Бүгүн эһиэхэ билиһиннэрэр дьоруойум Николай Александрович Саввинов – 1982 с.т., үлэлиир сааһын үгэнигэр сылдьар. Биһигин ыйаабыт сирэ – Мииринэй оройуонун Сүлдьүкээрэ. Үрдүк хамнастаах бырамыысыланнас салаатыгар сыһыаннаах икки үрдүк үөрэхтээх. 2004 сыллаахха СГУ-ну бүтэрэн, хайа инженерэ, электро-мэхээнньик идэтин ылбыт. 2010 с. “Ньиэп-гаас дьыалата” үөрэҕи бүтэрбит. Ол эрээри билигин Николай тыа хаһаайыстыбатынан, чопчута, түргэнник ситэр салаанан дьарыктанаары биисинэс-былаан оҥостон, “Агростартап” бырагырааматыгар иккис сылын куонкурустаһан, 2021 сылга баҕалаах гранын ылан, былырыыҥҥыттан КФХ тэринэн үлэлии сылдьар!
Николай кэлэн-баран, элэгэлдьийэн, уот бэлиэлээх ыйга төрөөбүтэ тута харахха быраҕыллар. Таҥара саҥаран, кэпсээн баран кэлээр диэбит, аһаҕас-сайаҕас уолана буолан биэрдэ. Этиэхтээҕин, сөбүлээбэтэҕин аһаҕастык этэн тэйэр чинчилээх. Уустук да баар түгэнигэр быһаарыы, харда булунан, иннин хоту “күрдьэн” иһэр баҕалааҕа көстөр:
– Мииринэйгэ олоробун, Сүлдьүкээргэ сайылыыбыт. Кыһынын Таймылыырынан Красноярскайынан элбэхтик айанныыбын. Оттон дьиэ кэргэммин бу Дьокуускайга аҕалбытым. Тоҕо диэтэххэ, уруккуттан да оҕолорбутун сахалыы тыыннаах, иитиилээх, сахалыы тыллаах оскуолаҕа үөрэттэрэр баҕалаах этибит. Антах барыта – нууччалыы. Үөрэтэллэрэ да мөлтөх.
– Диэтэ кини омос көрүүгэ букатын да нуучча уола! – сахалыыга тардыһыылааҕын испэр биһирии истэн, дьээбэлэнэн, саҥа аллайабын. Николай маныаха дьүөрэ сыанабылга үөрүйэх быһыылаах, күлэ түһэр уонна:
– Тоҥ нуучча олорор диэн, элбэх саха киирэн биэрээччи. Ийэм – эбэҥки, саха хааннаах. Айбыт аҕам – осетин, нуучча булкааһа. Бэйэм – сахабын! (күлэр). Биэс оҕолоохпун. Кырдьыгынан эттэхпинэ, иккис кэргэним Күннэйдиин бииргэ буолуохпуттан биллэ уларыйбытым, сахалыы өйүм-санаам уһуктубута. Үс оҕобутун үһүөннэрин сахалыы ааттаабыппыт: Уруйдаана – 4, Дьулуур – 6, Дайаана 8 саастаахтар. Дайаана Айыы Кыһатыгар 2-с кылааска үөрэнэр, уолум быйыл 1-кы кылааска киириэ. Кырабыт чааһынай дьыссаакка сылдьар. Икки улаханым – устудьуоннар. Бастакы кэргэммэр кыыһым IT кэллиэһигэр үөрэнэр. Оттон эдэрбэр “оонньообутум” оҕо буолбут улахан кыыһым горняк идэтигэр үөрэнэ сылдьар. Кини 12 сааһыгар эбэтэ өлбүтэ. Ийэтэ көрбөт этэ, онон Оҕо дьиэтигэр биэрээри гыммыттарыгар бэйэбэр ылбытым. Оҕо туох буруйдаах буолуой.
