Күммүт уһаан, халлааммыт сылыйан, самаан сайыммыт салаллан тиийэн кэллэ. Уһун кыһыннаах сылаабытын таһааран, сотору кэминэн сайыҥҥы ылааҥы күн сылааһыгар күөлэһийиэхпит, өҥүрүк куйааһыгар өрүкүйэ буһуохпут-хатыахпыт уонна, этэргэ дылы, күүтүүлээх сынньалаҥмытыгар барыахпыт. Быйыл, биллэр төрүөтүнэн, баҕарар соҕуруу дойдуларбытыгар көҥүл тиийэн күүлэйдиир кыахпыт суох. Үппүт-харчыбыт да кэмчи. Сыана буоллаҕына, “киһини ытырыах”.
Ааҕааччыларбытыттан “Сайын туох былааннааххыный?” диэн ыйыталастыбыт. Ким ханна барарый, хайдах сынньанарый, тугунан дьарыктанарый? Кириисис кыһарыйбыт сайынын хайдах атаарар санаалаахтарый?
* * *
Сахаайа, эстрада ырыаһыта:
– Биһиги дьиэ кэргэн сайын былааммыт элбэх. Хамсык бүтэн, үлэ-хамнас оннугар түстэ, тэрээһин бөҕө ыытылла турар. Билигин “Мы – патриоты” диэн аахсыйаҕа кытта сылдьабыт. Ыам ыйын 9 күнүгэр кырдьаҕастар дьиэлэригэр баран кэнсиэр көрдөрбүппүт. Бу күннэргэ Дьиэ кэргэн күнүгэр аналлаах тэрээһиҥҥэ эмиэ кэнсиэр туруордубут. Аны бэс ыйын 1 күнүгэр “Дети-патриоты” диэн тулаайах оҕолорго, ыччакка аналлаах өрөспүүбүлүкэтээҕи ырыа күрэҕин ыытаары бэлэмнэнэбит.
Сотору ыһыахтарбыппыт саҕаланыахтара. Үс Хатыҥҥа былаһаакка ылан кэргэммин Александры кытта кэнсиэр тэрийээри сылдьабыт. Дьон-сэргэ ыһыаҕы күүппүт-ахтыбыт буолуохтаах, онон, кэлии-барыы, сэргэхсийии буолуоҕа. Улуустарынан эмиэ ыһыахтарга кыттыахпыт. Ол кэннэ от, атырдьах ыйдарыгар уоппускабытын ылан дойдубутугар тахсыахпыт. Оттуохпут, сир астыахпыт. Дьоммутугар көмөлөһүөхпүт, сынньаныахпыт. Оҕолорбутун илдьэ тахсабыт. Итиэннэ табылыннаҕына, оҕолорбутун илдьэ соҕуруу сынньана көтөр былааннаахпыт.
* * *
Раиса Охлопкова, 78 саастаах, Дьокуускай олохтооҕо:
– Сайын дойдубар Мэҥэ Хаҥаласка тахсыахпын баҕарбытым да, оҕолорум соҕотоҕун кыайан олоруоҥ суоҕа диэн төрүт ыыппаттар. “Дабылыанньаҥ үрдүк, охтон хаалыаҥ. Кырдьыбыккын төрүт билиммэккин” диэн сэмэлииллэр. Сибиэһэй салгыны даачаҕа таһааран сиэтэллэр үһү. Мин онно буолуммаппын. Үчүгэйдик хаамабын, дьиэ иһигэр-таһыгар көҥүл сылдьабын. Бэйэлэрэ уоппуска ылбакка үлэлииллэр. Итиэннэ орто сиэн уол быйыл үөрэххэ туттарсыахтаах.
Сайынтан баҕарарым диэн – буруота суох буоллун. Былырыын буруо тыҥабар түһэн сөтөллөр мээрик буолбутум. Оҕолорум: “Баҕар, хоруона хамсыгар сыстыбытыҥ буолаарай”, – диэн, сотору-сотору быраас ыҥыран анаалыс бэрдэрбиттэрэ.
Уулаах-ардахтаах, өҥ сайын буоллун. Кууран-хатан турар айылҕабыт барахсан тыын ылан уоскуйдун.
* * *
Иннокентий Луковцев, Былатыан Ойуунускай аатынан Саха Академическай тыйаатырын артыыһа:
– Сайыҥҥы уоппуска кэмигэр диэ... Буоларын курдук, сайын киинэ устуутугар кыттыахтаахпын. Алексей Амбросьев продюсердаабыт ат сүүрдүүтүн туһунан киинэни уһулбуппут. Бу сайын Степан Порядин киинэтигэр үлэлэһиэхтээхпин. Ол кэннэ дьиэ кэргэммин кытта дойдубар Таатта Баайаҕатыгар барыахпыт. Оттуом, мастыам. Итиэннэ саха дьонун үгэһинэн, күһүҥҥэ бэлэмнэммитинэн барар буоллахпыт.
