Сир аһын хомуйуу, харайыы үгэннээн турар. Итиччэ аһы астыырга, хаһаанарга судургу сүбэлэри, кыракый албастары таһаарабыт.

• Дөлүһүөнтэн – үүттээх чэй

Буспут дөлүһүөнү сэбирдэҕиттэн араарар олус үлэлээх буолааччы. Аһара буспуту күүскэ туттахха, илдьи баран, сыстаҥнас буолан хаалааччы.

Дөлүһүөнтэн сэбирдэҕин араарбакка эрэ олус минньигэс чэй оҥоруохха сөп. Кыра уокка духуопкаҕа 5-6 мүн. буһаран ылабыт. Ол кэннэ мииксэринэн ытыйтаран баран, саахар кутан, чэй оҥостон иһэбит. Кыратык үүтү куттахха, хойдор уонна амтана эбии тупсар.

Дөлүһүөн чэйэ бүөр ыарыытыгар, үөһэ таастаах дьоҥҥо туһалаах.

• Моонньоҕону сууйумаҥ

Моонньоҕону үргээн аҕалаат, таһырдьа күннээх сиргэ 3-4 чаас тэнитэн сытыарабыт. Ол кэннэ хордуон дьааһыкка кутан баран, хараҥа сөрүүн сиргэ уурабыт. Итинник 3-4 хонноробут. Онтон дьэ ыраастыыбыт.

Моонньоҕону сууйар сатаммат. Хаҕар баар битэмиинэ ууга суураллан хаалар. Сууйбакка эрэ үрдүгэр саахар кутан сибиэһэйдии хаһааныахха эбэтэр мясорубканан эрийэн барыанньа оҥоруохха сөп. Кирдээх, буордаах-сыыстаах эрэ буоллаҕына, тымныы уунан сайҕаан ылыахха сөп.

***

Моонньоҕону хайдах хаһаанабытый? Саахардаан баран сөрүүн сиргэ сытыара түһэбит. Суога таҕыстаҕына, ытыгынан күүскэ ытыйабыт. Хоп-хойуу буолар. Ол кэннэ кыра ньуоска төбөтүгэр лүмүөн кислотатын кутабыт, өссө ытыйабыт. Оччоҕо өр кэмҥэ аһыйбат, көөнньөн тахсыбат.

Уопсайынан, амтанын сүтэрбэтин туһугар ханнык баҕарар сир аһын барыанньатыгар кыратык лүмүөн кислотатын кутар ордук.

• Кыра саахардаах хаптаҕас барыанньата

Хаптаҕас, аһыы амтаннаах буолан, олус элбэх саахары сиир. Ол иһин сорох хаһаайкалар хаптаҕаһы “ороскуоттаах сир аһа” диэн ааттыыллар, сөбүгэр көрөн үргүүллэр. Бу курдук ньыманы туһанан, кыра саахары туттан хаптаҕаһы барыанньалыахха сөп.

Хаптаҕас -- 3 киилэ.

Саахар – 2 кг.

Апельсин – 1 кг.

Ванилин – 1 хаа.

Апельсины үчүгэйдик сууйан баран хахтыын баҕастыын мясорубканан эрийэбит. Онно хаптаҕаһы, саахары эбэн баран уокка оргута уурабыт. Оргуйбутун кэннэ 1 хаа ванилины кутабыт. Апельсин өссө эбии аһыы амтаннаах буолуо дии саныаххыт, ол эрээри, соһуйуохпут иһин, барыанньа олус минньигэс буолар.

• Сир аһыттан – битэмииннээх мармелад

Аныгы киһи барыанньа, муорус эрэ оҥоруунан муҥурдаммат. Сир аһыттан күн көрөрүн-көрбөтүн барытын астаан таһаарар. Хаптаҕастан олус минньигэс, сүрүнэ, битэмииннээх, “натуральнай” бэйэ мармеладын оҥоруохха сөп.

