Мин Егорова Саргылана Семёновна диэммин. Эмтиир аатым Кынаттаах диэн. Бэйэм айылҕа биэрбит күүһүн туттан, эдэр эрдэхпиттэн кыралаан үөрэппиппин көмөлөһүннэрэн, кинезиолог үөрэҕэр үөрэнэммин, эмтиирбин саҕалаабытым. Төһөнөн элбэх киһини эмтиигин да, соччонон уопутураҕын уонна Үрдүк айыылар көмөлөһөр буолар эбиттэр.
Киһи ордук
туохтан
ыалдьарый?
Эдэр киһи мээнэ ыалдьыбат. Онтон сааһырдах аайы араас ыарыы буулуур. Бу барыта – сыыһа тыынартан, аһыыртан, турартан, олорортон, хаамартан саҕаланар. Ол аата рефлекспит кэһиллиититтэн. Тыынаргар диафрагмаҥ кыайан үлэлээбэт, үлэтэ кэһиллибит түгэнигэр систиэмэ үлэтэ барыта кэһиллэр. Киһи мэйиитэ киһини тыыннарарга эрэ үлэлиир “эн хайдах да тыын, тыын эрэ” диэн. Оттон киһи тыыммата да өлөр буоллаҕа. Сатаан тыыммат буолбут киһи барыта бары ыалдьар буолар, кэһиллии тахсар.
Кэһиллии
араастаах буолар
Сорох киһи кэһиллиитин, тыынын уларытан биэрдэххэ, биир да мүнүүтэ иһигэр көннөрүөххэ сөп. Сыыһа тыына сылдьарын уларыттахха, нукаай буолбута сонно тута ааһыа даҕаны. Оттон сорохтору өрөһөлөрө сыыһа үлэлиирин көннөрдөххө, эмиэ систиэмэтэ чөлүгэр түһэр. Саамай ыарахана – паническай атаакаттан – тыын быһаҕаһынан тыыммыт дьону көннөрөр. Маннык түгэҥҥэ туох баар эмоциятыгар тиийэ үлэлиэххэ наада буолар. Хас биирдии тыыныыларын дьарыктаан, араас эрчиллиинэн чөлүгэр түһэриэххэ сөп. Маны тэҥэ мэйиини кытары үлэ эмиэ наада, бу киһи хас толкуйун барытын уларытан, санаатын сааһыланарыгар көмөлөһөр.
Сыыһа аһыыртан
Онтон аһыырбытыгар сыыһарбытын бары кэриэтэ билэрбит буолуо. Бастатан туран, эрэсиимэ суох аһааһын. Иккиһинэн, аспыт хаачыстыбатын көрүнүөхтээхпит. Үсүһүнэн, битэмиин, миньэрээл тиийбэтин көрүнэ сылдьыахха наада. Билигин араас бадтар, миньэрээллэр, бальзамнар хас хардыы аайы бааллар. Ол гынан баран барсар-барсыбат диэннээх буолар. Сорохтор барсыбаты иһэн баран, туһалаабат эбит диэхтэрин сөп. Ону эмиэ сөбүн көрөн иһиэххэ наада. Тоһоҕолоон бэлиэтиибин: ис уорганнар ордук миньэрээл, битэмиин тиийбэтиттэн ыалдьаллар.
Киһи быһыытыттан-таһаатыттан
Дьэ, аны турарбытыгар киирдэххэ, ол эбэтэр киһи быһыыта-таһаата (осанка). Киһи хайдах туттан-хаптан турарын көрөн – тоҥхойон, бөгдьөллөн, сото кэбиһэн, тиэрэ үктэнэн, үмүрүччү үктэнэн, аҥаар санна аллара, иһин үтэн, кэннин таһааран турарыттан – бу киһи туга ыалдьарын этиэххэ сөп. Ити барыта бу киһи ис тутула хамсаабытын көрдөрөр.
Сыыһа олорууттан
Сыыһа олорорбутуттан элбэх кэһиллии тахсар. Билигин төлөпүөн, көмпүүтэр үйэтигэр биир даҕаны сөпкө олорор оҕо суох. Киһи удьуҥах боллурун (седалищный бугор) этинэн-хаанынан билэн олоруохтаах. Оннук олорботоххуна, сиһиҥ ыалдьар буолар. Токуруйуу, бөгдьөйүү саҕаланнаҕа ол...
