Билигин Мииринэй оройуонугар ньиэп-гаас үлэтин далааhына улаатта. Соторутааҕыта Таас-Үрэх аттыгар “Росньиэп” баахтабай “куоратын” үлэҕэ киллэрдилэр. Хаhааҥҥы эрэ бүтэй, бултаах-балыктаах үтүө сир, бырамыысалынас туhугар туспан буолбутугар, салайааччылар үөрүүлэрэ-көтүүлэрэ сүрдээх этэ.
Үлүгэрдээх тиэхиньикэ сиэрэ суох элбээтэ, улахан уйуктаах массыыналар сыбыытыыллар. Ойуурбутун сыттаах-сымардаах оргул, тимир, турба сарымтата, былаастык толордо. Ханна да тыа быыһыгар киир анал таҥастаах дьон хаамса сылдьаллар, хайа да диэки хайыс быыскалар тураллар. Айылҕа барахсан минньигэс дыргыл сытын оннугар оҕунуох, арыы, бэнсиин, сэлээркэ, ньиэп, кэндэнсээт, кэҥсээр сыта буолла. Билиҥҥи туруганан, Мииринэй оройуонун сиригэр-уотугар ньиэп-гаас аҕыс тэрилтэтэ үлэлииллэр. Олортон саамай бөдөҥнөрүн ааттаталыыбын. Мииринэйтэн соҕуруу “Интердиир” суолтан саҕалаан Ленскэй оройуонун кыраныыссатыгар тиийэ “Иирэлээх” ХЭТ (“Илин Сибиир” гааһы, ньиэби хостуур салалта) үлэлиир. Бэс ыйыгар кинилэр Ленскэйгэ сырье хачайдыыр турбаларыгар, туоннаҕа тиийэ ньиэп тохтон, айылҕаҕа улахан хоромньу тахсыбыта. Ааспыт сайыны быһа саахалы таһаарбыттар, Мииринэйтэн аҕыс биэрэстэлээх сиргэ тохтубут ньиэби хомуйдулар. Ньиэп от үрэхтэринэн, Мииринэй иһэр уутун ылар сиригэр Иирэлээххэ киирбэтин туһугар хахха оҥоро сатаатылар. Билигин да үлэ бүтэ илик. Уматык тохтубут сиригэр аата-ахсаана суох сорбент ирдэнэр. Алтынньы 30 күнүгэр диэри ньиэп тохтубут сирэ чөлүгэр түһэриллиэхтээх диэн буолла. Арыылаах сэлиэнньэтиттэн Заря учаастагар уонна Ленскэй, Сунтаар оройуоннарын быысаһыыларыгар “Газпром” хаһаайынныыр. Бу хампаанньа манна тус-туспа үс тэрилтэлээх. Олортон биирдэстэрэ Улахан Ботуобуйа салаатыгар Сокукаан үрэх сиhигэр үлэлиир бүтүн баахта буолар. Кубалаахха “ТаасҮрэхнефтегаздобыча” лиссиэнсийэ ылан турар.