Көй салгынынан дуоһуйа тыыныахпыт, күөххэ көрүлээн күүс-уох ылыныахпыт. Дойдуга буола турар быһыынан-майгынан сибээстээн соҕуруу сынньалаҥы быйыл былааннаабаппыт.
* * *
Рома Слепцов, уһуйаан иитиллээччитэ, 6 саастаах, Үөһээ Дьааҥыттан:
– Мин сайынтан сымыыты кэтэһэбин. Биһиги куурусса атыыласпыппыт. Кинилэр ахсааннара – аҕыс. Уонна бөтүүк баар. Кини соҕотох. Бакаа хотоҥҥо туруорабыт, от күөх өҥнөөх буоллаҕына, таһырдьа таһаарабыт. Мин ыраахтан көрөбүн. “Чугаһаамаар, бөтүүк сүүрэн кэлэн оройгун тоҥсуйуоҕа”, – диэбитэ аҕам. Ол иһин чугаһаабаппын, просто ыраахтан көрөбүн эрэ. Сайын элбэх сымыыты сиэхпин баҕарабын. Мин сымыыты наһаа сөбүлүүбүн.
Сөтүөлүөхпүн эмиэ баҕарабын. Ийэм дьиэбит аттыгар тааска уу кутан биэрээччи. Мин тааска буолбакка, үрэххэ сөтүөлүөхпүн баҕарабын. Баҕар, ахсаан үөрэтиэм. Но ол точнайа биллибэт.
* * *
Леонид Попов, 2000 сс. киэҥник биллибит “Х-Upp” бөлөх солиһа, билигин Булуҥ улууһун баһылыгын I солбуйааччытынан үлэлиир:
– Быйылгы сайыным үлэ үөһүгэр ааһар. Ааспыт сыл балаҕан ыйыгар Булуҥ улууһун баһылыгын I солбуйааччытынан анаабыттара. Инньэ гынан төрөөбүт улууспар, Тиксии бөһүөлэгэр, көһөн тиийэн олоробун. Сайын, дьэ, оттукка бэлэмнэнии үлэтэ күүскэ барар. Мин оттук, ититии, навигация, уот-күөс, тырааныспар, үөрэхтээһин өттүгэр үлэлиибин. Олох-дьаһах, хомунаалынай хаһаайыстыба үлэтэ сылы эргиччи барар, тохтообот. Сайын үлэлиэм диэн уоппуска ылбытым да, уоппускам кэмигэр Хабаровскайга үлэбинэн командировкаҕа сылдьабын.
Ырыабыттан тэйбэппин эрээри, сыанаҕа ыллаабатаҕым ыраатта. Ырыа устан араадьыйаҕа биэриэхпин сөп. Антон Иванов устуудьуйатыгар уһултарабын. Бүтэһиккэ “Барыма” диэн ырыаны устубуппут. Аны “Бар” дуу, “Кэлимэ” дуу диэн ырыаны устар үһүбүт. Аранжировката оҥоһулла сылдьар.
Сайыммын ити курдук атаарар былааннаахпын.
* * *
Cинильга, ырыаһыт:
– Сайыммыт олус түргэнник бүтэ охсор. Бэрт кылгас кэм иһигэр элбэҕи ситиһиэхпитин баҕарабыт. Дойдубар Өлөөҥҥө сынньана барыахпын олус баҕарабын. Дойдубар сайылаабатаҕым уонча сыл буолла. Былырыын балаҕан, алтынньы ыйдарга баран кэлбиппит. Хата, сугуну баттаспыппыт. Эмтээх от хомуйбуппут. Ийэбит дьиэтин өрөмүөннээбиппит. Быйыл сайылыы барбыт киһи. Табылыннаҕына, муораҕа эмиэ көтүөхпүтүн баҕарабыт. Бурятияҕа доҕотторбут эмиэ күүтэллэр.
* * *
Надежда Ефимова, устудьуон, 20 саастаах, Бүлүүттэн төрүттээх:
– Мин сайыҥҥы сынньалаҥым номнуо саҕаламмыта. Үөрэхпин үчүгэй көрдөрүүлээх түмүктээн үөрэн-көтөн сылдьабын. Ыһыахха кэтэрбэр сахалыы былаачыйа тиктэрэ биэрдим. Аҥаардас тигиитин 5000 солк. диэтилэр. Матырыйаалыгар 4000 солк. төлөөбүтүм. Сиэссийэбин этэҥҥэ түмүктээбиппинэн, ити – ийэм бэлэҕэ.
