Эн көстөөт сүппүтүҥ эмискэ,
Уот сулус суулларын кэриэтэ,
Биир тылы эн миэхэ эппэккэ,
Арахсыы хомолтото баар этэ...
(“Маҥнайгы таптал”)
Эстрада намыын, кэрэ куоластаах, саха норуотун сөбүлүүр ырыаһыта Ирина ЕЛИЗАРОВА Орто дойду олоҕуттан аттаммыта бэҕэһээ, кулун тутар 16 күнүгэр, 9 хонуга буолан ааста.
Ира... Ирина Елизарова... саха тыллаах бары сөбүлүүр, ураты лыҥкынас куоластаах ырыаһыта этэ. 90-с сыллар ыччаттара кини ырыатыгар устудьуон күүрээннээх сылларын, эдэр саас дьоллоох кэрэ кэмнэрин атаарбыттара, таптал иэйиитигэр ылларбыттара.
Ира ырыалара хас биирдии киһи дууһатын кылын таарыйаллар, ытатан-ыллатан ылар ураты дьиктилэр...
Сымнаҕас, “лирическэй” куоластааҕа
Владимир ЗАБОЛОЦКАЙ, СӨ норуодунай артыыһа:
– 1992 сыллаахха култуура колледжын иһинэн эстрада-циркэ салаата аан бастаан арыллыбыта. Сэбиэдиссэйинэн норуот артыыһа Ю.Е. Платонов анаммыта. Онно бастакы устудьуоннары үөрэххэ ылбыппыт. Олор истэригэр Ирина Елизарова баара. Бастаан көрөрбүтүгэр улахан сытыыта-хотуута суох, сэмэй баҕайы кыыс этэ. Ыллатан истибиппит, ырыата хайдах эрэ олох атын, дьиибэ соҕус куоластааҕа. Үөрэххэ киирэн, бастаан Юрий Егоровичка “вокалга” дьарыктанан барбыта. Онтон салгыы мин дьарыктаабытым. Хайа баҕарар педагог үөрэтэр оҕотун куолаһын истэн, хайдах баҕарар уларытыан сөп, дииксийэтин, тыыны хайдах ыларын. Бу иннинэ Ира учуутала О.С. Охлопкова “Дыгын” бөлөҕөр ыллыы сылдьыбыт. Онон, Ольга Степановна ыллыырыгар маарыннатан ыллыыр эбит этэ.
Ырыаҕа миэхэ дьарыктанарыгар хаһан даҕаны хойутаабакка, биирдэ даҕаны көтүппэккэ олох лоп курдук сылдьара. Киһи тугу этэрин барытын ылынара, биэрбит сорудахтары эҥкилэ суох толорор үтүө хаачыстыбалааҕа. Ира сымнаҕас, “лирическэй” ис-иһиттэн бэйэтэ тахсар куоластааҕа. Кини тыл уонна матыып иһигэр киирэрэ, инньэ гынан ыллыырыгар бэйэтин дорҕооно буолан хаалара. Онон, ырыалара олус табыллыбыттар дии саныыбын.
Доҕотторугар, табаарыстарыгар сүрдээх боростуойа, барыларын кытта үөрэ-көтө кэпсэтэрэ. Үөрэнэ сылдьан, хайа эрэ кэмҥэ колледжтан баран, гостуруоллуур буолбута, быыһыгар оҕоломмута. Билигин аатын ааттатар уолу кэннигэр хаалларда. Ира ырыалара кинини мэлдьи саната сылдьыахтара. Дьон-сэргэ кини ырыаларын сүрдээҕин ылынар.
Ира бастакы кэнсиэрин бииргэ үөрэммит табаарыһа, продюсер Василий Кривошапкин оҥорбута. Онон, улахан сыанаҕа тахсарыгар бииргэ үөрэммит доҕотторо, табаарыстара Ираны бэркэ өйөөбүттэрэ, көмөлөспүттэрэ. Николай Андросовы кытта үгүстүк гостуруоллаабыттара. Балар бары биир кэмҥэ колледжка үөрэнэ сылдьыбыттара.
