СӨ Экэниэмикэҕэ миниистирэ Майя Данилова 21 сылга өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтин сайдыытын туһунан иһитиннэриилээх “Якутия24” биэриигэ тахсан “өрөспүүбүлүкэ экэниэмикэтэ сүрдээх тэтимнээхтик сайдан иһэр” диэбитэ. Чахчы, барыта оннук үчүгэй дуо? Биһиги эспиэргэ тыл биэрэбит.
“Барыта үчүгэ-эй, үчүгэй, үчүгэй...”
Миниистир эппитинэн, 2021 сыл түмүгүнэн экэниэмикэбит туруга, чахчы, туох да олус үчүгэй. Ол курдук, миниистир бар дьон истиитигэр “экэниэмикэбит кэккэ хайысхаҕа урукку көрдөрүүлэрин ситтэ, сүрдээх тэтимнээхтик сайдан эрэр (стремительные темпы развития)” диэн эттэ. Тыый, чахчы, үөрүүлээх сонун буолбатах дуо? Дьэ, ол курдук, ВРП баалабай эрэгийиэннээҕи бородууксуйа 1,5 трл тэҥнэспит уонна сайдыытын тэтимэ Арассыыйа орто көрдөрүүтүн 2 төгүл куоһарбыт. Итинник тэтим бырамыысыланнас сайдыытын кытта сибээстээх – 116% улааппыт, ол “кэнники 11 сылга ситиһиллэ илик улахан көрдөрүү” диэн буолла.
Ньиэп, көмүс, үрүҥ көмүс, чох хостооһуна улаатан итинник көрдөрүү ситиһилиннэ диэн тоһоҕолоон бэлиэтээтэ миниистир. Ону кытта тутуу, тырааныспар, оҥорор бырамыысыланнас көрдөрүүтэ эмиэ улааппыт, ол бүддьүөт дохуоттаах чааһын улаатыннарбыт, онно көмө буолбут. Дьэ, бэрт. Быһата, барыта үчүгэй, барыта сайдар, үүнэр, улаатар, тэтимирэр. Ол да буоллар, итини ырытан көрүөххэ.
Эспиэр санаата: сайдыы баар дуо?
ВРП улаатар, олох хаачыстыбата түһэр
Биһиги эспиэр быһыытынан, Алла Еремееваны ыҥырдыбыт. Кини экэнэмиис идэлээх, араас хайысхалаах кыра да, улахан да тэрилтэлэргэ үлэлии сылдьыбыт исписэлиис, бу туһунан санаатын үллэһиннэ, сороҕун быһааран-өйдөтөн биэрдэ.
Миниистир: “2021 сылга экэниэмикэ чөлүгэр түстэ, ВРП 1,5 трл буолла”.
Эспиэр: “Ыстатыыстыка саайтыгар ВРП 2020 сылга 1,14 трл солк. буолбутун көрдөрөр. Бу – чахчы, үчүгэй көрдөрүү. Ол эрээри оччотугар Саха сирэ олох хаачыстыбатынан Арассыыйаҕа 70-с миэстэҕэ сылдьарын тугунан быһаарыахха сөбүй? Ити олох өйдөммөт. ВРП 31%-нан улаатар буоллаҕына, бу үп-харчы бөҕөтө киирдэҕэ дии. Ол ханна барарый уонна туохха туттулларый? Итинник ыйытыы үөскүүр.
Иккиһинэн, бу “2020-Схема” олоххо киириитин түмүгэ. Оттон билигин ханнык сүрүн фундаментальнай докумуоҥҥа олоҕурабыт? Ханнык стратегия туттулла сылдьарый? Биһиги бу Схема хайдах оҥоһуллубутун уонна көмүскэммитин өйдүүбүт. Оттон, дьиҥинэн ыллахха, ити отчуотугар миниистир Данилова барыта сир баайын хостуур тэрилтэлэр үлэлэрин эрэ отчуоттаата, ону эрэ таарыйда уонна “үчүгэй” диэн түмүк таһаарда”.
Стратегия-2050: “2050 сылга Саха Өрөспүүбүлүкэтэ ыраас айылҕалаах, өйдөөх экэниэмикэлээх ситиһиилээх уонна дьоллоох дьон олорор сиригэр кубулуйуохтаах, аан дойдуга холобур буолар хотугу эрэгийиэҥҥэ кубулуйуохтаах”.
