Бүгүн, ыам ыйын 19 күнүгэр, Бүтүн Сойуустааҕы пионерскай хамсааһын тэриллибитэ өрөгөйдөөх 100 сылын туолла. Бары даҕаны өктөбүрүөнэк, пионер буола сылдьыбыт дьоллоох дьоммут. Бу ытык соло барыбытын үчүгэйдик үөрэнэргэ, бэрээдэктээх буоларга, интернационализм тыыныгар ииппитэ, аҕам дьону, Ийэ дойдуну ытыктыырга үөрэтэрэ, сирдиирэ. Оҕо сааспыт «Эдэр пионердар, Сэбиэскэй Сойуус хомуньуус баартыйатын дьыалатын иһин мэлдьи бэлэм буолуҥ!» диэн ыҥырыынан ааспыта. Пионер аалай хаалтыһа, барабаан дохсун тыаһа, гуорун – сэбиэскэй кэмнээҕи атрибуттары бары бэркэ диэн билэбит, өйдүүбүт.
Хаалтыс – ытык бэлиэ буолара
Варвара УСТИНОВА, Үлэ Дьоруойа, Хаҥалас улууһа:
– Мин пионер сылдьан элбэх хаалтыһы өтүүккэ сиэтэрим. Оччолорго солко пионерскай хаалтыстар лааппыга дэписсиит, атыыга кэллэҕинэ даҕаны ойоҕос тостор уочарата буолара. Мин хаалтыспын өтүүккэ сиэттэхпинэ, наһаа хомойорум. Муннук өттүн сиэтэн кэбистэхпинэ, кырыйар этим. Син оннук харыстаан сылдьан, аныгыскыга атыыга хаалтыс кэлиэр диэри баанан тиэрдэрим. Атыыга кэллэҕинэ даҕаны иккиттэн ордугу биэрбэттэрэ.
Биир ууран көрө сылдьар хаартыскалаахпын. Онно баанан түспүт хаартыскабын кичэллээхтик өтүүктээн, сааһылаан баран, хомуот түгэҕэр ууран сыппыппын таһааран, киэн тутта баанаммын, дьиэ кэргэн хаартыскатыгар түһэн үйэтиппиппин, дьэ, өйдүүбүн. Оччолорго хаалтыһы тоҕо эрэ өтүүктэнэн эрэ баран кэтиллиэхтээҕин курдук саныырбыт. Дьиҥинэн, солко хаалтыһы өтүүктээбэккэ да кэтиэххэ сөп эбитэ буолуо. Арааһа, хаалтыска убаастабыл оннуга.
6-7-с кылааска этэ быһыыта, алын сүһүөх кылаастарга баһаатайдыырым. Бэйэм оҕо буоламмын буолуо, кинилэрдиин тэҥҥэ оонньоһорум, сүүрэрим-көтөрүм. Пионерия бэрээдэктээх буолары, үчүгэйдик үөрэнэри ирдиирэ, сирдиирэ. Онон, олоххо ситиспит сүҥкэн ситиһиилэрим оҕо сааһым чаҕылхай, умнуллубат, өктөбүрүөнэк, пионер кэрчик кэмнэрин кытта ыкса ситимнээх.
Бу күн Хомсомуол бүтүн Арассыыйатааҕы II кэмпириэнсийэтигэр дойду үрдүнэн пионердар этэрээттэрин тэрийэр туґунан быґаарыныы ылыллыбыта уонна 1991 сыл Сойуус ыґыллыар диэри, бэлиэтэммитэ. Пионерскай тэрилтэ чилиэннэринэн 200 мілүйүінтэн тахса 10-14 саастаах оҕолор буолан ааспыттара.
Ырааппыт да эбит кэм-кэрдии...
Зоя ТУМУСОВА, биэнсийэлээх, Москуба куорат:
– Сэбиэскэй кэм оҕото буоламмын, мин өктөбүрүөнэк, пионер, хомсомуол, баартыйа ииппит киһитэбин. Дойдубут ыһылыннар даҕаны, бэйэҥ ис туруккар иитиллэн кэлбит дойдугун-норуоккун ис сүрэххиттэн таптыыр санаа мэлдьи баар. Дойдугун кытта тэҥҥэ, хайа да кэмҥэ, ханнык да олоҕу олороргор мэлдьи бииргэҕин.
