыы Таҥара Киҥкиниир Киэҥ Куйаары, онно баар сулустары, планеталары, Күн систиэмэтин айбыта.
Айыы Таҥара Сир Ийэҕэ Аар Айылҕаны эмиэ айбыта биллэр. Сир Ийэ киэҥ, онон Айыы Таҥара Сир Ийэ араас муннугар Аар Айылҕаны атын-атын кэмҥэ айбыта.
Аар Айылҕа хайа да сиргэ Айыы Таҥара айбыт күнүгэр кыһыҥҥы уһун уутуттан уһуктар, тиллэр, тыллар. Олох саҥалыы саҕаланар.
Ол курдук, Илиҥҥи омуктар (кытайдар, дьоппуоннар, кэриэйдр, таиландецтар о.д.а.) – тохсунньу 21 күнүттэн олунньу 21 к. диэри кэмҥэ халлааҥҥа саҥа ый тахсыбыт күнүн, түүрдэр, иранецтар (навруз) – кулун тутар 21 күнүн о.д.а. бу күнү айылҕа уһуктубут, Саас саҕаламмыт, Саҥа сыл үүммүт күнүн быһыытынан далааһыннаахтык бырааһынньыктыыллар.
Саха дьоно, Ыам ыйын бүтэһигэр Аар Айылҕа уһуктан, ыарахан Дьылы туораан, күөххэ үктэнэн, үөрэр-көтөр уонна бу Улуу күнү Саха Саҥа сыла үүммүт күнүн быһыытынан бырааһынньыктыыр.
Православнай Таҥара үлэһиттэрэ Саха сиригэр Сайын Ыам ыйын 22 күнүттэн саҕаланар диэн Ньукуола Таҥара күнүгэр сөп түбэһиннэрбиттэрэ. Ону норуот ылынан Ньукуола Таҥара күнүн, дьиҥинэн Сайын кэллэ диир санааттан, бырааһынньыктыыра үгэс буолбут. Ол иһин, уонна Ыам ыйын 22-гэр Өрөбүл күн мэлдьи түбэспэтин учуоттаан, Саха Саҥа сылын сылын аайы Ыам ыйын бүтэһик субуотатыгар бэлиэтэнэр буолла. Ити бырааһынньыкка Айыы Таҥара Аар Айылҕаны Саха сиригэр айбыт күнэ диэн ахтыллар, анал сиэр-туом оҥоһуллар.
САХА ОМУК ТӨРӨӨБҮТ КҮНЭ
Саха киһитэ бэйэтин Аар Айылҕа сорҕотунан ааҕынар. Ол иһин Айыы Таҥара Аар Айылҕаны айбыт, Айылҕа уһуктубут күнүгэр хас биирдии саха киһитэ «Санныбар Дьыл өссө биир хаарын ууллардым!” - диэн, Сааһыгар өссө биир Сааһы эбинэрэ. Ити күнтэн хас биирдии саха Саҥа сааһын Саҥа сыла саҕаланара. Онон Саха дьоно бу күн, бары биир киһи курдук, хайа кэмҥэ төрөөбүттэриттэн тутулуга суох, саастарыгар биир сааһы эбинэн, төрөөбүт күннэрин бэлиэтииллэрэ.
Бу сиэри-туому бары өттүттэн сыаналаан, анааран көрөр олус наадалаах. Ол курдук, өскөтүн Саха ааттаах барыта Биир күн төрөөбүт күнүн бэлиэтээн, биир тыыннанар, биир өйдөнөр-санааланар, биир сомоҕо буолар буоллаҕына, ол аата, Бу күн - Саха омук быһыытынан Төрөөбүт, Саха норуота Үөскээбит күнэ буолар эбит диэн, бэрт кэрэхсэбиллээх түмүгү оҥоруохха сөп.