Бүтэһик суолугар атаарарга сүрдээх элбэх киһи кэлэн, истиҥ, иһирэх тыллары эттилэр. “Гостуруолларга тымныы кулууп, бытаан айаннаах массыына диэбэккэ, мэлдьи үөрэ-көтө сылдьара, айанныыра” диэн, киһи уйадыйа истэр истиҥ тылларын эппиттэрэ. Бииргэ үөрэммит доҕотторун тэҥэ, саастаах дьон, опера ырыаһыттара, доҕотторо-атастара кэлэн бырастыыластылар.
Мин эмиэ саха биир бастыҥ, үчүгэй ырыаһыта Ираны кытта алтыһан ааспыппын, үөрэппиппин, ырыа эйгэтигэр суолун ыйан биэрбиппин үөрэ саныыбын. Ира биһиги санаабытыгар, ырыабытыгар-тойукпутугар мэлдьи баар буолуоҕа.
Көрбүтүм... саалаҕа кэрэ аҥаардар ытыы олороллор
Василий КРИВОШАПКИН, “Сахалыы Суперстар” кэнсиэри тэрийэр “Саха концерт” ааҕыныстыба дириэктэрэ:
– Иралыын 1994 сыллаахха култуура уонна ускуустуба колледжыгар үөрэнэ сылдьан, “бабочкалаах уолаттарга” билсибиппит. Онтон кэлин, хас да сыл буолан баран, 2010 сыллаахха, ааспыт сыллар ырыаларынан, артыыстарынан “Сахалыы Суперстар” бырайыагы толкуйдаабытым. Онно Н.Андросов, Н.Донской, Б.Сэмэнэп, кэргэннии Егоровтар, о.д.а. бааллара. Онтон “Ирина Елизарова диэн ырыаһыт баара дии” диэн толкуйга кэлбитим, дьонтон ыйыталаспытым уонна, дьэ, көрдөөн-көрдөөн, “Покровскайдыыр аартыкка, даачаҕа олорор үһү” диэни истэн, төлөпүөнүн буламмын кэпсэппитим. “Кэнсиэргэ кыттыаҥ дуо?” диэн ыйыталаспыппар, кыыһым бастаан аккаастанна. “Ыллаабатаҕым ыраатта, эбиитин сыанаҕа кэтэр үчүгэй таҥаһым-сабым, гитарам даҕаны суох” диэтэ. Ону мин “Гитараны булуохпут, таҥаһы-сабы маҕаһыынтан атыылаһыахпыт, кэнсиэргэ кытын” диэтим, хата, кыыһым сөбүлэстэ.
Дьэ, ити курдук кэнсиэрбит саҕаланна. Мин тэрийээччи буоларым быһыытынан, сыана кэтэҕэр туран, саалаҕа көрөөччү иэйиитин, ырыаһыты хайдах ылынарын, ырыаһыттар “төһө тыыппалаахтарын” – барытын сыаналыы көрөр идэлээхпин. Ира ыллыы тахсаатын кытта, көрөөччүлэр ыһыы-хаһыы бөҕөнөн көрүстүлэр. Онтон ыллыы турдаҕына көрбүтүм... саала кэрэ аҥаардара ытыы олороллор. Ол курдук хас да сыл көрбөтөх ырыаһыттарын көрөннөр, сүрдээҕин суохтаабыттар, долгуйбуттар этэ.
Ол кэнниттэн Ираҕа “дабаай, эйиэхэ кэнсиэргэ кыттаргар фонограммата оҥорторуохха” диэн этии киллэрбитим. Онтон ыла мин тэрийэр кэнсиэрдэрбэр кыттан, араадьыйаларга ырыалара иһиллэр буолан барбыта. Лэкиэс кини икки ырыатын оҥорон биэрбитэ. Биир сылы быһа хомуур кэнсиэрдэргэ барыларыгар кыттыбыта.
Биир күн кэлэн “Фонограмманан икки эрэ ырыалаахпын, өссө ырыа наада” диэн, сэмэй баҕайытык күлэн кэбистэ. Инньэ гынан Лэкиэспитигэр тиийэн ырыа оҥортордубут. Онтон мин Ираҕа “бачча ырыа оҥорторон баран, альбомна оҥорон презентациялыахха” диэбиппэр сөбүлэстэ. Ол кэнниттэн Ира сольнай кэнсиэрин толору саала көрөөччүлээх оҥорбуппут. Илин Эҥээр, Бүлүү улуустарынан сылдьан гостуруоллаабыппыт.