Улахан Ботуобуйа баранар баhыгар Чайыҥда уонна Таҥара Уоттаах эргин “Иркутскайдааҕы ньиэби хостуур хампаанньа” уонна “Сургуутнефтегаз” үлэлииллэр. Ампаардаахха “Газпром” үһүс тэрилтэтэ баар. Сэлиэнньэни кытары сэргэ – “Роснефтегаас”. “Сургууттартан”, “газпромнартан”, “Роснефтегаастартан”, “Иркутскнефтегаастан” Мииринэй оройуонун хааһынатыгар сөҕүмэр улахан үп-харчы, көмө киирэ илик диир оруннаах. Иркутскайдааҕы ньиэби хостуур хампаанньа Улахан Ботуобуйа үрэх баhын тэпсибитэ ыраатта да, Саха сирин экологтара, оройуон дьокутааттара, былаастар, чунуобунньуктар маны көрбөтөҕө-билбэтэҕэ буоллулар. “Сургууттары” букатын да таарыйбаттар. Саамай ыарахана – олохтоох дьон гаастартан, нефтяниктартан хайдахтаах курдук ыктаран, кыhайыы кылдьарытыгар олороллорун, үрдүкү былаас, уопсастыба туhугар “ыалдьааччы ааттаахтарбыт” кыhаллыбаттара. Мииринэйгэ хаһаайынныыр ньиэп-гаас кэлим тэрилтэлэрэ бары, атын эрэгийиэннэргэ, куораттарга киин хонтуоралаахтар, базалаахтар, успуонсардыыр киэҥ эйгэлээхтэр. Хаhан эрэ “ньиэп, гаас эйгэтэ Мииринэй оройуонугар “кынат буолуо” диэн куолулаан, оройуоммут, Сахабыт сирин бырабыытылыстыбатын салайааччылара, чунуобунньуктар, оройуон дьокутааттара “кумахтан өтүүнү хаппыттара”. Бу тэрилтэлэр Саха сиригэр сүрүн түһээн төлөөбөттөр. Ол курдук, Мииринэйгэ түhээннэhэргэ социальнай “кынат” буоларга, тугу эмит кэскили иэтэргэ, нефтяниктар да гаастар букатын “сүрэхтэрэ тэппэт” эбит. Биллэн турар, ньиэптэн-гаастан үп-харчы Саха сиригэр ботуччутук тиксэрин курдук сөбүлэҥ суох. Холобур, сокуон чэрчитинэн түүлэhии баар буолуохтаах этэ да, ньиэп-гаас бырамыысалынаһа Мииринэй дэриэбинэлэригэр сорунуулаахтык туhалаабыттара отойун көстүбэт. Холобур, “Чуона” кыра норуоттар общиналара бултуур сиригэр, “Газпром” үс геологическай-чинчийэр скважинаны хаспыт. Бу скважиналары хаһыы тулалыыр тыаҕа, алдьархай охсуулааҕа биллэр буоллаҕа. Скважиналар тутуллууларыгар тыа энчирээһинин содулугар диэн газовиктар “Чуона” общинаҕа 2017 сылга бэрт дуона суох харчыны “дук” гыммыттар. Баара-суоҕа биир мөлүйүөн солкуобай “Газпром” курдук модун тэрилтэҕэ улахан үп буолуо дуо? Оттон, Таас-Үрэх сэлиэнньэтин аттыгар икки ньиэп хостуур скважина хаһыллыбытыгар “Росниэптэн” эмиэ бэрт сэмэй түһээн төлөннө. Сирбитин-уоппутун олохтоохтортон ыйыппакка, саҥата суох туран биэрдилэр. Тайҕа уурайда, булт баранна. Көтөр-сүүрэр күрэннэ.
Ити курдук, туга да суох кураанах хаалааччылар биһиги – төрyт олохтоохтор. Холобур, Таас-Yрэх эргин ньиэп-гаас хостуур учаастактар чэрчилэммиттэригэр, олохтоохторго “Дьаҕа баhыгар” холоонноох сир хаалла. Ньиэп-гаас хостонуута кэҥээтэр кэҥээн иhэр. Санатан эттэххэ, соҕотох “ТаасҮрэхнефтегаздобыча” 2018 сылга 2 мөлүйүөн туонна ньиэп хостоото. Өссө “Илин Сибиир” хампаанньа Иирэлээхтээҕи учаастага, “Роснефтегаз” төһө ньиэби хостууллара чуолкайдык биллибэт. Сокуон сиэринэн Саха сирэ төрүт олохтоохтор бу балысхан баайтан, дьоhуннаах туhаны ылыахтаахтар. Мииринэй оройуонун бүддьүөтүгэр ньиэп-гаас салаатыттан, сүдү барыыс билиҥҥитэ ылылла илик. Маннык быһыыттан-майгыттан оруннаах түмүктэри ылынар уолдьаста.
Станислав Алексеев, Мииринэй куората.