– Оннук ээ. Эппиэтинэстээх эбиккин. Ылбыт идэлэргинэн үлэлээн көрбүтүҥ дуу? Туох санааттан тыа хаһаайыстыбатыгар ылсыбыккын кэпсээ эрэ.
– 2004-тэн АЛРОСА тэрилтэлэригэр – “Алмазавтоматикаҕа”, Мииринэй, Ньурба ХБК-ларыгар – кылгастыы кэм үлэлээн көрөн баран, СГУ Мииринэйдээҕи филиалыгар дириэктэри солбуйааччынан киирбитим. Онтон “Новай” сопхуоска – кылаабынай энэргиэтигинэн, бырамыысыланнаска куттал суох буолуутугар салаа начаалынньыгынан үлэлии сылдьыбытым. Муҥутуур уһуннук 9 сыл сопхуоска үлэлээбитим. Оптимизация диэн ааттаан, сарбыйыы ыытыллыбытыгар түбэспитим. Ол кэнниттэн “Мир” рудникка ыыппыттара да, 4 ый буолаат, эмиэ сарбыйыыга хабыллыбытым. Сыл курдук үлэтэ суох хаалан, улахан толкуйга ылларан олорбутум: “Тоҕо манныгый? Тугу сатаабаппын дуу, билбэппин дуу, үөһэттэн бу эйиэнэ буолбатах диэн тиэрдэ сатыылларын өйдөөбөппүн дуу?” – диэн.
– Ол кэмҥэ бэлиэр биэс оҕолоох буоллаҕыҥ?
– Бааллара. Киһи кыбыстыах, ол кэмҥэ оҕо босуобуйатыгар олорбуппут. Икки кирэдьиит, биир ипэтиэкэ төлөбүрэ тууйара. Туох кистэлэй, санаа түһүүтэ баара. Хата, МРТК-ҕа энэргиэтик үлэтэ көстөн, онно киирбитим да, кэлин сөбүлээминэ тохтообутум. Толкуйданан баран, 2020 сылга “Агростартап” гранын куонкуруһугар кыттыбытым да, ааспатаҕым. Онно-манна сылдьан, ыйыталаһан, дьону, министиэристибэлэри, оройуоммут дьокутаатын кытта билсиһэн, алтыһан баран, эһиилигэр түргэнник ситэр салааҕа хаттаан биисинэс-былаан оҥостон, кэргэним аатынан кыттан, дьэ, ылбыппыт. Кэргэним, хата, миигин, былааммын өйдүүр, өйүүр.
– Тоҕо чуо ити салааны талбыккыный? Дьиэҕитигэр, холобур, көтөр иитэр этигит дуу?
– “Новай” сопхуоска үлэлиирбэр хайдах иитэллэрин көрөр этим. Оттон тус уопут диэн ончу суоҕа. Дьон сатыырын киһи сатыахтаах диэн санаалаахпын. Барсар диэн талбытым. Сүлдьүкээргэ биир киһи ынах иитэр. Ону таһынан “Саха сүөһүтэ” ХТ салаата баар. Ынаҕы, сылгыны ииппэппит. Алаас диэн суох. Өрүс, күөл кытыытын батыһа оттууллар. Таһарга ыарахан, оттуурга уустук.
“Агростартап” гранын 2021 с. ылан баран, 2022 сылтан КФХ буолбутум. Былыргы ОРС базата диэн, Мииринэй бөһүөлэктэрин хааччыйан олорбут тэрилтэ эргэ ыскылаата баара. Ийэм ону уонна эргэ маҕаһыын дьиэтин эрдэ атыылаһан ылан, бэкээринэ оҥостон, маҕаһыыннаан күн бүгүнүгэр диэри үлэлэтэр. Сүлдьүкээри, оскуоланы, дьыссааты килиэбинэн, аһылыгынан хааччыйан олоробут. Субсидиялаах бурдук кэлэр. Сыллата өрөмүөннээн, сэлбийэн биэрэбит. Дэриэбинэбит бэйэтэ да дьоҕус сир.