Хаамыыттан...
Хаамарбытыгар киирдэххэ... дьэ, араас онно баар. Мин оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан киһи хааман иһэрин сүүс араас тылынан хоһуйбуттааҕым. Билигин санаатахпына, оччолортон киһини үөрэтэ көрөр эбиппин. Дьэ, мантан бэйэҕитин булуҥ эрэ: сыылаҥхайдыыр, лэппэрдиир, иэҕэҥниир, хаадьаҥхастыыр, содьоҥнуур, түөрэҥэлиир, биэтэҥэлиир... Маннык хаамар киһини көрдөххүнэ, бу киһи олох улахан ыарыылааҕын сэрэйэҕин. Бу барыта мээнэҕэ буолбатах, ити барыта ыһыллыыны көрдөрөр.
Кырдьаҕас киһини буолуохтааҕын курдук саныыр буоллахпытына, эдэр дьон, оҕолор олох маннык буолуо суохтаахтар. Наар биир “позаҕа” төлөпүөнүн тутан олорор оҕоҕо быччыҥ үлэтэ кэһиллэр. Дьэ, онтон саҕаланар араас ыарыы. “Оҕобут плоскостопиелаах, наар хаанньаччы туттар” диэн кэпсии сылдьымаҥ, көрдөрөн, улаатыннарбакка эрэ сөпкө дьарыктаан, чөлүгэр түһэрэргэ кыһаллыахха наада. Оннук гымматахха, улаатарын саҕана этигэр-сиинигэр улахан охсууну ылыан сөп.
* * *
Киһи этэ-сиинэ, мэйиитин үлэтэ, санаата – барыта биир улахан систиэмэ. Ханна, туох эмэ кэһиллии баар түгэнигэр, туох баар барыта кэһиллэр. Уорган бэйэтэ соҕотоҕун хаһан да ыалдьыбат. Онно син биир биричиинэ баар буолар. Биир уорганыҥ ыалдьыбыт буоллаҕына, ол аата атын уорганнарыҥ эмиэ мөлтөөбүттэр диэххэ наада. Ол иһин ити “системалар” диэн бааллар. “Мочеполовой системаны” ылан көрдөххө, бүөрэ ыалдьар киһи кыайан ииктээбэт буолар, ол аата хабаҕар кыһалҕалаах. Төрүүр-ууһуур уорган үлэтэ эмиэ кэһиллэр. Сүрэх-тымыр үлэтэ эмиэ оннук. Сүрэх бэйэтэ эрэ ыалдьыбат бүтүн систиэмэ кэһиллэр. Куртах-оһоҕос тыраага (ЖКТ) эмиэ оннук. Куртах бэйэтэ эрэ ыалдьыбат. Куолайгыттан саҕалаан оһоҕоскор тиийэ кэһиллии баар буоллаҕына ыалдьар.
Кэһиллии туохтан тахсарый?
Бу барыта – кыра да оһолтон. “Охтон түһэн кэтэхпин өлөрбүтүм, дөйөн баран сыппытым. Аан холуодатыгар төбөбүнэн сааллан баран олоро түспүтүм. Кыра сылдьан, хачыаллыы олорон төбөбүн саайбытым. Халтарыйан олоро түһэммин хоҥхочохпун (копчик) өлөрбүтүм. Хантан эрэ сууллубутум, массыына оһолугар түбэспитим. Уокка сиэппитим. Итиигэ буспутум. Кутургуйалар тахсыбыттара. Атахпын тоҕо тэппитим, тоһуппутум. Кырбаммытым. Күүскэ куттаммытым, тыыммын нэһиилэ ылбытым... Маны тэҥэ төрүүргэ ылбыт оһол, массыына түҥнэри көтүүтэ, быһахха оһоллонуу... Чэ, сити курдук ааҕан сиппэт оһол-моһол. Бу барыта ыарыы төрдө буолар. Онтон сылтаан ханньары тардыллыы, систиэмэ үлэтин кэһиллиитэ тахсар. Ону көннөрөргө үлэлэһэбин, систиэмэ сөпкө үлэлиирин ситиһэ сатыыбын.
Киһи бэйэтин бэйэтэ
эмтэниэхтээх
Киһи диэн сүрдээх күүстээх энэргиэтикэлээх мэхэньиисим. Онтубутун сатаан туһана үөрэммэтэхпит.
