Олунньу 18 күнүгэр “Куруһаала” дьиэтигэр «ДАРХАН УУС» Саха сирин тимир уустарын IX быыстапката буолан ааста. Быыстапка кэмигэр быһах биллиилээх ууһун, Таатта улууһун Ытык Күөлүттэн төрүттээх “Дархан уус” Петр Луковцевы кытта кылгастык тыл бырахсан кэпсэттибит. Даҕатан эттэххэ, Петр Аркадьевич үгүс-элбэх кэпсээнэ суох, быһаччы уонна судургу хоруйдаах киһи эбит. Быһата, “тыллаах сыҥааҕынан” буолбакка, быһаччы илиитинэн үлэлиир киһи буолара тута биллэр.
– Бүөтүр, бу маннык быыстапкаҕа быһахха улаханнык быһаарсыбат эрээри, “үчүгэй быһаҕы атыылаһа” кэлбит киһи, бастатан туран, быһаҕы хайдах талыахтааҕый?
– Быһа этэн кэбиһэр уустук. Дьон үксэ манна кэлиэн иннинэ дьону-сэргэни кытта кэпсэтэн баран, чопчу ханнык эрэ уус быһаҕын атыылаһа кэлэр. Быһата, дьон сүбэтинэн. Оннук эрэ. Онтон атын туох да быһах үчүгэйин-куһаҕанын быһаарар ньыма суох. Быһах тас дьүһүнүттэн көрөн ону билбэккин. Оттон, уопсайынан, маннык быыстапкаҕа мөлтөх быһах диэн суох буолар. Быһах барыта үчүгэй. Сорох дьон манна буолар холоон көрүү кэнниттэн, “Дэгиттэр быһахха” бастаабыт уустан ыла сатааччылар.
Уопсайынан, ким хайдах быһахха наадыйарын бэйэтэ билэр. Холобур, уһанар киһи киниэхэ бэйэтигэр хайдах быһах барсарын, ханнык быһах маска сыстарын бэйэтэ көрөн билэрэ буолуо дии саныыбын. Киһи киһи санаата араас...
– Кэлин саха быһаҕа бүтүн Арассыыйа үрдүнэн киэҥник тарҕанан эрэ быһыылаах дии...
– Кырдьык, кэнники 2-3 сылга саха быһаҕа улаханнык аатырда. Билигин муода буола сылдьар. Саха быһаҕынан дьарыктанар нуучча уустара бөҕө баар буоллулар. Икки сыллааҕыта биһиги уолаттарбыт Норуоттар икки ардыларынааҕы “Клинок” быыстапкаҕа баран 10 бастакы миэстэ иһигэр кими да киллэрбэккэ аҥаардастыы кыайан-хотон кэлбиттэрин кэннэ, Арассыыйаҕа саха быһаҕынан үлүһүйээччи аһара элбээтэ. “Клинок” быыстапкаҕа, холобур, биһиги дойдубут быһаҕы оҥорооччулара бары кэлэн кытталлар.
Чахчы, саха быһаҕа тэҥнээҕэ суох.
– Ол аата билиҥҥи аатырар “бренд” буолбут быһахтартан барыларыттан ордук диэри гынаҕын дуо?
– Аатырар “Кизляр” эҥин диэн мааркалары ылан баран, саха быһаҕын кытта бэйэҥ тэҥнээн көр ээ. Бэйэҥ көрүөҥ, хайалара ордугун...
– Саха сирин тас өттүттэн эйиэхэ сакаас киирэр дуо?
– Төлөпүөммүн хантан ылаллара буолла... Эрийэллэр, сакаастыыллар.
– Ол гынан, Саха сирин тас өттүгэр төһө быһаҕы атыылыыгын.
– Ээ, билбэппин. Аахпаппын.
– Эн быһаҕы оҥороргор туох эрэ иэйии киирэрин кэтэһэҕин дуу, ыллыҥ да оҥорон бараҕын дуу?
– Туох иэйиитэ кэлиэй... “Оҥоруохтаахпын” эрэ диэн санааттан оҥоһуллар буоллаҕа. Күн аайы. Үлэ курдук. Сороҕор түүннэри-күннэри... Биһиги үлэбит барыта бириэмэ эккирэтиһиитэ.
– Ыйга, быһа холоон, төһө быһаҕы оҥороҕун?
– Отучча.
– Быһаҕы оҥоро сылдьан, “бу быһах ураты табылынна, атыттартан ырааҕынан ордук буолла” эҥин диэн санаа киирэр дуу?
– Суох. Конвейер курдук бириинсибинэн үлэлиибин.
– Сорох уустар быһахтарын угар араас тимири, муоһу, ойууну-дьарҕааны кыбыппыт, киэргэппит, симээбит буолаллар...
– Ээ, онтуҥ бириэмэни сиир буоллаҕа, Ол сыанатыгар эмиэ дьайар. Сакааһынан, баҕар, оҥоруохха сөбө эбитэ буолуо да... Мин, сүрүннэээн, судургутук оҥоробун.
– Оҥорбут быһаххын ханна атыылыыгын? Кистэлэҥ буолбатах буоллаҕына, төһө сыанаҕа?