– Сүлдьүкээргэ билигин төһө киһи олороруй? Ханнык тэрилтэлэр баалларый?
– Аҕыйа-ах. 300-чэ буолуо. Дьиҥинэн, Сүлдьүкээртэн тахсыбыт талааннаах, кыахтаах, спортсмен ыччат элбэх. Питергэ, Москубаҕа, сорохторо кыраныысса таһыгар тиийэ баран олороллор. Бэйэм эмиэ мас тардыһыытыгар маастарга хандьыдааппын. Маастарга биир баал тиийбэтэҕэ. Бэйэтин кэмигэр Бүлүү бөлөхтөргө бастыыр этим. Оскуолаҕа билигин 60- ча оҕо үөрэнэр. Биһиги саҕана 95–105 буоларбыт. Кулууп, хочуолунай, дьыссаат. Саҥа кулууп тутуллуохтаах. Үчүгэй сонун. Ол эрээри киһи суох, үлэ суох түгэнигэр, ол кулуубу тутан да, тыа сиригэр дьону төнүннэрбэккин. Оҥорон таһаарыы, үлэ баар буолуохтаах.
Уопсайынан да, тыа сирдэриттэн элбэх ыччат барда. Ким эрэ үөрэнэ, ким эрэ СВО-ҕа, ким эрэ баахтанан үлэлии... Устунан төрөөбүт дойду умнуллар. Оннук буолуо суохтаах. Оҕо төрөөһүнэ сыллата аҕыйыыр. Бары маннык тарҕанан, бытанан хааллахпытына, төрөөбүт дойдубут ким көрүүтүгэр-истиитигэр хаалар? Тугу эрэ арыйан, үлэлээн, оҥорон таһаарыыны олохтуохпутун наада. Бу туһунан ким эрэ толкуйдуохтаах. Х-р, мин олоччу атыы-тутуу өттүнэн, баахтанан үлэҕэ да барыахпын сөп этэ. Ол эрээри дойдуҥ иннигэр иэс диэн баар. Никанор диэн, эһэм оннугар көрөр кырдьаҕас табаарыстаахпын, тыа хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ. Кини судаарыстыба өйүүрүн тутуу баттаһа, өйөбүл ылан, ай-тут, үлэлээ, хамсаа диэн эппитэ, эрэнэрдии көрбүтэ өйбүттэн-санаабыттан тахсан быстыбат. Чернышевскайга Кырдьаҕастар дьиэлэригэр олорор. Ийэм үлэлиир буолан, эһэ-эбэ көрүүтүгэр улааппытым. Ол иһин да буолуо, кырдьаҕастары ытыктыыбын. Эһэм, Николай Трофимович Саввинов-Ньукуус, 107 сааһыгар диэри олорбута. Кини аатын сүгэбин. ЯЦИК чилиэнэ, Ойуунускайдааҕы кытта сийиэскэ сылдьыспыт, алтыспыт киһи.
Дэриэбинэҕэ тугу эрэ арыныам, сайдыам, дьону үлэҕэ ылыам диэн сыал-сорук туруоруммутум. Дьон көһөн хаалбатын диэн, ити бэкээринэбитин, ыскылааты өрөмүөннэтэн, көтөр, сибиинньэ ииттэргэ санаммытым. Дьаһалтаҕа киирэн, килиэп астыыр сир саньытаарынай ирдэбилгэ эппиэттиир буолуохтаах диэн, улаханнык туруорсан, өрөмүөҥҥэ үбүлээһин көрүллэрин ситиспитим. Мииринэйтэн Сүлдьүкээр 110 км, итинтэн 75 км – аспаал. Уоннааҕыта – этэргэ дылы хайысха. Сайынын катерынан эрэ тиийэҕин.
– Дьаһалтаҕа диэн, нэһилиэк киэнин этэҕин?
– Ээ суох, оройуон киэнин этэбин. Нэһилиэкпит быыкаа, кыаҕа суох. Нэһилиэк дьокутаатабын, нэһилиэкпэр бэйэм көмөлөһөбүн.