Миэхэ үксэ систэрэ, илиилэрэ, атахтара, сүнньүлэрэ ыалдьар дьон сылдьаллар. Ол быыһыгар араас уорганнара, төбөлөрө ыалдьар, мэйиилэрэ эргийэр дьон уонна “паническай атаакалаах” дьон. Олортон барытын кыайабын диэбэппин. Сороҕор систиэмэни көннөрдөххө, ыарыы бэйэтэ сүтэн хаалар түгэнэ үгүс. Киһи-киһи арааһынай буолар. Ыарыылара биир эрээри, ыарыыларын төрдө атын буолааччы. Көннөрөн биэрдэххэ, биир киһи начаас үчүгэй буолар, биирэ олох бытааннык үтүөрэр. Ол сааһыттан эмиэ тутулуктаах.
Мин этэрбин өйдөөн истэн, биэрбит эрчиллиилэрбин сөпкө оҥорон, бэйэтин илбинэн, санаатын уларытан үлэлэстэҕинэ, түргэнник үтүөрэр. Онтон эппити толорбот, барда да урукку халыыбар киирэр киһи, үгэс буолбут олоҕуттан уларыйбат, оннук киһи үтүөрэрин саарбахтыыбын. Киһи бэйэтин бэйэтэ эрэ эмтэнэр кыахтаах. Онно кини инники олугун оҥоробун, сыыһа суолтан таһааран, өйдөтөн биэрэбин.
Эмтэммэт ыарыы диэн суох,
эмтэммэт киһи диэн баар
Ыарыыта улаата илик киһини биир икки сеанска тутатына көннөрүөххэ сөп. Оттон ыарыы дьарҕаҕа кубулуйбут буоллаҕына, биир-икки сеансынан кыайан көннөрбөккүн. Онно бу киһи бэйэтэ көмөлөһөрө хайаан да наада. Сүбэни истэн, бэйэтэ үлэлэһиэн наада. Эдэр дьон начаас эмтэнэллэр. Оттон сааһырбыт киһи ыарыытын хас сыл илдьэ сылдьыбытыттан эмиэ тутулуктаах. Төрүүргэр ылбыт оһолуҥ хас сыл олороҕун да, оччо саастаах буолар. Оҕо сырыттахха, соччо биллибэт, улааппытыҥ кэннэ биллэрэр. Онтон тохтуур уонна дьэ, кырдьарын саҕана олох да бу киһи токуруйан, өҕүллэн, хаамардыын, туттардыын уларыйыан сөп. Киһи этэ-сиинэ ыарыыны тулуйарга үөрэнэн хаалан, хайдах да ханньары тардылыннар, син биир хаама сылдьар буолар.
Сис ыарыытын биричиинэтэ
Сис ыарыытын ылан көрдөххө, сис хаһан баҕарар туох эрэ биричиинэттэн ыалдьар. Таас уҥуоҕа ханньары сылдьарыттан, кэнниҥ быччыҥнара үлэлээбэт буолбутуттан, бүөр ыалдьар буоллаҕына, оһоҕоскор үөннэр баар буоллахтарына, моонньуҥ тоноҕосторо дьиэктээҕиттэн, сыыһа олороргуттан, хаамаргыттан. Чэ, сити курдук биричиинэ элбэх буолар. Ону булан көннөрөн, сөптөөх эрчиллиилэри оҥортордоххо, көннөрдөххө, сис ыарыыта ааһыан сөп.
Төбө эмиэ тыынар
Төбө дьиэктээх, бопторуулаах (спазм) буоллаҕына, охсуута улахан. Киһи сирэйин сиэркилэҕэ сыныйан көрдөҕүнэ, аҥаар хараҕа үөһэ, уоһа ханньары, аҥаар иэдэһэ кэтит, кулгааҕа үөһээ-аллараа буолбут буоллаҕына, ол аата төбөҕө оһол кэнниттэн бопторуу (спазм) баар буолбут. Мин кэтээн көрүүбүнэн, киһи тыҥатыгар ордук охсор эбит. Төбөтө бопторуулаах киһи аҥаар тыҥата сүгүн үлэлээбэккэ быраҥхыыт, астма ыарыы буолаллар эбит. Илии, атах ыарыылара урукку эчэйиилэртэн буолуон сөп.