Ира кэлин мэлдьи махтанар этэ. Талааннаах, айар дууһалаах киһи олоҕун уустук кэмигэр таба булан, көрөн-истэн, өйөбүл буолан тирэх биэрии бириэмэтигэр наадата өйдөнөр. Ира бэйэтэ талааннаах, истиҥ киһи буолан, “сыанаҕа төннүүтэ” чэпчэкитик табыллыбыта.
Ираны кытта убайдыы-балыстыы сыһыаннаах этибит, аһаҕастык күлэ-үөрэ кэпсэтэрбит. Хаһан даҕаны улаханнык кыыһырсыбакка сылдьыбыппыт. Мин бириэмэтигэр мөҕөн-этэн, сүбэлээн-амалаан биэрэрим ханна барыай?! Тэрийэр кэнсиэрбэр мэлдьи кыттан, ыллаан-туойан, дьону-сэргэни үөрдэн, сэргэхситэн барара.
Дьэ, куолаһа ураты дьиктитэ миигин сөхтөрөрө. Устуудьуйаҕа микрофоҥҥа ыллыыра, ол кэнниттэн уһуллубут “запиһы” истэрбитигэр курустаал куолаһа өссө лыҥкынас буолан иһиллэрэ. Дьэ, дьикти көстүү буолара. Ону биһиги Лэкиэстиин олус сөҕө истэрбит. Биир даҕаны артыыска, ырыаһыкка итинник “куолас кубулуйуута” суох. Оннук курустаал таастыы ыраас дорҕоон кэлэрэ дьикти түгэн. Дьэ, ити курдук, истэргэ куолаһа уратыта, нарына, кэрэтэ, биллэн турар, тас көрүҥэр түбэспэтэ баар. Ол эмиэ туһунан интэриэһи үөскэтэрэ биллэр.
Кэнсиэр биллэриитигэр тахсар уобарастарын кылаассыкалыы көстүүмүнэн, сэлээппэнэн бэйэм ситэрэн-хоторон биэрэрим. Таҥаһын дизайнер Дора Николаева оҥорбута. Сорох таҥаһын маҕаһыыҥҥа бииргэ сылдьан таларбыт. Биир сүрүн кыһалҕата атаҕын таҥаһа буолара, 35 кээмэйдээх атах таҥаһын “Детский мир” маҕаһыынтан атыылаһарбыт.
Бастакы хаартыска сессиятыгар түһэригэр истиилин биллэр визажист Дмитрий Васильев оҥорбута. Дьэ, онно хайдах киһи бастаан киирбитэ, онтон оҥоһуллан тахсыбыта: олох “куосумас” этэ. Баттаҕын кырааскалатан, сирэйин-хараҕын оҥорторбута – икки тус-туһунан киһи уобараһа.
Аакка-суолга тардыспат сэмэйэ
Александр БУРНАШЕВ, СӨ үтүөлээх артыыһа:
– Ира Елизарова көҥүл киһи этэ. Биһиги биир көлүөнэ артыыстар буоламмыт, оччолорго бары биир кэмҥэ айар үлэбитин саҕалаабыппыт. Ира эдэр эрдэҕиттэн атын дьонтон уратыта: куолаһа, быһыыта-майгыта, тутта-хапта сылдьара. Онтон дьэҥкир, ыраас куолаһа дьону олус тардара. Бэйэтэ туспа истээччилээҕэ, көрөөччүлээҕэ. Эдэр сааһыттан киниэхэ сүгүрүйэр дьоно тэҥҥэ улаатан, кинини мэлдьи батыһа сылдьан, айар үлэтин сэҥээрэллэрин биллэрэллэрэ.
Ира өр кэмҥэ ырыатын тохтото сылдьыбыттааҕа. Ону продюсер В. Кривошапкин иккистээн сыанаҕа аҕалбыта. Кини хаһан да аакка-суолга тардыспатах, бэрт сэмэй, кимтэн да, туохтан да тутулуга суох, киэҥ халлааҥҥа көтө-дайа сылдьар соловей чыычаах кэриэтэ киһи этэ. Көҥүл ыллаан-туойан, бар дьонугар, норуотугар таптаппыта, сөбүлэппитэ.
