Сунтаар Устьетыгар 38 кыбартыыралаах таас дьиэ олохтоох собуокка оҥоһуллар пеноцеолиттан тутуллуохтаах. Бу – нэһилиэккэ бастакы таас тутуунан буолуоҕа.
Устьеттан Сленгрэ Кэмпэндээйитээҕи геофизическай баартыйата бараатын кытары, бу бөһүөлэк эстэр кутталламмыта. Эргэ-урба дьиэ бөҕө, «бирэмээнкэ», болуок иччитэхсийэн хаалбыттара. Быраҕыллыан, сирэ-уота үчүгэйэ бэрт: үрдүк сыыр, кэрэ көстүүлээх Кэмпэндээйи үрэҕин төрдө, «Бүлүү» федеральнай суолун тоҕойо, оҕуруот аһа бэркэ үүнэр өҥ буордаах сир уонна сир аһа дэлэйэ.
Бүлүү өрүс уҥуор сытар Сунтаар сэлиэнньэтиттэн, хастыы эмит ыалынан Устьеҕа көһөн тахсаннар, дьиэ-уот туттан барбыттара. Аны, бу дьонуҥ туох да туруу үлэһит буолан биэрбиттэрэ. Тэлгэһэлэрин күрүөлээн, гарааж, баанньык, сорохтор хотон туппуттара, куурусса, кус-хаас ииттэн барбыттара. Кырыс буору тиэрэ сүргэйэн, уоҕурдан, оҕуруот аһын үүннэрэн, билигин өлгөм үүнүүнү ылаллар. Устье хортуоппуйа бөдөҥө, талыыта аатырыан аатырар.
Сэлиэнньэ көстүүтүн буортулуур болуоктары, биримээнкэлэри, эмэҕирбит тутуулары күрдьүтэлээн, Устье аҕыйах сылынан саҥа дьиэлэрин элбэттэ. Устье нэһилиэгин баһылыгын Александр Поповы, бу сүҥкэн үлэтин иһин уонна быраҕыллыбыт эспэдииссийэ бөһүөлэгиттэн араас омук дьоно сөбүлээн олохсуйар сэлиэнньэтин тэрийиигэ олук уурда диэн дьон-норуот хайгыыр.
Устьеҕа Саха сиригэр киэҥник биллибит “Тещин язык” турбаза кэҥээн, сайдан иһэр. Айанньыттарга анаан «чайной» баар буолбута, столярнай сыах арыллыбыта.
Икки сыллааҕыттан, Устье аттыгар “Сунтарцеолит” тэрилтэ пеноцеолит оҥорор собуоту тутан бүтэрэн эрэр. Бу - 800 кв.м иэннээх промышленнай эбийиэк. Түгэх тыа улууһун сахалара тутуу матырыйаалын оҥорор собуоту туппуттара диэни урут истэ иликпин. Оттон, пеноцеолит матырыйаал туһунан «Сунтаарцеолит» салайааччыта П. Поповтан ылбыт интервьюбуттан туһанным. Онно маннык этиллибитэ: «Пеноцеолит – көннөрү тутуу болуогуттан 5-6 төгүл чэпчэки матырыйаал. Үллэр, улаатар быһыылаах буолан тутууга олус тоҕоостоох. Онон, дьиэни, маннык матырыйаалынан тутарга быдан барыыстаах, судургу, кылаабынайа - эрэллээх. Дьокуускайдааҕы тутууну чинчийэр-сүрүннүүр, бырайыактыыр институт – ЯПНИС, цеолиты сиэмэнтэни кытары холбоон тутуу матырыйаала оҥорууну биһирээбитэ. Холобурдаан эттэххэ, АХШ, Кытай, Дьоппуонньа цеолиты тутуу матырыйаалын быһыытынан туттубуттара ыраатта. Пеноцеолит, бастакытынан, сылааһы үчүгэйдик тутар. Иккиһинэн – уокка дьөрү хотторбот. Үсүһүнэн – бөҕө, дьиппэ, гынан баран, ыйааһына чэпчэки. Төрдүһүнэн, уу-хаар кээрэтиитигэр бэриммэт. Бэсиһинэн – пеноцеолит булкадаһыктаах шлакоблоктарынан тутуллубут дьиэлэргэ олохсуйбут дьон доруобуйаларыгар сөп түбэсиһэр».
Бу – цеоликка быһаччы сыһыаннаах идэтийбит салайааччы пеноцеолиты кытары билиһиннэриитэ.
Дьэ, дьиҥ дьыалатыгар пеноцеолиттан дьиэ хайдах буолуой?
Барытын олох көрдөрүөҕэ.
Станислав Алексеев. Мииринэй куората.
