Кырыа кыһыммыт кэлэн, бары даҕаны ичигэс таҥаспытын ыскааптарбытыттан оруубут, сөхсүтэбит, түүлээх саҕынньахтарбытын, бэргэһэлэрбитин анаан дьарыгыран ыраастыыр ательеларга биэрэбит. Бэйэ билбитинэн (үгүстэр мааннай куруппанан ыраастыыллар эбит) эбэтэр “этэрбэс араадьыйатын” сүбэтинэн сыаналаах нуорка саҕынньахтары ыраастаабыта буолан, кылгас үйэлиэхпит кэриэтэ анал идэлээх дьон эрэллээх илиитигэр биэрэн ыраастатар, иккис тыынныыр ордуга биллэр.
Дьокуускай куоракка түүлээҕи ыраастааһынынан дьарыктанар ателье, биирдиилээн дьон үгүс. Бүгүн биһиги эдэркээн урбаанньыт кыыс Влада Степанованы көрсөн кэпсэтэбит. Кини киһи сэбэрэтин тупсарар солуонун таһынан түүлээх таҥастарга кытта үлэлэһэр.
– Бэйэҥ тускунан билиһиннэриэҥ дуу?
– Влада Степанова диэммин. Сунтаартан бэйэтиттэн төрүттээхпин. СГУ физико-техническэй институтугар үөрэнэн инженер-материаловед идэлээхпин. Үөрэхпин бүтэрэн, идэбинэн хас да сыл үлэлии сылдьан бараммын, 2014 сылтан урбаан эйгэтигэр киирэн чааһынай урбаанньыппын. “Мой салон” кэрэ буолуу солуонун арыйаммын, парикмахер-колорист быһыытынан үлэлээн барбытым. Солуонум 12 хайысханан үлэлиир. Маны сэргэ түүлээх таҥастары (саҕынньах, бэргэһэ) аныгы технологиянан ыраастааһынынан, чөлүгэр түһэриинэн дьарыктанабыт.
– Сэбиэскэй Сойуус саҕана эбэҥ олох-дьаһах кэмбинээтигэр үйэтин тухары үлэлээбит эбит.
– Аҕабынан эбэм Мария Софроновна Афанасьева (Бортунуой Маарыйа) кыыс оҕо эрдэҕиттэн иистэнэрин сөбүлүүрэ. Маанытык, кырасыабайдык таҥна сылдьар ыра санаалаах кыыс оччолорго, 1960 сыллаахха, ыраах Грознай куоракка “закройщик-иистэнньэҥ” идэтигэр баран үөрэммит. Таптыыр идэтин дириҥник баһылаары, салгыы Ялта, Пятигорскай, Владивосток куораттарынан сатабылын кэҥэтэн, үөрэҕин үрдэтиммитэ. Ол кэнниттэн Сунтаардааҕы олох-дьаһах кэмбинээтин биир тутаах исписэлииһинэн үлэлээбит. “Дьон хайдах таҥаһы кэтэ сылдьарыттан, биһиги үлэбит түмүгэ көстөр”, – диэн мэлдьи этэрэ. Кэлин иистэнэр сыах салайааччытыгар тиийэ үүнэн, олох уларыйан, олох-дьаһах кэмбинээтигэр 1992 сыллаахха кэмбинээт сабыллыар диэри үлэлээбитэ.
Үлэни таҥара оҥостубут эбэм, төһө да олох хаамыыта уларыйдар, олорон хаалбатах. Сунтаарга Мииринэйдээҕи химчистка пуунун аһан, нэһилиэнньэҕэ олус наадалаах өҥөнү тэрийбит. Ол курдук, таҥаһы-сабы дүбүлүөҥкэҕэ, саҕынньахха тиийэ ыраастыыллара, кырааскалыыллара. Маны сэргэ түүлээхтэн бэргэһэни, саҕынньаҕы, унтууну тигэллэр эбит. Ол иһин Сунтаар олохтоохторун өйдөбүллэригэр “Бортунуой Маша” диэн аатынан өйгө-санааҕа хаалбыт.
– Аныгы сайдыылаах үйэ ыччата, эбэҕин утумнаан, өҥөнү оҥоруу эйгэтигэр ылсыбыккын.
– Эбэм миигин кыра эрдэхпиттэн дьарыга суох олох олордубат этэ. Таах олоруохтааҕар диэн тирии имиттэрээччи эбэтэр түүлээҕи тигэригэр көмөлөһүннэрээччи. Түүннэри олорон иистэнэрин өйдүүбүн. Эбэм барахсан киэһэ утуйарбар, сарсыарда уһуктарбар мэлдьи иистэнэ олорор буолааччы. Онон эрдэттэн түүлээх таҥаһы ыраастыы үөрэммитим.
– Балачча кэм буолбут эбит дии бу эйгэҕэ үлэлээбитиҥ?
– 2010 сылтан оҕолонон дьиэҕэ олорор кэммэр “ВКонтакте” социальнай ситимҥэ “түүлээх таҥастары ыраастыыбын” диэн биллэрии таһаарбытым. Ол биллэрии таһаарааппын кытары сакаас бөҕөтө киирэн барбыта. Дьон-сэргэ хаачыстыбалаахтык ыраастаммыт түүлээх таҥастары сэҥээрэн, сөбүлээн мэлдьи сакаастыыр буолан барбыта. Онон 10-ча сыл буолла түүлээх таҥастары ылсан ыраастыыр буолбутум.
– Дьэ, эт эрэ, түүлээх саҕынньаҕы бэйэ ыраастыыра ордук дуу, эбэтэр анал идэлээхтэргэ биэрбит ордук дуу?
– Биллэн турар, ательеларга уонна идэтийэн дьарыктанар дьоҥҥо биэрэн ыраастатар ордук буоллаҕа.