Булууспун оҥостуом. Балыкпын, таба этин да аҕалан, астаан батарыам этэ. Түргэнник ситэр салаабын кыһыннары үлэлэтэн, олохтоох аһы элбэтэн, дьону хамнастаах, дохуоттаах оҥоруохпун баҕарабын.
Кырдьык, сылытыы, уу, уот төлөбүрэ, комбикорм сыаналаах. Өрөспүүбүлүкэ үлэлиэн баҕалаах дьоҥҥо көмөлөһөрө буоллар. Биир куул комбикорм 1600 солк. буолар. Онон быйыл сибиинньэни аҕыйаҕы иитиэм. Ол эрээри хаһаайыстыбаланан баран, санаам биллэ көтөҕүлүннэ.
Граным 2 мөл. 970 тыһ. солк. үбүгэр матырыйаал ылан, ыскылааппын сэлбийэн, быыстаан, тус-туһунан уйалардаан, көтөрү иитэргэ туттуллар оборудование атыылаһан аҕалан туруорбутум. Дьокуускайдааҕы көтөр баабырыкатыттан 250 бройлер чоппуусканы илдьибитим. 85 хаас оҕотун, 14 индюгу, “Новай” сопхуостан 40 сымыыттыыр кууруссаны, Хатастан 40 сибиинньэ оҕотун атыылаһан, илдьэн, тус-туһунан туруоран, үлэлээн барбыппыт.
Кырдьыгынан эттэххэ, тыа хаһаайыстыбатын дьарыгыттан барыс киирбэт. Датаассыйа баар түгэнигэр эрэ дьэ, син кыралаан эбиллии баар буолуон сөп.
Аны грант ылбыт пиэрмэр булгуччу үлэ миэстэтин таһааран, дьону хамнастыахтаах. Ол – саҥа саҕалааччыга ыарахан дьаакыр. Онон сылы эргиччи буолбакка, үлэ эбиллэр кэмигэр эрэ наймылаһаҕын. Хамнас, нолуок, булгуччулаах пуонда усунуостарын төлөһүөхтээххин, онтуҥ отчуота – туһунан мачай. Бырагыраама усулуобуйатын чэпчэтэн, саҕалааччы атаҕар турарыгар бириэмэ бэриллэрэ үчүгэй буолуо эбит. Дэриэбинэттэн олорон отчуоттуур уустук. Бэйэм элбэхтик ыстырааптанным. Биир күн хойутаттыҥ да – 5 тыһ. солк. “көтө” турар.
Дьоҥҥо үлэлиир усулуобуйаны, атахтарыгар турар кыаҕы биэрэн баран, ирдииллэрэ ордук уонна үтүө түмүктээх буолуо этэ. Аны, аҥаардастыы иитэринэн эрэ дьарыктаныы тутах эбит. Астыыр, о.э. бэйэ переработкалаан батарара ордук буолсу.
– Арааһыттан иитэн көрөн баран, хайата ордук судургу уонна барыстаах дии санаатыҥ?
– Барыларыттан индюк ордук буолсу. Бройлер куурусса олох куһаҕан, “туһата суох” эбит! Хаппырыыс. Биһиги сирбитигэр соччо сөбө суох. Салгын тэмпэрэтиирэтиттэн, сииктэн-инчэҕэйтэн улахан тутулуктаах. Алҕас охтон хааллаҕына кытта өлүөн сөп. Олох көрө, кэтии-маныы сылдьыыны ирдиир. Наһаа элбэҕи аһыыр, саатар, хойуута элбэҕэ! Былырыын барыларын өлөрөн, астаан батарбытым. Биллэн турар, этэ сииргэ минньигэс. Арааһыгар диэтэххэ, элбээбитэ, 50-чаны ылан иитиэххэ сөп.
– Сымыытынан буолбакка, чоппуусканан ылбыт эбиккин? Сыаналарын таарыйа билиһиннэр эрэ. Дьон сэргиир.
