"Балыктаах киэһэтэ" ырыаны үгүс көлүөнэ дьон истэр, билэр. Бу матыыбыгар доҕуһуоллатан элбэх киһи үҥкүүлээбит буолуохтаах. Бу ырыа быйыл айыллыбыта 50 сылын туолар. Онон сибээстээн, бу ырыа хайдах айыллыбытын туһунан сырдатыым.
1970-1971 сылларга Балыктаахха зонанан үлэни өрөспүүбүлүкэҕэ бастакынан саҕалааннар, кулуупка үлэ бөҕө, араас тэрээһиннэр, күрэхтэр, кэнсиэр быыстала суох ыытыллан, киэһэтин үлэлэрин кэнниттэн ыччаттар, саастаах да дьон мустан сэргэхсийии буолар, кулууп ньиргийэн олорор. Ол саҕана дириэктэринэн Скрябина Мария Прокопьевна үлэлиирэ. Ити ыччаттартан биирдэстэрэ Павел Габышев армияҕа сулууспалаан кэлэн сопхуоска үлэлии сылдьара, бу бириэмэҕэ Балыктаах орто оскуолатыгар саҥа эдэр учуутал Шахурдина Галина Никитична мусукаанынан ананан кэлбитэ. Кини кэлиэҕиттэн бэйэтин тула ыччаты-дьону түмпүтэ. Бырааһынньык аайы кэнсиэр, гостуруол, сыл аай култуура эстэпиэтэтэ ыытыллар. Киэһээ ахсын репетиция буолара. Павел ол саҕана үҥкүүгэ сылдьара, пантомиманы уонна клоунаданы бэйэтэ айан туруорара, толороро. Биир киэһэ үҥкүүлээн тэлээрэ сылдьан көрдөҕүнэ, ыччаттар хаһыа да буолан муусукалыыллар, ыллыыллар уонна "эс, маннык барсыбат" дии-дии тугу эрэ суруйаллар. Онтон табаарыһа Прибылых Гаврил: "Бу Байбал оскуолаҕа сылдьан литэрэтииринэй куруһуокка дьарыктанар этэ, киниэхэ сорудах биэриэххэ". - диэтэ. Киһилэрэ аккаастаары гыммытыгар: "Бөһүөлэктэр үгүстэрэ ырыаланнылар, биһиэхэ эрэ суох", - диэннэр уолбут тылын ылыннардылар. Кини дьиэтигэр тиийэн, балта Шуралыын бэйэлэрин дьиэтээҕи библиотекаларын кинигэлэрин сыымайдаан, көрөн-ааҕан, "Дьокуускай куорат" туһунан ырыаҕа хараҕа хатанар, туох эрэ "кылам гынар”, кумааҕытын ылан харса суох суруйбутунан барар. Ким эрэ этэн биэрэрин суруйар курдук турукка киирбит...
Сарсыныгар, ол суруйбутун Галина Никитичнаҕа туттаран кээспит, арай биирдэ истибитэ оҕолоро олох өрдөөҕүттэн ыллана сылдьар ырыа курдук ыллаан, үөрэ-көтө аҕай сылдьаллар эбит! Ити курдук, ырыабыт ис хоһооно айыллан тахсыбыт. Галина Никитична ол кэмнэри маннык ахтар: “1971 сыллаахха, Балыктаах бөһүөлэгэр сыл ахсын үгэс быһыытынан ыытыллар култуура эстэпиэтэтин бастакы түһүмэҕэр зоналарынан (түөлбэлэр) уус-уран самодеятельноска күрэхтэһээри бэлэмнэнэр кэммит. Балыктаах туһунан ырыа суох эбит диэн кэпсэтииттэн саҕалаан, оннук эрэ ырыа ылланнаҕына "5" сыана кэлиэн сөп диэн күрэхтэһэр турукка киирэн, оччолорго тутууга үлэлиир эдэр Павел Габышевтыын биир киэһээ айан кээспит ырыабыт. Оччолорго бу ырыа уһун үйэлэниэн сөп диэн дьолоҕойбутугар да оҕустарбат кэммит. Дьэ туран, квартеттаан саайдыбыт, баҕалаах "5" сыанбытын ыллыбыт. Аны субуота аайы таансыга ырыабыт "короннай" үҥкүүбүт буолла!"