Кыһын куорат уулуссатынан саҕынньаҕы кэтэн баран хаамабыт, массыына бөҕөтө ааһар. Халтараан кэмигэр охтуу да ханна барыай? Дьэ, онно бэйэбит да билбэппитинэн саҕынньах сүрдээҕин киртийэр. Түүгэ сыстыбыт кир-хох бэйэ-бэйэтигэр сыстыһан, кыайан ыраастаммат туруктанар. Аны араас эргиэн кииннэрин, тас таҥаспытын устубакка чааһы чааһынан кэрийэбит, эбиитин көлөһүнүрэбит. Бу барыта саҕынньах ис-тас туругар барытыгар охсор. Аны туран, ыстарыллыбыт духуу мээнэ сатаан барбат идэлээх, онон хаһан да духуунан ыстарыллыбат куолу. Аны саҕынньах табаарынай көрүҥүн сүтэрбэтин диэн, сииктээх тирээпкэнэн эмиэ ыраастаныллыбат.
– Сиигирбит саҕынньаҕы итиигэ, оһох таһыгар, батарыайаҕа куурдумаҥ.
– Саҕынньах куурбутун кэннэ эрдэтээҥҥитин курдук түүтэ килэбэчийбэт буоллаҕына, тимир тарааҕынан сэрэнэн тараан бэриллэр.
– Саҕынньахха тимэх тигэргэ кэннигэр тирии сыыһын тутан тигиллиэхтээх.
– Саҕынньаҕы хайаан да барытын тимэхтээн, көнөтүк ыйыыр ордук. Оччоҕуна киэбин сүтэрбэт.
– “Биочистка” диэн хайдах ньыманан ыраастанарый? Химическэй ыраастааһынтан туох уратылааҕый? Дьэ, онон, биочистка ордук дуу химчистка дуу?
– “Химическэй” ыраастааһыҥҥа перхлорэтилен диэн күүстээх дьайыылаах химическэй суурадаһын (канцероген искэн ыарыытын үөскэтэр) туттуллар. Хиимийэнэн ыраастааһын кэнниттэн бу бэссэстибэ саҕынньахха нэдиэлэттэн ордук кэм устата өссө да иҥэн сылдьар. Саҕынньаҕы уопсай барабааҥҥа, эрэсиимҥэ уган эрийтэрэллэр, манна ыраастааһын хаамыыта (процесс) кыайан хонтуруолламмат.
Онтон “Биочистка” диэн технологическай ньыманы туһанан, саҕынньаҕы “индивидуально” ыраастыыллар. Ыраастааһын хас биирдии түгэнэ хонтуруол киинигэр буолар. Ыраастааһыҥҥа үүнээйи экстрактарыгар олоҕуран оҥоһуллубут бальзам туттуллар. Манна ханнык да “хиимийэ” туттуллубат!
Хиимийэнэн ыраастааһын кэнниттэн ыраастаммыт ханнык баҕарар таҥас үйэтэ кылгыыр. Онтон “Биочистка” оннук буолбатах, төттөрүтүн таҥас үйэлээх буолар уонна тулалыыр эйгэ кириттэн-хоруттан харыстыыр аналланар.
– Саҕынньаҕы озонунан ыраастааһыны быһааран биэриэҥ дуо?
– Саҕынньаҕы илиинэн ыраастааһын кэнниттэн “озонирование” оҥоробут. Ол аата тугуй? Бу – озон гааһынан технологическай ыраастааһын буолар. Кини туох баар вируһу, бактыарыйаны, тэллэйи, ньамаҕы, о.д.а. киһи хараҕар көстүбэт эттиктэри барытын “өлөрөр”, суох оҥорор. Саҕынньах сытын суох гынан, сип-сибиэһэй көрүҥнүүр.
– Хаачыстыбалаах үлэҕит мэктиэлэнэр дуу?
– Ханнык баҕарар “химчисткаҕа” саҕынньаҕы ыраастыы ылыахтарын иннинэ, өскөтүн туох эмэ мөкү түмүк баар буоллаҕына, “претензия” ылыллыбатын туһунан дуогабарга илии баттаталлар. Онтон “биочисткаҕа” биэрбит малгыт өҥүн сүтэрбэтигэр, хаачыстыбатыгар мэктиэлиибит.
– Саҕынньаҕы хайдах харайары, көрөрү-истэри сүбэлээн биэриэҥ дуо?
– Таһырдьа хаар түһэ турар кэмигэр түбэспит буоллаххытына, киирээт, саҕынньаххытын дьиэ тэмпэрэтиирэтигэр туруоран куурдуохтааххыт. Ыскаап иһигэр ыйаан кэбиһимэҥ. Сараҕыйбытын кэннэ, кыра тиистээх тарааҕынан тараан биэриллэр. Онно бэйэтэ туһунан быраабылалаах, төттөрү-таары тараан бэриллиэхтээх. Оччоҕуна түүтэ көбүтүллэн биэрэн, оннун булар. Кыратык тэбии түһэҕин уонна илиинэн түүтүн имэрийэн көбүтүллэр. Маннык быраабыла каракуль саҕынньахтан ураты түүлээххэ барытыгар тутуһуллар.
Саҕынньаҕы көннөрү күрүчүөккэ ыйаныллыбат: быһыытын сүтэрэн кэбиһэр. “Ыйанан турар” балаһыанньанан кэтит быһыылаах пилиэчиккэ ыйанар. Бүк тутан баран пуолкаҕа, чымадааҥҥа симиллибэт. Оннук харайыыга тирии субата хатан хаалар. Нуорка саҕынньаҕы чиҥ хараҥа өҥнөөх хааҕа (чехол) харайыллар.
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