Хаптаҕаска саахар кутан баран оргутабыт. Хойдубутун кэннэ ньуосканан илдьиритэ-илдьиритэ сиидэлиибит. Саахары эбэн баран эмиэ оргута уурабыт. Оргуйаатын кытта кыра ньуоска лүмүөн кислотатын кутан булкуйабыт. Сойута уурабыт. Кыра эмээл миискэни арыынан сотобут. Онно хаптаҕаспытын кутабыт. Халадыынньыкка уган тоҥоробут. Сойбутун кэннэ быһаҕынан быһыталаан, саахар пуударатыгар булкуйабыт. Хаптаҕас мармелада бэлэм. Амтана бэртээхэй буолар.

Икра оҥоробут

Тэллэй (маҥан тэллэй, груздь, подберезововик, шампиньон, опята, маслёнок)– 2 кг.

Эриэппэ луук – 3 уст.

Моркуоп – 3 уст.

Мас арыыта – 2 ыст.

Лобуруобай лиис – 3 уст.

Хара биэрэс – 10 төгүрүк.

9 %-наах уксуус – 1 улахан ньуоска.

Туус.

Тэллэйи сууйан баран кыра гына кырбыыбыт, туустаах ууга 10-15 мүн. буһарабыт. Уутун сүүрдээт, улахан хайаҕастаах мясорубканан эрийэбит.

Луугу, моркуобу түөркэлээн баран мас арыытыгар соркуойдуубут. Саһараатын кытта үрдүгэр тэллэйи кутабыт. Икра бэлэм буолла. Амтанын көрөн тууһуубут, кыратык мас арыытын эбэбит, биэрэс, лобуруобай лиис кутабыт. Кэмиттэн кэмигэр булкуйан ыла-ыла, 1,5-2 чаас бүскүтэн буһарабыт. Кыратык уксуустаан баран истикилээҥкэлэргэ хаппахтаах хаһаанабыт.

Тууһуурга судургу ньыма

Маҥан груздь – 1 кг.

Укуруоп.

Чосунуок – 3-4 тиис.

Туус – 2 улахан ньуоска.

Хара биэрэс – 10 тооромос.

Тэллэйбитин сууйан баран улахан гына кырбыыбыт. Тууһаммыт ууга 5 мүн. кэриҥэ оргутабыт.

Бааҥка анныгар биир ньуоска тууһу кутабыт, биэрэс, укуруоп, чосунуок эбэбит. Ол кэннэ тэллэйи биир араҥа гына уурабыт. Ити курдук бааҥка туолуор диэри хас да эрээти уурабыт. Салгын таҕыстын диэн, тэллэй буспут уутун бааҥка туолуор диэри кутабыт. Тууһаммыт тэллэй 1-1,5 ыйынан бэлэм буолар. Сөрүүн сиргэ туруоран хаһаанар ордук.

• Арыылаах тэллэйи (маслёногы) маринуйдуубут

Арыылаах тэллэй – 1 кг.

Туус – 4 улахан ньуоска.

Саахар – 2 улахан ньуоска.

Уу – 1 л.

Лобуруобай лиис – 2-3 уст.

Эриэппэ луук – 2 уст.

Хара биэрэс – 2 тооромос.

9 %-наах уксуус – 1 улахан ньуоска.

Тэллэйи кыра, луугу төгүрүктүҥү гына кырбыыбыт. Оргуйбут ууга 10-12 мүн. буһарабыт. Сөрүүн уунан сайҕаан баран тууһаммыт ууга иккиһин оргутабыт. Тэллэйдэр көстүрүүлэ түгэҕэр түстэхтэринэ, уоттан таһаарабыт.

Тэллэй--луук, тэллэй--луук эрээтинэн бааҥканы толоробут. Тэллэй буспут уутугар саахар кутан баран оргутабыт. Ол кэннэ уксуустуубут. Ити ороһуолбутун бааҥкалаах тэллэйгэ толору гына кутабыт. Бааҥкалары умса туруоран баран халыҥ суорҕанынан сабыҥ. 5-6 күн оннук туруордахха, тэлэй бэлэм буолар.

Шампиньонтан – тотоойу салаат

Буспут хортуоска – 2 уст.

Буспут моркуоп – 2 уст.

Тууһаммыт оҕурсу – 2 уст.