Сөп, ВРП түргэн тэтиминэн үүнэ турар буоллун. Оччотугар олох хаачыстыбата тоҕо түһэ турарый? Биһиги чунуобунньуктарбыт олох хаачыстыбатын көрдөрүүлэрин тоҕо аһаҕастык эппэттэрий? Дьэ, ол буолуо этэ буоллаҕа, биир дьиҥнээх көрдөрүү.
Хампаанньалар нолуоктарын аччатан...
Миниистир: ”Экэниэмикэ сайдыытын тэтимэ Арассыыйа киэнин икки төгүл куоһарар. Ньиэп, көмүс, чох, үрүҥ көмүс хостооһунун муҥутуур үрдүк көрдөрүүтүн ситистибит. Ол суотугар дохуот улаатар, үчүгэйдик үлэлиир тэрилтэлэр барыстара 360 млрд солк. тэҥнэстэ, 1,6 төгүл улаатта. Тутууга, тырааныспарга, таҥастыыр бырамыысыланнаска барыс эмиэ улаатта уонна улаатар”.
Эспиэр: “Барыта оннук үчүгэй эбит буоллаҕына, ньиэби хостуур тэрилтэлэр барыстарыттан киирэр нолуоктарын 24%-тан 13,5%-ҥа диэри тоҕо аччатыахха наада этэй? (“СӨ нолуогун бэлиитикэтин туһунан” сокуонунан) Бу кыахтаах модун тэрилтэлэри нолуокка чэпчэтиилээх инбэлииттэр тэрилтэлэрин кытта хайдах тэҥниэххэ сөбүй? Эбэтэр бу тэрилтэлэр оннук барыстаахтык үлэлиир эбит буоллахтарына, олору тоҕо атыылыахха наада этэй?
Тутуу эйгэтин барыһын туһунан этэртэн туттунабын. Бу эйгэҕэ эмиэ араас нолуок чэпчэтиилэрэ бааллар. Ол эрээри, бу эйгэ барыһа тутуу матырыйаалын сыанатын учуоттаан туран улаатара буолуо диэн, киһи итэҕэйбэт. Итини тутуу исписэлиистэрэ эрэ билэр буолуохтаахтар.
Миниистир: “Бүддьүөт нолуоктан киирэр дохуота 47% үрдээтэ, 190 млрд солк. буолла. Онтон барыстан нолуок 50 млрд буолла”.
Эспиэр: “Нолуок чэпчэтиитэ буолбатаҕа буоллар, бу дохуот өссө улахан буолуо этэ”.
Оччотугар, хампаанньаларга нолуокка чэпчэтии биэрэн, биһиги бэйэбит нэһилиэнньэбитин дьадайыыга анньар буоллахпыт дии? Ол Саха сирин олохтоох дьонун-сэргэтин иннигэр төһө сөп быһаарыыный? Парламент онуоха тоҕо нэһилиэнньэ интэриэһин көрбөтүй?
Олох хаачыстыбатын көрдөрүүтэ ахтыллыбат
Миниистир: “Социальнай эйгэҕэ биһиги Уһук Илиҥҥэ нэһилиэнньэ төрөөһүнүгэр уонна миграцияҕа инникилээн иһэбит. Ону сэргэ ыаллыы эрэгийиэннэрбититтэн хаалан иһэбит, холобур, үлэтэ суох буолуу уопсай көрдөрүүтүгэр”, – диэбит.
Эспиэр: “Экэниэмикэ миниистирэ социальнай эйгэ туһунан маннык эрэ этэр кыахтаах дуо? Оттон олох хаачыстыбатын көрдөрүүлэрэ, нэһилиэнньэ дьиҥнээх дохуота, кирэдьииккэ хабалаҕа ылларыы кээмэйэ (Саха сирэ ити көрдөрүүгэ үс маҥнайгы эрэгийиэҥҥэ киирсэр), табаар сыаната, мэдиссиинэ өҥөтүнэн хааччылыы уо.д.а. тоҕо ахтыллыбат? Эбэтэр нэһилиэнньэ – бу үлэнэн хааччыллыахтаах үлэһит илии, үлэ күүһэ эрэ дуу?”
“2020-Схемаҕа” даҕаны, “2050-Схемаҕа” даҕаны олох хаачыстыбатын таһыма – үлэ сүрүн көрдөрүүтэ.
Ону кистээн туран, “барыта үчүгэй, барыта тэтимнээхтик сайдар” диэн этэр, экэниэмикэ миниистиригэр хайдаҕа эбитэ буолла? Бу чахчы экэнэмиис тыла-өһө дуо диэҕи баҕарыллар.
Нина Герасимова
