Бу күннэргэ “Бүлүү” суолун үлэһиттэрэ Томпо, Өймөкөөн, Чурапчы, Таатта улуустарыгар үрэхтэр ааттарын киһи билбэт гына уларыппыттарын кириитикэлиир суруйуу бассаапка тарҕанна. Ол курдук, ньиэмэстии тардыылаах «Брюнгеде», «Бивуачы», «Адьмонте» диэн үрэхтэр баар буолан хаалбыттар. «Адьмонте» диэн үрэх сахалыыта Ат Моойо диэн эбит. Кырдьык, киһи эрэ барыта иһэ кыынньар дьыалата.
Хаҥаластар сөпкө айдаараллар
Хаҥаластан ааҕааччыларбыт саҥа оҥоһуллубут суолларбытыгар сирдэрбит сахалыы ааттарын нууччалыылаан адьас киһи тыла өҕүллэн аахпат, аат ис хоһоонун киһи хаһан да өйдөөбөт буолуор диэри таҥнары уларытан суруйалларын көннөрөрү туруорсаллар. Ол суруйалларын кырдьыгын көрдөрөөрү, бу бэчээттэммит хаартыскаларгытын кырдьаҕас ааҕааччыбыт Ермолай Скрябинтан көрдөспүппэр уолаттарынан түһэртэрэн ыытта.
Бүүтэҥэ үрэҕэ “Лютенгеҕа” кубулуйбут, аатырар Күрүлүүрбүт тыаһын-ууһун уларытан “Курулуур” оҥорбуттар. Мэндэ үрэҕин аата маатыра, үөхсүү тылыгар майгыннаан “Менда” буолбут. Бүтэһик буукубаны уһатан аахпатахха, киһиэхэ нууччалыы жаргонунан куһаҕан үөхсүү иһиллэр. Онон, чахчы, хаҥаластар, баар-суох үрэхтэрин итинник куһаҕаннык ааттатан, кыыһырыахтарын кыыһыраллар. Алы гынан, сонньуйан эттэххэ, “Менда” кэриэтэ «Адьмонте» диэн курдук атыннык ааттаабыттара буоллар дуу диэх курдук. Куһаҕантан киһи күлүөх диэх айылаах.
Кырдьык, үчүгэй баҕайы аспаал суол устун айаннаан иһэн, төрөөбүт дойдуҥ сирдэрин ааттара итинник тиэрэ суруллан, кэбилэнэн туралларын көрөн, киһи санаата түһэр.
Бүлүү суолун оҥорооччулар санаалара
Дьыала ис дьиҥин билээри, сирдэрбит ааттара тоҕо киһи билбэт буола сүөргүтүк суруллалларый диэн, “Бүлүү” суолун дьаһалтатын генеральнай дириэктэрэ Н.И. Андреевтан: “Бу эһигини сирдэр сахалыы ааттарын киһи тыла өҕүллүбэт, сороҕо үөхсүү курдук иһиллэр гына суол ыйынньыктарын соруйан туруораргыт курдук этэллэрин туох дии саныыгын?” – диэн ыйыттым.
Николай Иванович ити саамай ыалдьар боппуруоһа эбит. Кини: “Итинник сүөргү ааттартан бэйэбит да кэлэйэбит. Ол эрээри ити биһиги “баҕаран туран” оҥорбут дьыалабыт буолбатах. Күрүө намыһахтыы, итиннэ биһиги тэрилтэбитин күтүрүүллэрэ сыыһа. Урут бэйэбит сирдэрбит, үрэхтэрбит ааттарын улуустар биэрбиттэринэн суруйан туруора сылдьыбыппыт. Онтон 2017 с. Росреестр, Судаарыстыбаннай регистрация, кадаастыр уонна картография федеральнай сулууспатын Саха сиринээҕи управлениета диэн хонтуруоллуур тэрилтэ борокуратуураны кытта иккиэн кытаанахтык ылсан, предписание суруйан, тэрилтэбитин, миигин “ыйынньыктаргытыгар федеральнай реестргэ, хаартаҕа хайдах сурулла сылдьарынан суруйбатаххыт”, – диэн иккитэ улахан суумаҕа ыстарааптаабыттара, көннөрбөт буоллаххына, холуобунайданыаххын да сөп: федеральнай реестри кэһэр буоллаҕыҥ.