– Бройлер чоппууската 250 солк. этэ. Өссө Мастер Грей диэн эт хайысхалаах боруода бөтүүгү ылан иитэн көрдүм. Ортотунан, 2,5 кг тиийэ бэркэ улаатар эбит. Сөбүлээтим. Муҥутаан улааппыта 3 кг буолбута. Мииринэйтэн ылбытым. Аҕыйах күннээх чоппууска – 500 солк. этэ. Арыый улахана
1 тыһ. да буолар. Хаас 600 солк. быһыылааҕа. Оттон индюк чоппуускатын сыаната 900–1200 солк. иһинэн халбаҥныыр. Сымыыттыыр кууруссаны 450 солк. ыллыбыт быһыылааҕа. Этэ кытаанах. Өр буһардахха, мииҥҥэ барсар. Сымыыттыыллара баҕас үчүгэй. Атыыга да хамаҕатык барар. Ол эрээри син биир улахан барыс кэлбэт. Ынаҕыҥ да оннук. Ол гынан баран ночооттоох, барыһы аҕалбат диэн аккаастаныы – улахан алҕас. Хаастарбын... ыттар сиэбиттэрэ.
– Оо, дьэ! Хахха, эрэһээҥки тардыбатаҕыҥ дуо?
– Тардан бөҕө буоллаҕа! Дэриэбинэҕэ ыппыт да элбэҕэ. Бирээмэ “скалолаз” курдуктар. Сиэккэттэн иҥнэн да бэрт, хатаастан тахсаллар. Инньэ гынан, аска ыыппыт үппүн аахтахха, аҥаардас итиннэ 200 тыһ. солк. тахса ночоотурбутум.
– Эрэйиин!
– Итинник эмиэ буолар. Ол эрээри туохха барытыгар, ханнык баҕарар салааҕа, уустук, сатаммат диэн баар. Онто суох уопутурбаккын, салгыы сайдыбаккын. Эрэйи биллэххинэ, суолгун бэйэҥ тэллэххинэ, инниҥ аһыллан биэрэр диэн мээнэҕэ эппэттэр.
Тэллэх буолар мас көөбүлүгэр (опилкаҕа) эбиллэр бактыарыйалар диэннэр бааллар эбит. Ону сэргээтим. Бактыарыйа хараххар көстүбэт, көннөрү бороһуок курдук, бакыаттаах. Көөбүлгэ булкуйдаххына, онтуҥ соторунан сылыйан барар. Илиигинэн таарыйан көрдөххө, сып-сылаас буолар. Ол итийии – бактыарыйалар “үлэлэрин” түмүгэ. Кыһынын туттуннахха, муоста сылыйар буолан, сылытыытыгар экэниэмийэлиигин дииллэр. Ол бактыарыйа өссө куурусса хойуутун переработкалыыр эбит. Сибиинньэ тэллэҕэр эмиэ туһаналлар. Ол халыҥ буолуохтаах. Онтулара өссө араастаах эбит: сайыҥҥы, кыһыҥҥы диэн.
– Бэрт албас баар эбит дии! Хантан ылаҕыный?
– Саайтан сурутабын.
– “Живые бактерии для подстилки” диэнинэн көрдөөтөххө, булуохха сөп диэ? Индюгу барыстаах диэтиҥ, сиһилии кэпсэтиэххэ эрэ. Кыстаппат түгэҥҥэ да барыстаах дуо?
– Оннук. Ол иһин аҥаардас индюгунан барарга сананным. Былырыын биир нэдиэлэлээхтэри ыам ыйын бүтэһигэр сакаастаабыппар, сөмөлүөтүнэн ыыппыттара. Мииринэйтэн салгыы массыынанан, катерынан илдьэн баран, нэдиэлэ курдук дьиэ иһигэр, сылааска туруорбутум. Сымыытынан ылар ордук этэ да, инкубатора суох буолан, чоппуусканан ылбытым. Алтынньыга диэри сырытыннаран баран, идэһэлээбитим. О.э., 4,5 ыйынан ортотунан 13 кг буолбуттара. Тэҥнээн эттэххэ, куурусса этэ – 2 кг. Индюк кыратыгар быыкаа аска сөп буолар. Анал ас атыыланар. Оту, сибэккини сиир. Айдаана-куйдаана суох, чуумпу. Хойуута да кууруссатааҕар аҕыйах курдук.