Ити кэмҥэ кэнсиэргэ бэлэмнэниигэ Галина Никитичнаны биир зонаттан биир зонаҕа атынан илдьэллэр уонна кистэлэҥмитин олох этимэ диэн көрдөһөллөр эбит. 1972 сыллаахха, өрөспүүбүлүкэҕэ оройуоннар икки ардыларынааҕы телевизионнай фестивальга Мэҥэттэн Галина Шахурдина дьүөгэтинээн Зоя Романовалыын иккиэн икки баяннаах бэйэлэрин доҕуһуолларынан, Валерий Ноев икки баяҥҥа аккомпоненын суруйан биэрбитинэн ыллааннар дипломант буолбуттара. Араадьыйа үлэһитэ Николай Желобцов тута ыҥыран таһааран, араадьыйаҕа уһултаран, онтон ылата Балыктаах уулуссатыгар остуолбаҕа иилиллэн турар репродуктортан "Балыктаах киэһэтэ" ырыа сотору-сотору иһиллэр буолбута. 1982 сыллаахха, Москваҕа "Останкино" киин телевидениеҕа хотугу норуоттар бырааһынньыктарын кыттыылаахтарын түмүк кэнсиэригэр "Балыктаах киэһэтэ" ырыаны ыллаан, уһуллан, Саха Сиригэр Останкиноттан көстөн, иһиллэн турар.
1994 сыллаахха, бэс ыйын 22-29 күннэригэр, Норвегияҕа фольклор фестивалыгар Анастасия Варламовалыын бочуоттаах ыалдьыт быһыытынан ыҥырыллан, кыттан кэлбиттэрэ. 2003 сылтан, 21-с үйэҕэ, "Балыктаах киэһэтэ" ырыабыт иккис тыынын ылла! Ол курдук, оччотооҕу "Добун" устуудьуйа ырыаһыта Нарыйаана Куо, Антон Иванов аранжировкатыгар саҥа, аныгылыы тэтиминэн ыллаан үөртэ! Мэҥэ Хаҥалас "Кыталык" народнай үҥкүү ансаамбыла, Нам Хамаҕаттатыттан "Ретро-Данс" народнай үҥкүү ансаамбыла үҥкүү туруордулар.
2016 сылтан ырыабытын Антон Иванов кыыһа Эльза Павлова толорор. 2017 сыллаахха, 61-с култуура уонна спорт эстафетатыгар, "Ырыа айыллар ылланаары" диэн девизтээх Галина Шахурдина ырыаларынан Балыктаах кулууба мюзикл көрдөрбүттэрэ. Саха өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх үлэһитэ, Мэҥэ Хаҥалас улууһун, Доллу, Төҥүлү, Мэҥэ нэһилиэктэрин бочуоттаах олохтооҕо, "Норуот биһирэбилэ" бэлиэ хаһаайката, ырыа айааччы Галина Никитична Шахурдина айбыт элбэх ырыалара уһун үйэлэнэннэр, былырыын Саха мелодистарын Союһа "Үйэлээх ырыалар" диэн түөскэ анньыллар бэлиэни туттарбыттарын ханнык да наҕараадаларбыттан саамай күндү бэлэх буолар диэн долгуйа бэлиэтиир. Ахсынньы ыйга сынньалаҥ киинигэр "Балыктаах киэһэтэ" ырыа айыллыбыта 50 сылыгар анаан биэчэр былааннанар. Биэчэргэ анаан ол кэмнээҕи күндү маллары "Аптаах чымыдааҥҥа" ким баҕарар аҕалан угуон, ыытыан сөп уонна Өрөспүүбүлүкэтээҕи ырыа куонкуруһа биллэрилиннэ.
Мария Захарова, Балыктаах бөһүөлэгэ, Мэҥэ Хаҥалас