Сайын уонча хонукка Абхазияҕа сынньана барыахпын санаталыыбын. Былырыын дьүөгэм сөбүлээн аҕай кэлбитэ. Москубаттан Абхазияҕа диэри тууру, быһа холоон, 20 тыһ. солк. атыылаһарга былаанныыбын. Аны Дьокуускайтан Москубаҕа диэри билиэт сыаната билигин 30 000 солк. атыылана турар. Чэ, ити курдук. Көстөн иһиэ буоллаҕа.
* * *
Арыйаан, ырыаһыт:
– Бастатан туран, сынньалаҥ кэмэ кэллэр эрэ, андылыы тахсыам. Бултуурбун олус сөбүлүүбүн. Ол кэннэ сайын өҥүрүк куйаастарыгар дьиэ кэргэммин кытта дойдубар, Мэҥэ Хаҥаласка, сынньана тахсыахпыт. Былырыын Сочинан, Абхазиянан күүлэйдээн кэлбиппит. Быйыл ыраах айаны былааннаабаппыт. Кыргыттарым улаатан эрэллэр. Улаханым, Айтам, уһуйаан иитиллээччитэ. Кырам, Айыынам – сүүрэн тоотойо сылдьар иккилээх киһи. Ырыаҕа, муусукаҕа сыстаҕас буолар чинчилээх. Ыллаан доллоһуппута, үҥкүүлээн битийбитэ буолар. Даачалаахпыт. Онно, табылыннаҕына, күһүн диэки дьиэ туттар былааннаахпыт.
Быйылгы сынньалаҥмытын дьиэ кэргэммин кытта бары бииргэ атаарыахпыт. Сайын үтүөтүн толору билэр, айылҕаҕа дьаарбайар, сөтүөлүүр, чугас дьоммутун кытта көрсүһэр баҕалаахпыт.
* * *
Сайыына Седалищева, Дьокуускайтан, 36 саастаах:
– Дэриэбинэҕэ тахсан таах сытар баҕа баар эрээри, үлэ күүтэр. Быйыл сайын хаһан даҕаны үлэлии иликпин үлэлиир былааннаахпын. Дьоҕус маҕаһыын тэринэн аһан эрэбин. Баантан 300 тыһыынчаны кирэдьиит ыллым. Үлэм-хамнаһым этэҥҥэ бардаҕына, былаан быһыытынан аны күһүҥҥэ диэри онтубун сабыахтаахпын. Атыы-эргиэн эйгэтигэр үлэлээбитим ыраатта. Ыһыах саҕана Кытайтан сакаастаан сэлээппэлэри, чараас сиидэс ырбаахылары, сахалыы киэргэллэри, иһити-хомуоһу атыылыырым. Биир сыл сүүрбэччэ хонук иһигэр хас да туочукаҕа атыылаан 120 000 солкуобайы киллэрэн турабын. Быйыл ыһыахпыт буолара олус үчүгэй! Ити кэмҥэ күүскэ үлэлээн, туттуммахтаан хаалбыт киһи. Үп киирдэҕинэ, күһүн аҕыйах хонукка Турцияҕа баран күҥҥэ сыламнаан кэлиэм. Дьокуускайтан Турцияҕа диэри быһа көтөр буоллубут дииллэрин истэн аһарбытым.
Онон, улахан эппиэтинэстээх, саҥа саҕалааһыннардаах, түбүктээх сайын күүтэр.
* * *
Андрей Горохов, муниципальнай тэрилтэҕэ суоппардыыр:
– Мин сайын ончу туох да былааным суох. Уопсайынан, олохпун былааннаммат киһибин. Икки ыйдаах уоппускабын толору ылан дойдубар көтүөм. Тиийэн таах сытар санаалаахпын. Оттуур-мастыыр эр киһиэхэ үлэнэн ааҕыллыбат. Атаһым саҥа уһаайба атыылаһан дьиэ туттан эрэр. Арай онно көмөлөһүөм. “Аллар атаскар босхо көмөлөһөр инигин”, – дэтэлиир, маҥан тиистэрэ кэчигирэһэллэр (күлэр). Сайыннарын мин курдук көҥүллүк көрүлээн атаарар дьон бааллара буолаарай?
Диана КЛЕПАНДИНА.