Мин онно тута өрөспүүбүлүкэ былааһын бары структуратыгар, учуонайдарга, дьокутааттарга “хаһан эрэ картографтар сахалыы ааты сыыһа суруйан киллэрбиттэринэн суруйтаран эрэллэр” диэн биллэрбитим. Бэйэҕит боломуочуйаҕытынан Москубаҕа тахсан этии киллэрэн, Росреестрга сирдэрбит ааттарын уларыттарыҥ диэн этэ сатаабытым. Тарбанан да көрбөтөхтөрө. Ол түмүгэр Ат Моойо – «Адьмонте», Мэндэ үрэҕэ – Менда буолан тураллар. Үөһээ Бүлүүгэ Үмүлүүн үрэҕин биһиги Юмюлююн диэн суруйтарбыппытын, росреестрдар биһиэхэ УМУЛУН диэн сылдьар, оннук көннөрүҥ диэн ыстараабынан куттаан уларыттарбыттара. Билигин ол үрэх УМУЛУН диэн киһи тириитин таһынан истэр ааттанан турар.
Олохтоох дьон сорох билэр үрэхтэрэ сахалыы ааттаахтар эрээри, сорохторо аата суох “ручей”, “река” диэн суруллалларын дьиктиргииллэрэ буолуо. Бу биһиги сир аатын билбэппититтэн буолбатах, федеральнай реестргэ ааттара киирбэтэх, ол иһин биһиэхэ итинник аата суох суруйтараллар.
“Биһигиттэн көҥүлэ суох уҥа-хаҥас хамсаамаҥ!” диэн кытаанахтык сэрэппиттэрэ.
Уопсайынан, сирдэр, үрэхтэр ааттарыгар нэһилиэктэр, улуустар кырдьаҕастара баалларына, топонимикаларыгар күүскэ үлэлэһэн, сирдэрин ааттара федеральнай реестргэ сөпкө киирэллэригэр эмиэ кыһаныахтаахтар. Мөккүөрдээх ааттаах сирдэр билигин да суох буолбатахтар. Өр кэмҥэ Танара үрэҕин аатын тула мөккүөр тура сылдьыбыта. Бүлүү улууһун дьаһалтата “Таҥара үрэҕэ” диэбитэ. Сорохтор “Таҥнары үрэх”, таҥнары сүүрдэр диэн этэллэрэ. Онтубут кэбээйилэргэ былыргытынан, эбэҥки тылыттан “Танара” диэн ааттана сылдьар эбит. Сирдэрбит ааттара сөпкө көнүөхтээхтэр. Билигин Росреестрга сөпкө суруллан киирдэҕинэ эрэ уларытар кыах баар”, – диэн кэпсээтэ.
***
Киһи сонньуйуох, манна былыр иирбит эбэтэр итирик аҕабыыт дьону сүрэхтииригэр сороҕор үөҕүү курдук ааттыыра, араспаанньалыыра дииллэрин киһи саныы түһэр. Эмиэ бэрт урут итирик эбэтэр үөннээх хаарта оҥорооччулар кэлэ сылдьан, сыыһа истэн эбэтэр буоллун-хааллын диэн, үлэлээн дуомнаан, сирдэрбит аатын түҥ-таҥ ааттаан суруйбуттар диэххин эмиэ баҕаран кэлэҕин.
Бу балаһыанньаҕа бырабыыталыстыба, Ил Түмэн тугу да быраҕан туран, этии киллэрэн, сокуон ылынан дуу, уопсайынан, федеральнай реестргэ тахсан, сирдэрбит ааттарын көннөртөрөр үлэни ыытыахтарын наада. Саха тылын көмүскээһин дьиҥнээхтии, дьэ, бу буолуо этэ. Сорох дьокутааттар, салайааччылар “тыас таһаарар” пиардарынааҕар, ол ордук көдьүүстээх буолуо этэ.
Манна ордук Госдуума дьокутааттара улахан болҕомтолорун уураллара наада этэ. Бэйэбит туруорсубатахпытына, сирбит дойдубут ааттара сүөргүтүк суруллубуттара үйэлэргэ хаалар кутталламмыт. Дьокутааттар ычалара кыра буоллаҕына, сурук суруйан, нэһилиэнньэ бүттүүн илии баттааһынын хомуйан эмиэ туруорсуохха сөп.
Владимир Степанов.