Ленин төбөлөөх өктөбүрүөнэк значогун иилинэр түгэн кыра кылааска баар буолар этэ. Ол эмиэ үчүгэй үөрэххинэн, холобур буолар бэрээдэккинэн ситиһиллэр буолара. Аны пионерга киирэр саас кэлбитигэр, эмиэ ити ирдэбил турар. Оччолорго солко хаалтыс оҕо аайы баар буолбата. Ол хаалтыспытын ыраастык тутуохтаахпыт эмиэ ирдэнэрэ. Өтүүктүүргэ сэрэнэн, уокка сиэппэккэ эрэ өтүүктээһин диэн үөрүйэҕи эмиэ онно ыллахпыт.
Пионер күнэ сааскы чаҕыл күн, ыам ыйын 19 күнүгэр буолара. Хайдах эрэ кэмэ да олус сөптөөх курдук дии саныыбын. Оҕо саас, чахчы да айылҕа саамай тыҥаан тиллэр кэмин кэриэтэ буоллаҕа. Бу кэмҥэ, чахчы да үөрэх сылын устата ситиспит билииҥ-көрүүҥ түмүгүнэн, оскуола, кылаас олоҕор көхтөөхтүк кыттаргынан, пионерга киирэриҥ сыаналанара. Ол эбэтэр биһиги көлүөнэ олох бары өттүгэр көхтөөх буоларга, туохха барытыгар инники күөҥҥэ сылдьарга иитиллэн улааппыппыт. Бу барыта инники олохпутугар сүрүн ыйынньык буолбута чахчы.
Наһаа өйдүүбүн, биир пионерскай костер кэмигэр, кылаас чиэһин туһугар эстэпиэтэҕэ сүүрэммин, араас дьүһүннээх уруһуйдуур харандаас бэлэх ылбыппын. Кэлин улахан кылааска, Найахым оскуолатын хомсомуол кэмитиэтигэр пионерскай сиэктэр, ол эбэтэр оскуола пионерскай дружинатын салайар бэрэссэдээтэл этим. Онон, мэлдьи хаалтыс баана сылдьарым ирдэнэрэ. Бэйэм пионерга ылар тэрээһиннэри, маны тэҥэ араас хомуурдары ыытарым, тимуровскай хамсааһыны тэрийэрим. Оччолорго ыстаарсай пионер баһаатай диэн анал үлэһит баара, ону кытта быһаччы ситимнээх үлэлиирбит. Билигин бу барыта бүгүҥҥү күннээҕи олохпор, эбэ да буолан олороммун олоххо дьаһаллаах, сатабыллаах, тэрээһиннээх буоларбар сүрүн төһүү буолбутугар саарбахтаабаппын. Ырааппыт да эбит кэм кэрдии, дьыл-кэм көмнөҕөр сабыллыбыт өйдөбүл...
Оҕо аймах сүрүн түмүллэр күүһэ буолбут Пионериябыт бэлиэ күнүнэн истиҥ эҕэрдэ буолуохтун!
Людмила ОКОНЕШНИКОВА, учуутал, Саха сирин КПРФ салаатын кылаабынай пионер баһаатайа, ыччат хамсааһынын туйгуна, Арассыыйа 2012 сылга “Бастыҥ пионер баһаатай” бэлиэ хаһаайката, Дьокуускай:
– Дойду үрүнэн Пионерия 100 сылын бэлиэтээри олоробут. Саха сирин Пионерията биир бастыҥнар ахсааннарыгар сылдьар. Өрөспүүбүлүкэҕэ 200-тэн тахса пионер баһаатай баар. Сэбиэскэй былаас олохтонуоҕуттан, бэйэлэрин пионерскай дружиналарын, пионерскай хосторун, түмэллэрин тутан олорор, биир да сылы көтүппэккэ пионер күнүн "Костёрунан," "Зарницанан", 1 Маайы пионерскай холуонналаах параатынан көрсөр улуустар билигин да бааллар. Ол курдук, Дьокуускай, Амма, Чурапчы, Уус Алдан, Горнай, Өлүөхүмэ, Хаҥалас, Кэбээйи, Үөһээ Бүлүү, Алдан, Мэҥэ Хаҥалас, Ньурба барыта 3 тыһ. тахса пионердаахтар. Билигин бэйэм үлэлии сылдьар Дьокуускай куорат 16-с №-дээх оскуолатыгар 10 сылга 450 оҕо пионер буолар чиэскэ тигистилэр.