Ыһаарыламмыт шампиньон тэллэй – 200 г.

Горуох – 100 г.

Буспут сымыыт – 2 уст.

Бэйэ сүөгэйэ, укуруоп, мас арыыта, туус.

Барыларын түөрт муннук гына кырбыыбыт, горуох, укуруоп, мас арыытын эбэн тууһуубут. Үрдүгэр 2 ньуоска сүөгэйи кутабыт.

Олус миннньигэс тотоойу салаат бэлэм!

***

Куурусса этэ – 500 г.

Шампиньон тэллэй – 300 г.

Горуох – 400 г.

Лүмүөн аҥаара

Укуруоп, майаныас, туус, мас арыыта.

Куурусса этин ууга буһарабыт. Сойбутун кэннэ түөрт муннук гына кырбыыбыт, лүмүөн суогун ыгабыт. Ол кэннэ чаас устата халадыынньыкка туруорабыт.

Тэллэйи эмиэ түөрт муннук гына кырбаан баран мас арыытыгар ыһаарылыыбыт. Куурусса этигэр тэллэйи булкуйан баран, горуох, укуруоп кутабыт, тууһуубут, майаныастыыбыт.

Чэгиэн-чэбдик буол

      Күһүммүт тиийэн кэллэ. Талах сэбирдэҕэ номнуо саһаран барда. Мантан инньэ тыал-куус, ардах түһүө турдаҕа. Баҕар, туһанаайаллар диэн, тымныйдахха, норуот сүбэтиттэн аҕыйаҕы таһаарабыт.

Өскөтүн муннуҥ уута сүүрдэҕинэ...

• Киэһэ утуйуоххут иннинэ тилэххитигэр дьуотунан сиэккэтэ ойуулааҥ. Ол кэннэ сылаас наскы кэтэн кэбиһиҥ.
• Икки-үс хааппыла сүбүөкүлэ уонна моркуоп сүмэтин муннугутугар таммалатыаххытын сөп. Араас импиэксийэни оборор.
• Луук уонна чосунуок суогун ыгыҥ. Кыра уулаах ньуоскаҕа биир хааппыла суогу таммалатыҥ. Мүөт баар буоллаҕына, кыратык булкуйуоххутун сөп. Бу ностуойу биирдии-иккилии хааппыланан күҥҥэ иккитэ-үстэ туттуҥ.
• Утуйуоххут иннинэ муннугутун ромашка ностуойунан сайҕаныҥ. Сарсыарда быдан чэпчээн туруоххут. Муннугут испитэ тардыа.
• Наскытыгар хартыыһа таммалатан баран, киэһэ утуйуоххут иннинэ хаамыҥ. Хартыыһа тымныйбыты оборор.

Өскөтүн күөмэйгит ыарыйдаҕына...

• Биир ыстакаан сылаас ууга 3 улахан ньуоска уксууһу уонна 2 кыра ньуоска мүөтү кутуҥ. Маннык суурадыһынынан күҥҥэ 3-4-тэ сайҕаныҥ.
• Суоданы уонна тууһу (кыра ньуоска түөрт гыммыт биирин) сылаас уулаах ыстакааҥҥа кутуҥ. Итиннэ хааппыла дьуотта эбиҥ. Сойо илигинэ күөмэйгитин сайҕаныҥ.
• Оргуйбут итии уулаах ыстакааҥҥа ньуоска аҥаардыыта тууһу уонна суоданы кутуҥ. Дьуот баар буоллаҕына, биир-икки хааппыланы таммалатыҥ. Чаас аҥаара туруоран баран күҥҥэ үстэ-түөртэ сайҕаныҥ.
• Хахтаах хортуосканы муннугутугар ууран баран 5-10 мүн. тыыныҥ. Уутугар маарыланы уган баран моойгутугар кэмпириэс оҥостуоххутун сөп.
• 100 гр. чоунуогу кыра гына кырбаан баран, оргуйбут сылаас ууга кутуҥ. 15-20 мүн. туруоруҥ, ол кэннэ сайҕыныҥ.

Хомуйан бэлэмнээтэ Диана КЛЕПАНДИНА.