– Онно туох да кистэлэҥ суох. “Илин Эҥээргэ” баар “Уус-Экспо” маҕаһыыҥҥа, “Айсберга” баар “Якутиан брендскэ” атыыга биэрэбин. Быһа холоон, ыйга 30 быһаҕы оҥорорбуттан, 10-чата тута сакааһынан барар, атына – маҕаһыыҥҥа. Уопсайынан, 20-тэн тахса сыл быһаҕы уһанным. Дьон сирбэттэр, ылаллар, сакаастыыллар. Өр уһаммыт буолан, быһаҕым өр сыппат. Ити чааһыгар табыллыбыт киһибин.
– Уустар истэригэр “бу киһи быһахха I миэстэлээх маастар, оттон бу киһи 10 бастыҥ да иһигэр киирбэт. Оттон кини – лаппа мөлтөх” эҥин диэн чуолкай иерархия, таһымынан араарсыһыы, күөнтэһии суох дуо?
– Оннук “миэстэлэринэн” көрөн араарыы суох быһыылаах. Судургутук, “бу киһи үчүгэйдик уһанар, бу – үчүгэй уус” диэн эрэ баар буолуон сөп. Баҕар, ким эрэ күөнтэһэрэ буолуо. Мин оннугу билбэппин.
– Быһаҕы “дамаск” ыстаалынан оҥорбоккун дуо? Оннук быһах атыыга төһө барарый?
– “Дамаск” ыстаалын Саха сиригэр биир бастакынан оҥорон көрбүтүм. Абытай үлэ. Олус элбэх сыраны, ороскуоту эрэйэр. Холобур, көннөрү быһаҕы ыйга 30-ту оҥорор буоллахпына, “дамаскайы” ыйга 5-һи эрэ оҥорор кыахтаахпын. Чох бөҕө наада. Ити, холобур, маҕаһыыннарга атыыланар шашлык чоҕун көрөрүҥ буолуо. Ити – наһаа үчүгэй чох. Ол гынан баран, биир “дамаскай” быһаҕы оҥорорго итинник 20-чэ кыра куул чох наада.
– Оттон таас чох барбат дуо?
– Ээ, куһаҕан. Сыстан эҥин хаалар.
– Оччо үлэлээх буоллаҕына, “дамаск” быһаҕы оҥорон киһи эрэйэ тиллибэт буоллаҕа?
– Онтуҥ уус быһыытынан таһымҥын көрдөрөр “хаачыстыба мэктиэтэ” эрэ курдук. Уус буоллуҥ да, аакка-суолга да, ону оҥорон боруобалаан көрүөхтээххин, сатыахтааххын диэн курдук. Тас көстүүтэ эмиэ үчүгэй. Онтон атын туох да улахан ураты баарын билбэппин.
– Кимнээх эрэ “дамаск” ыстаала – тас көстүүгэ эрэ, онтон атын туох да уһулуччу ордуга суох. Атын тимиртэн туох да уратыта суох диэччилэр.
– “Дамаск” сытыытын сытыы гынан баран... Чэ, билбэтим. Кырдьык, бэрэбиэркэлээн, холоон көрүөх баара. Саха сиригэр ону ким да анаан тэҥнээн, тургутан көрө илик.
– Ити киинэлэргэ дьоппуон самурайдарын былыргы кылыстара, ол эбэтэр “катаналара”, олус сытыытын көрдөрөллөр. Ол, арааһа, сымыйа күүркэтии буолуо. Тимир тимиртэн тугунан ордубут үһү?
– Дьиҥнээх дьоппуон “катанатын” тутан-хабан көрө иликпин. Кини ураты сытыыта, бука, күүркэтии, реклама буолуо дии саныыбын.
– Киһи быһаҕы уһанан айаҕын ииттиэн сөп дуо?
– Атыттары билбэппин, мин син ииттэн олоробун. Биллэн турар, киһи соччо байан-чэчирээн барбат, айахпар эрэ нэһиилэ тиийэр да буоллар... Бэйэҥ да суоттаан көр, ыйга 5-тии тыһыынчалаах 30-ча быһах, онно эбии уһанар матырыйаалыҥ, үлэҥ-хамнаһыҥ уо.д.а. Холобур, бу аллара буол турар быыстапкаҕа олорор уустары аҥаардарын эрэ билэбин. Эдэр уус ыччат бөҕө сылын аайы эбиллэн иһэр. Син айахтарын ииттэр буолан уһаналлар ини.
– Быһах угар удьурҕайы булуу төһө уустугуй? Хаһан эрэ өрдөөҕүтэ быһаҕы уктаары удьурҕайы уһун күнү быһа көрдөөн булбатахпын өйдүүбүн.
– Удьурҕай элбэх. Төһө наадатын булабыт. Онно кыһалҕа суох.
– Мааҕын Арассыыйа атын муннуктарыгар саха быһаҕын уһанар нуучча дьоно аһара элбээбитин туһунан этэн аһарбыппыт. Ол дьон саха быһаҕынан аан дойду ырыынагын толорон кэбиһиэхтэрэ суоҕа дуо?
– Биллэн турар, төһөнү эрэ тарҕатыахтара эрээри... Өр барбаттара буолуо. Көлдьүргээн икки-үс сыл уһанан баран тохтуохтара. Ырыынак киэҥ, дэлэй. Мин тус бэйэм санаабар, биһиги Дьокуускай да куораты саха быһаҕынан толору хааччыйбакка олоробут.
Иван Гаврильев.