Үбүлүөйдээх сылга Арассыыйа "XXI үйэ пионера" куонкуруска литэрэтиирэ хайысхатыгар 700 үлэттэн Чурапчы Хадаарын Сима Сергеев аатынан дружината Гран-при хаһаайына буолла. Бэйэм 2007 сылтан ЯРРО КПРФ салайааччыта В.Н. Губарев өйөөһүнүнэн куоракка элбэх оскуолалары кытта пионериянан дьарыктанан кэллим. Гайдар, Пионерия Арассыыйа сүлүөттэригэр сылдьан, 40 куораты кытта сибээһи тутан баһаатайынан сырыттым. Өрөспүүбүлүкэ энтузиаст учууталларын, пионер баһаатайдарын күүстэринэн күн бүгүнүгэр диэри Дьокуускай куорат Ленин, Кыайыы болуоссатыгар Пионерия күнүгэр элбэх оҕо мустан, кыһыл хаалтыс баанан долгуйар, бэйэбит оҕо сааспыт чаҕылхай түмсүүтүн, дойдубут устуоруйатын үөрэтэр, чиэһинэй, бэриниилээх буоларга дьулуһар.
Бу күннэргэ Чурапчы Хадаарыгар улуус хомунаардыы түмсүүтэ буолар. Уус Алдан пионер баһаатайдара алааска көлүөнэнэн көрсүһүү оҥорор ыҥырыылара кэллэ. Амма "Артековецтара" түмсүү, тэрээһин бөҕөлөрө. Онон, бука бары Сахам сирин бары көлүөнэ пионердарын күүтүүлээх оҕо сааһы эргитэр, 100 сыллаах Пионерияны үөрүүнэн көрсөөрү олороллор. Үйэлээх бырааһынньыкпытынан Саха сирин бары пионердарын, баһаатайдары эҕэрдэлиибин. Инникитин көлүөнэ ситимин быспакка, дьоллоох оҕо саас кэрэ кэмнэрин бэлэхтиир пионериябыт салгыы туругура, чэлгийэ турдун!
Дьокуускай куоракка 1924 сыл олунньу 17 күнүгэр сэбиэскэй оскуола иґинэн бастакы пионер этэрээтэ 62 пионертан тэриллибитэ. Баґаатайынан Федосеева анаммыта. Бу сыл Өлүөхүмэҕэ, Бүлүүгэ, Намҥа, Үөһээ Дьааҥыга пионер этэрээттэрэ тэриллибиттэрэ. Ол сайыныгар 70 пионер Чочур Мырааҥҥа лааҕырга сынньаммыттара.
1925 сыл атырдьах ыйын 12 күнүгэр буолбут I эдэр пионердар кэмпириэнсийэлэригэр үөрэҕэ суох буолууну утары пионердар хамсааһыннара саҕаламмыта. Улуустарга пионер тэрилтэлэрин тэрийии кылаассабай охсуһуу, хомсомуоллары куттааһын, сонордоһуу усулуобуйатыгар ааспыта. 1925 сыл бүтэһигэр Саха сирин пионерскай тэрилтэтэ 48 этэрээккэ 1244 пионеры уонна 153 іктібүрүінэги түммүтэ.
«Мыраан анныгар чоҕул уоппут умайар...»
Владимир ЗАБОЛОЦКАЙ, СӨ норуодунай артыыһа:
– Пионерия күнүгэр гуорун, барабаан тыаһынан хааман көнө, ыраас хонууга тахсан, сулус моһуоннаан сири бааһырдан, ол үрдүгэр кулуһун оттор этибит. Ол иннинэ испиискэни (хаһын өйдөөбөппүн) тыа саҕатыгар кистииллэрэ, ону тахсан бары көрдүүрбүт. Ким испиискэни булбут пионер оҕо хайҕал ылара. Онтон, дьэ, кулуһуну оттуу буолар. Баһаатайдар, учууталлар кулуһуну оттоллоро. Ол тула тураммыт: «Взвейтесь кострами, синие ночи" уонна "Чочур Мыраан анныгар чоҕул уоппут умайар..." пионер ырыаларын ыллыырбыт. Ол кэннитэн тула олорон аһыырбыт уонна былаах былдьаһыыта, кыра мээчигинэн оҥхой былдьаһыыта, о.д.а. сүүрүүлээх-көтүүлээх оонньуулары оонньуурбут. Бүтэһигэр үөрэн-көтөн, эмиэ гуорун, барабаан доҕуһуолунан парааттаан хааман, оскуолабытыгар кэлэн тарҕаһарбыт. Мин барабаанньыт этим. Бу барыта алын кылааска этэ. Үчүгэй, кэрэ да кэмнэр эбит...
Саргылаана БАГЫНАНОВА