– Соҕуруу дойду көтөрдөрө диэтэххэ, тымныыга тулуктаһаллар эбит дии! Уйалара сылытыылаах дуу?
– Миэннэрэ уйа, таһырдьа икки ардыгар киирэ-тахса сылдьыбытара. Хаардаахха кытта күн кыһалҕата суох “тык-тык” хаама сылдьар буолааччылар. Сүрүнэ, уҥуоҕар көмөлөөх битэмиин биэриэххэ наада. Ыйааһыннаах буолан, сүһүөхтэрэ аһааҕырыан сөп. Оттон уйаларыгар, конвектор холбообутум, +5, +10 С сылаас буолааччы. Сылаас хотон тутан, кыстатахха, букатын да улахан ыйааһыны үктүөхтэрэ этэ.
– Сорохторго 20 кг тиийэр үһү... Николай, сүрүн кыһалҕаҥ, баҕа санааҥ тугуй?
– Көтөр хайаан да анал сыахха (мини-цех) астаммыт буоллаҕына эрэ батарарыҥ, атыылыырыҥ көҥүллэнэр. Оннук идэһэлиир сыах сыаната муҥутуур чэпчээбитэ, аҕалтарыытын аахпакка туран, 3 мөл. солк. Ортотунан, 5–6 мөл. солк. сыаналаах. Грант куонкуруһугар кыайаат, оннук сыаҕы ыларбар көмөлөһүҥ диэн улууһум салалтатыгар сурук суруйбутум. “Судаарыстыба көмө бырагыраамата үлэлээбитин тухары улуустан бастакынан уонна соҕотоҕун “Агростартап” күрэҕэр кыайан, официальнайдык хаһаайыстыба тэринэн үлэлээн эрэбин”, – диэн. Иккис сылбар өйүөх курдук буоллулар да, чопчулана илик. Идэһэлиир сыаҕа суох, салгыы элбэтэр, улаатыннарар да остуойута суох буолан тахсар.
“АЛРОСА-Торг”диэн алмаас хампаанньатын аһынан-үөлүнэн хааччыйар тэрилтэ баар. Былырыын тэрилтэ арынаат да, дириэктэрдэрин кытта кэпсэтэ сылдьыбытым. “Көтөр иитэн эрэбин. Эһигини хааччыйыахпын сөп диэн”. Онуоха кини: “Үлэлиэн баҕалаахтары өйүүбүн. Ол эрээри барыта официальнай, идэһэлиир сыахха астаммыт, ирдэбил барыта тутуһуллубут буолуохтаах” – диэбитэ. Былырыын сыахтаммытым буоллар, быйыл ону көрдүүргэ аралдьыйбакка, үлэ үтүмэнин оҥорбут буолуохтааҕым. Дуогабар түһэрсэн, кээмэйбин эбэн, арыый атын туруктаах буолуом этэ.
Хайаан да дьоҕус идэһэлэнэр сыахтаныахпытын наада. Оройуоммун эрэнэбин.
Эһиил “ыал пиэрмэтин граныгар” киирсиэхпин саныыбын. Бу сайын тэпилииссэ оҥостон, помудуор, оҕурсу, клубника олордон көрүөхпүт. Сыыйа улаатар гына. Чэпчэки бырыһыаннаах кирэдьиит ылаары, бу бырайыак бэлэмнии сылдьабын.
– Хаһаайыстыбам ночооттоох диигин. Ол эрээри үлэлиир баҕаҥ уҕараабата сэргэхситэр. Николай, кирэдьиит биэриэхтэрэ дуу?
– Тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарыыта – мин тардыһар тардыһыым, сыалым. Ону олоххо киллэрээри маҕаһыын үлэлэтэбит. Биир биэкэр, оробуочай, атыыһыт баар. Тиэйии-таһыы үлэтин толоробун, балыгынан дьарыктанабын. Сайын биир-икки киһи эбиллэр. Өсөһөн да туран, ньоҕойбор барыска тахсан тэйиэҕим. Ол иһин этэбин: астыыр-үөллүүр өттүгэр эмиэ киирсиэхпин наада. Дьоҕус халбаһы сыаҕын оҥостуом. Тутуутун өрөмүөнүн саҕалаабытым. Онтубар ол кирэдьиит ыларга суоттанабын. Дьаһалтаттан туруорсан көрбүтүм да, батыммыттара. Ыыһыыр тэрили былаанныыбын.
– Табаҕа ылсан көрүөххүн санаабатаҕыҥ дуо?
– Булкаас хааным баһыйбыт быһыылаах (күлэр), санаам сыппат. Аны, табаһыт буоллаххына, бириэмэҕин олоччу онно аныаххын наада. Атыы-тутуу хааларыгар тиийэр. Дьарыктаныан баҕалаахтар бааллар. Ким эрэ табанан, ким эрэ сылгынан барара олус үчүгэй буолуо этэ. Сүлдьүкээргэ сүөһү да аҕыйах. Табаарыһым сылгынан дьарыктанан эрэр. Светлэйгэ олорор, Сүлдьүкээргэ кэлэ-бара сылдьар. Ыччаттар элбиэхпитин наада дэһэбит. “Земскэй быраас” курдук тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанааччыларга өйөбүл баара буоллар, эдэрдэр да ылсыа этилэр.
– Бииргэ үөрэммиттэргиниин төһө алтыһаҕыный? Идэлэринэн үлэлээччилэр төһө элбэхтэрий?
– Үлэлээн! Мииринэйгэ элбэхтэр. ХБК-ҕа, шаахтаҕа эмиэ үлэлииллэр. “Якутскэнергоҕа”, “Энергосбытка”, “Анаабыр алмаастарыгар” үлэлээччилэр, баахтанан үлэлээччилэр, бэйэлэрэ биисинэс тэриммиттэр да бааллар. Үгүстэрэ тойон дуоһунастаахтар.
– Эйигин тоҕо барыһа суох тыа хаһаайыстыбатыгар ылса сатыыгын диэн, сөхпөттөр дуо?
– Суох. Туох санааттан ылсыбыппын, дэриэбинэни сөргүтүөхүн баҕарарбын билэллэр, өйдүүллэр. Холобур, кыаҕырбыт, биисинэстээх биир уол: “Кытаат, Коля, ылсыбыккын олоххо хайаан да киллэр, үөһэ таҕыс”, – диир. Мин да манан тохтоон хаалыам суоҕа. Салгыы барыам. Элбэх идиэйэ баар. Аймахтарым Мииринэйгэ туризмҥа ылсан эрэллэр. Бары дьарыктанан бардахпытына, күүспүтүн түмнэхпитинэ, олоҕу уларытар, хамсатар кыахтаахпыт дии саныыбын.
– Ыал тус-туһунан олороро ыарахан буолуох курдук. Эн – онно, дьонуҥ – манна. Түмүгэр куоракка көһүөҥ суоҕа дуо?