Куһаҕан ыарыыны үөн, бактыарыйа үөскэтэр
Бактыарыйа, импиэксийэ элбээһиниттэн, хамсаммат буолууттан, эрийэ, ханньары тардыллыыттан, быччыҥнар сыыһа үлэлээһиннэриттэн, миньэрээл тиийбэтиттэн эмиэ. Санаан көрүҥ, бактыарыйа, үөн наһаа элбээн, киһи хаанын иһэн кэбистэхтэринэ, этиҥ-сииниҥ хааҥҥыттан ылыахтаах кальцийгын уҥуоххуттан ылар. Ол эрээри, биллэн турар, кальцийы эрэ буолбатах.
Үөн, бактыарыйа киһи систиэмэтин үлэтэ кэһиллибит буоллаҕына, хайаан да баар буолар. Ону анал тургутук көмөтүнэн быһааран, оттору иһэрдэн таһаараллар. Үөн да араастаах, атын-атын оту сөбүлээбэт, ону эмиэ билэн, талан иһиэххэ наада. Куһаҕан ыарыылары үксүн үөн, бактыарыйа элбээн үөскэтэр. Лимфа үлэтэ кэһиллэн, бактыарыйа аһара элбээтэҕинэ, киһини үгүс ыарыы буулуур. Ол иһин лимфа систиэмэтин үчүгэйдик үлэлиири ситистэххэ, ыарыы бэйэтэ намыраан барар.
Уорганнар үксүгэр ханньары тардыллыыттан, аллара түһүүттэн, миэстэлэрэ хамсаан, үлэлэрэ кэһиллэн ыалдьаллар. Уорган сүгүн үлэлээбэт буолла да, үөн-көйүүр (паразит) мустарыгар үчүгэй усулуобуйа олохтонор. Олор тэһэ сиэннэр – искэн ыарыы төрдө буолаллар. Уорганнары киһи бэйэтэ оннун булларан биэрэр кыахтаах. Сөптөөх миэстэтин булларан биэрдэххэ, үөннэрин бэйэтэ үүртэлээн таһаарар. Итиннэ эпэрээссийэлэр үгүс мэһэйи оҥороллор. Хам сыстыһыыттан (спайка) сылтаан уорганнар ханньары бараллар.
Ханньары барбыт киһини көннөрөр судургу, оттон эриллибит киһини көннөрөр уустук. Үксүгэр “симфиз связката” уунуутуттан эриллэллэр эбит диэн, биир бэйэм кэтээн көрдүм. Симфиһи көннөрбүтүҥ кэннэ киһиэхэ төттөрү көнөрүгэр бириэмэ наада.
Санааттан
тутулуктаах
Ыарыы биир өрүтэ киһи санаатыттан. Санааҕын сатаан сааһыламмат буоллаххына, хомойуугун, кутталгын, саарбаҕалааһыҥҥын, буруйданыыгын кыайан ыраастаммат буоллаххына, аураҕын алдьатан, буор куккар киирэр буолар. Бу манна эмиэ ыарыһаҕы кытта күүскэ үлэлэһиэххэ наада. Ол эрээри манна киһи санаата, тулуура, көмөтө син биир ирдэнэр.
Түмүккэ
Киһи туга барыта тыыныытын кытары сибээстээх. Сөпкө тыынар буоллаххына, барыта орун-оннугар түһэр. Систиэмэ үлэтэ тыыныыттан эмиэ тутулуктааҕын умнумаҥ. Бэйэм анаарыыларбын, сүбэлэрбин куруук инстаграмҥа (@sargy.kynattaach) баар сирэйбэр бэлиэтиибин. Тугу билбиппин-көрбүппүн онно тиһэммин, бэйэм эмиэ үөрэнэбин.
Ааҕааччыларбар баҕарабын: бэйэҕитин, оҕолоргутун, чугас дьоҥҥутун араас оһолтон мэлдьи харыстыы сылдьыҥ. Айылҕаны кытары алтыһыҥ, айыыларгытыттан көрдөһө-ааттаһа сылдьыҥ, куттаргытын кытары кэпсэтэ сылдьыҥ. Махталынан, тапталынан олороргутун умнумаҥ. Үөрэ-көтө сылдьыҥ!
Саргылаана БАГЫНАНОВА
Сэҥээриилэр
Хантан буолуохха сэбуй?