Анал литератураны, Интернети хасыһан көрдөххө Аан дойдуга хайа да омук анал төрөөбүт күнэ суох, омук быһыытынан төрөөбүт күнүн бырааһынньыктаабат. Илиҥҥи омуктар Саҥа сылларыгар саастарыгар саас эбинэллэрэ үһү диэн суруйаллар. Буряттар бэл сүөһүлэрин сааһын эмиэ ити күнтэн ааҕаллар эбит. Ол гынан баран Илиҥҥи омуктар омук быһыытынан Төрөөбүт күн диэни бырааһынньыктыылларын туһунан сурах суох. Билиҥҥи туругунан, бэл саастарыгар саас эбинэр сиэрдэрин–туомнарын умнубуттар.
Саха Сиригэр Уус-Алдан улууһун Тумулугар 2011-12 сыллардаахха Кулун тутар 22-23 күннэригэр Саха төрөөбүт күнэ диэн тэрээһин ыыта сылдьыбыттарын туһунан «Кистэлэҥ күүс» срунаал 2012 сыл Ыам ыйынааҕы нүөмэригэр суруйбуттара. Ити Афанасьев-Тэрис «Сахалар түүрдэртэн төрүттээхпит, онон Саҥа сылбыт эмиэ түүрдэргэ курдук Кулун тутар 21 күнүттэн саҕаланыахтаах» - диир кэмэ этэ. Онтон кэлин Саха Саҥа сыла Ыам ыйыгар кэлэрин туһунан биһиги этиибитин кытары сөбүлэспитэ. Дьэ ол Тэрис оччотооҕу көрүүтүгэр олоҕуран, Саха төрөөбүт күнэ диэн тэрээһиннэригэр Тумуллар Саҥа сыллааҕы алгыһы этэллэр. Холобур, айылҕабыт тилиннэ диэн мутукча тылыннараллар, кыыдааннаах кыһыны туораан, күөх окко үктэнии туһунан ахталлар о.д.а. Олус эрдэ курдук. Ол гынан баран ити тэрээһин Сахалар омук быһыытынан төрөөбүт күннээхтэр эбит диэн өйдөбүлү өссө төгүл бигэргэтэр.
Саха омуга төрөөбүт күнэ, Аар Айылҕа уһуктар, Самаан сайын, Саҥа сыл саҕаланар кэрэ бэлиэ күнүн кытта бииргэ бэлиэтэнэрэ, биир күн буолара олус тоҕостоох. Бу чахчы да Улуу күн сылын аайы Ыам ыйын бүтэһик Субуотатыгар бырааһынньыктанар. Быйыл – Ыам ыйын 26 күнүгэр буолар.
Саха омук төрөөбүт күнэ Саха Саҥа сылын кытта бииргэ быйыл аан бастаан бэлиэтэнэрэ былааннанар.
Хас биирдии сахабын дэнэр киһи бу Улуу күнү – Саха норуота Төрөөбүт күнүн бииргэ мустан, хайаан да бырааһынньыктыахтаах. Төһө да сааскы түбүк элбэҕин иһин, бу күн үлэлиир аньыыга тэҥнээх.
Саха омук быһыытынан төрөөбүт күнэ норуоту сомоҕолоон бииргэ түмэр кэскиллээх улахан тэрээһин быһыытынан сыаналанан норуот уонна былаас өттүттэн өйөбүлү ылыахтаах.
Аан дойдуга соҕотох биһиги эрэ, Саха норуота омук быһыытынан төрөөбүт күммүтүн бэлиэтиир тэрээһиммит ситэн-хотон атаҕар турдаҕына уонна күүскэ рекламаланнаҕына атын омуктар сэҥээрэр, кэрэхсээн кэлэн көрөр, Саха омугун аатырдар биир кэрэ-бэлиэ бырааһынньыкпытынан буолара саарбаҕа суох.
Оттон билигин сахалар биир сомоҕо буоларга, омук быһыытынан Төрөөбүт күммүтүн ыларга төһө бэлэммитий?
Сэҥээриилэр