КИҺИ 4 КУТТААХ
Таҥара бастаан эбисийээнэни айбыт, онтон саамай өйдөөх, сытыы эбисийээнэни талан ылан Аҕа Куту укпут. Онто Атыыр эбисийээнэ эбит уонна атыттартан барыларыттан таһыччы атын Киһитиҥи эбисийээнэҕэ кубулуйбут.
Сотору кэминэн Атыыр Эбисийээнэ Тыһы эбисийээнэни көрдөөбүт. Айыы Таҥара Тыһы эбисийээнэни айан баран Ийэ Куту укпут. Кинилэртэн Аҕа, Ийэ уонна Буор Куттаах оҕо төрөөбүт. Ол гынан баран төрөппүттэрэ даҕаны, бу Оҕо эбисийээнэ даҕаны өйдөрүнэн мөлтөх, кыылтан эрэ мэнэкэ толкуйдаах буолан биэрбиттэр. Айыы Таҥара бу саҥа айбыт Эбисийээнэтин сөбүлээн, салгыы сайыннарарга санаммыт уонна эбии Салгын Куту уган биэрбит. Дьэ онно бу Эбисийээнэлэрэ өйдөнөн, көлүөнэттэн-көлүөнэ аайы сайдан, уҥуохтра көнөн, тылланан-өстөнөн, туттар сэптэнэн барбыттар. Айыы Таҥара Киһи буолан эрэр бисийээнэтин Өлбөт тыынныахха диэн Дууһаны угар.
Дьэ ити курдук Айыы Таҥара Киһитиҥи эбисийээнэни сайыннаран 4 Куттаах уонна Дууһалаах билиҥҥи өйдөөх киһи туругар (Homo sapiens -Человек разумный) тириэрдибит.
Онтон Айыы Таҥара Киһини салгыы сайыннаран Үрдүк Айыылар таһымнарыгар таһаарар былааннаах. Киһи олорор Орто Дойдутун буоллаҕына – Ырай курдук үтүө дойду оҥоруон баҕарар.
Ити ата Таҥараианство Киэҥ Куйаарга, сиргэ-дойдуга баар барыта уларыйа-тэлэрийэ, самна-сайда турар диир, ол аата диалектиканы, эволюцияны билинэр.
Киһиэхэ Айыы Таҥара көҥүлү биэрбит.
Таҥара биэрбит көҥүлэ киһиэхэ муҥура суох айар-тутар кыаҕы биэрэр.
Көҥүл киһи үтүөнү да мөкүнү да оҥоруон сөп.
Үтүө - диэн үрүҥ эниэргийэлээх Айыы быраабылата.
Айыы быраабылата омук олохсуйбут сиэригэр-майгытыгар уонна олорор судаарыстыбатын суутугар-сокуонугар олоҕурар. Эбэтэр суут-сокуон үгүс өттө олохсуйбут норуот сиэригэр-майгытыгар олоҕуруохтаах. Оччотугар сиэрдээх уонна үйэлээх буолар.
Үрүҥ эниэргийэ Киһини Үөһээ Айыылар диэки өрө тардар, Сир Ийэ ыйааһынын чэпчэтэн Ырай диэки хайыһыннарар.
Айыы быраабылатын кэһэр – аньыы. Аньыы диэн хара эниэргийэ. Хара эниэргийэ Киһини аллара абааһылар диэки соһор, ону кытта Сир Ийэ ыйааһына ыарыыр Аллараа Дойду бэйэтин диэки тардар.
КИҺИ 4 КУТТААХ УОННА ДУУҺАЛААХ
Айыы Таҥара киһиэхэ бстаан Аҕа Куту биэрэр, онтон Ийэ Куту. Оҕо үөскүүрүгэр Аҕа уонна Ийэ Куттартан Буор Кут үөскүүр. Ол аата Буор Кут Таҥара бэлэҕэ буолбатах. Ол кэнниттэн Салгын Куту, онтон Дууһаны биэрэр.
Үс Кут баарын саха барыта билэр. Оттон төрдүс Аҕа кут баара умнуллубут буолуон сөп.
Биллэрин курдук, Утарылар пааралаһыылара (Закон парности противоположностей) эбэтэр Иккилээх буолууу (Закон Дуальности) диэн Айылҕа тулхадыйбат сокуона баар. Холобур, Сырдык – Храҥа, Үчүгэй-Куһаҕан, Үрүҥ – Хара, Айыы – АбааҺы, Инь – Ян, Эр киҺи – Дьахтар о.д.а.
Дьахтар Эр киһитэ, Эр киҺи Дьахтара суох буоллҕына Олох суох. Син ол кэриэтэ Айар Аҕата суох Иитэр Ийэ баар буолуон сатаммат.
Аҕа Кут баара науканан эмиэ бэркэ дакаастанар.
Сахаларга билигин 3 Кут эрэ үлэлиир. Уларыта тутуу кэмигэр В.Кондаков уонна Тэрис Айыы үөрэҕин оҥорон сахалар 3 куттаахпыт, хас биирдии киһи Ийэ, Буор уонна Салгын куттаах диэн өйдөбүлү тарҕаппыттара. Сэбиэскэй саҕана ол туһунан удумаҕалаан да көрбөтөх дьон үксэ кырдьык 3 куттаах эбиппит диэн итэҕэйбиттэрэ. Ол түмүгэр Ийэ, Буор, Салгын куттарбыт уһуктан, кэлиҥҥи 20-чэ сылга саха дьоно өй-санаа, духуобунас, култуура, үөрэх-билии, спорт, экономика да өттүнэн ылан көрөр буоллахха, сөҕүмэр ситиһиилэннибит.
Өскөтүн билигин 3 кукка эбии 4-с Аҕа куппутун уһугуннардахпытына биһиги - саха норуота урут хаһан да ситиспэтэхпитин ситиһиэхпит, тэтимнээхтик инники диэки хардыылыахпыт.