– Кэргэним дьиҥ сахалыы иитиилээх. Нарын-намчы, ыраас, сырдык киһи. Кини баар буолан, өйүм-санаам билиҥҥибэр кэллэҕэ, патриоттуу тыыным уһугуннаҕа. Күннэйим төрдө – Үөһээ Бүлүү. Аҕата – аатырбыт “Чолбон” бөлөххө барабаанньыта Чолбон Һааска, истэриҥ буолуо. Бэйэбит тылбытын умуннахпытына, сахалыы ааттарбытын биэрбэт буоллахпытына, төрөөбүт сирбититтэн тэйдэхпитинэ, омук быһыытынан уратыбытын сүтэрэрбитигэр тиийэбит. Эр киһи олоххо дьулуһуута, ылынар былааннара кэрэ аҥаарыттан быһаччы тутулуктаах. Биллэн турар, тус-туһунан олорор туох да үчүгэйэ суох. Кэргэммин, уопсайынан, кими эмэ күөмчүлүүрбүн, хаайарбын, тутарбын сөбүлээбэппин. Олох эдэригэр, 19 саастааҕар, кэргэн ылбытым. Мииринэйгэ хайаан да хаал диэн модьуйарым сыыһа. Билигин дизайнер идэтигэр үөрэнэ сылдьар. Ол эрээри сайынын Сүлдьүкээрбитигэр хайаан да мустабыт. Оҕолорбут да ол кэми олус күүтэллэр. Тэҥҥэ сылдьыһаллар. Бу күннэргэ кэргэммин Казахстаҥҥа балтыгар күүлэйдэтэ ыыттым. Онон бырайыакпын бэлэмнии, дьыалабын-куолубун бэлэмнии таарыйа оҕолорбун бэйэм көрөн олоробун.
– Маладьыаһы, көр! Чөл олоҕу тутуһуу чааһыгар эмиэ, арааһа, тус көрүүлээҕиҥ буолуо?
– Урут бырааһынньыктарга иһиэхпин, ыытына түһүөхпүн сөп этэ. Билигин – суох, кэргэммэр тылбын биэрбитим. Иһэртэн туох да туһа кэлбэт, арыгы биһиги аспыт буолбатах!
– Урукку СӨ Эдэр бааһынайдарын ассоциациятын уолаттара Александр Фоминнааҕы, Леонид Чусовскойдааҕы билэттиигин дуу? Леонид билигин – СӨ Уопсастыбаннай палаататын чилиэнэ. “Агростартап” хамыыһыйатыгар баар буолар быһыылаах. Бэйэтин кэмигэр уолаттар эмиэ харахтарын уота умайан, үлэлиир, айар тутар-баҕалара күүстээҕэ, мунньахтарга этэн-тыынан, көх бөҕө этилэрэ. Билигин да үлэ үөһүгэр сылдьалларын, ситиһиилээхтэрин көрөн, аараттан үөрэбин.
– Хомойуох иһин, суох. Бу диэки кэллэххэ, Мииринэйтэн чыҥха атын, киһи сайдар, элбэҕи билэр-көрөр кыахтанар эбит. Бииргэ үөрэммит оҕолорум да көрүүлэрэ киэҥ. Ол эрээри төрөөбүт сирбитин хаалларарбыт сыыһа.
Сүлдьүкээргэ икки ньиэп тэрилтэтэ тиийдэ: “Роснефть” уонна “Роснефтегаз”. Билиҥҥитэ геологтар чинчийии ыыта сылдьаллар. Бу тэрилтэлэр олохтоох аска-үөлгэ эмиэ наадыйыахтара турдаҕа. Онон олохтоох оҥорон таһаарыы син биир наада буолар кэмэ кэлиэҕэ.
– Иккис өттүттэн, сир-дойду ньуура, туруга, булда-алда уларыйар эбит буоллаҕа...
– Таас Үрэх ойуура барыта билигин – кэрдии. Дьиҥинэн, биһиги общиналардаах буолан, сирбит ТТП (территории традиционного пользования) диэн да, сир баайын хостуурга көҥүллээхтэр. Төрүт дьарык, олохтоох ас-үөл бэлэмигэр, дэриэбинэлэри сайыннарыыга киһилии көмөлөһүөхтэрин сөп этэ. Ити өттүгэр үлэ күүскэ барара буоллар.
– Николай, былааныҥ хайаан да туолан, хаһаайыстыбаҕыт аатын өссө да истиэхпит диэн эрэнэбин.