Ираны кытта көрүстүбүт даҕаны наар дьээбэлэһэн, күлэн-үөрэн, куустуһан, хаартыскаҕа түһэн ааһарбыт. Кистэл буолбатах, ардыгар кыратык мөҕөн даҕаны ыларым баара, ол барыта киниэхэ үчүгэйи эрэ баҕарарбыттан буолааччы. Ону хаһан даҕаны утары саҥарбат, мөккүспэт, мүчүк эрэ гынан кэбиһэр сымнаҕас майгылааҕа. Барахсан, киһи быһыытынан олус кэрэ киһи этэ.
Бырысыаптаах тыраахтары тохтотон, туһааннаах сирбитигэр тиийбиттээхпит
Николай ДОНСКОЙ, ырыаһыт:
– Иралыын 90-с сыллар саҕаланыыларыгар кэнсиэр тэрээһинигэр билсиспиппит. Оччолортон “неординарнай” көстүүлээх, талааннаах ырыаһыт буолара биллэрэ. Хойутуу, кэлин 2011 сыллаахха, дьылҕабыт эмиэ көрүһүннэрбитэ. Онно улуустарынан сылдьан гостуруоллаабыппыт. Ханна сылдьыбыт сирбитигэр Ираны дьон истиҥник, иһирэхтик, улахан тапталынан көрсөллөрө.
Эйигин күннэтэ көрөммүн
Дууhалыын үөрэбин-көтөбүн,
Чаҕылхай соҕотох сулуhум
Эйиэхэ ырыабын аныыбын.
(“Махтанабын”).
Мин өйбөр-санаабар Ира сырдык мөссүөнэ үйэлэргэ хааллаҕа. Кини сүрдээх позитивнай, сырдык өйдөөх-санаалаах доҕор этэ. Өйдүүбүн ээ, биирдэ кинини кытта устуудьуйаҕа “Махтанабын” диэн иккиэн бииргэ ыллыыр ырыабытын устубут түгэммитин. Онно ыарытыйа сылдьара, ол эрээри онтун биллэрбэт буола сатаан, күлэн-оонньоон кэпсэтэрэ. Бэйэтэ толорор баартыйатын бастакы дубльтан толорбута. Бу ырыатын көрөөччүлэр олус истиҥник “на бис” ылыммыттара. Кинини кытта гостуруолга сылдьыбыт биир кэммин өйдөөн кэллим – Илин Эҥээр улууһугар этэ. Тэрийээччилэр сатала суох дьаһайыыларын түмүгэр айанныырбытыгар тырааныспара суох хаалбыппыт. Онно Ира уулуссаҕа бырысыаптаах тыраахтары тохтотон, туһааннаах сирбитигэр тиийбиттээхпит.
Холбоһуктаах айар киэһэбитин бииргэ оҥорбуппут
Николай АНДРОСОВ, СӨ култууратын туйгуна, СӨ Ырыа айааччыларын сойууһун чилиэнэ:
– Иралыын 1993 сыллаахха аан бастаан култуура колледжыгар билсибиппин өйдүүбүн. Онно киэһэ көрүдүөр борук-сорук уотугар үчүгэй баҕайы куоластаах кыыс ыллыы турара. Ону олус сөбүлүү, соһуйа истибитим. Тас көрүҥүнэн көрдөххө, уол оҕоҕо майгынныыра. Ол эрээри ис дууһата, санаата наһаа ырааһа, сырдыга. Кини Ю.Платоновка, В. Заболоцкайга, С.Расторгуевка дьарыктанара. Оччолорго эстрада-циркэ отделениетыгар циркэ артыыһыгар үөрэнэрэ, жонглёрдуура.
Кинилиин элбэхтик алтыспытым, кэнсиэргэ, гостуруолга бииргэ сылдьарбыт. 2013 сыллаахха иккиэн холбоһуктаах айар киэһэбитин оҥорон турардаахпыт. Ол кэнниттэн Бүлүү улуустарынан кэнсиэрдээбиппит.
Ира интэриэһинэй дьылҕалааҕа, олоҕор араас түһүү, тахсыы барыта баара. Сэмэйэ бэрт буолан, биир даҕаны аакка-суолга тардыспата. Дойдутун, биир дойдулаахтарын истиҥник саныыра, ахтара. Учуутала О.С. Охлопкованы наһаа үрдүктүк тутара, сыаналыыра, ытыктыыра. Кини курдук куоластаах ырыаһыт буолуон баҕарара. Ира куолаһын учуутала табан туруорбут буолуохтаах дии саныыбын. Онон, Ира ырыаһыт быһыытынан аата-суола ааттаммытыгар, биллибитигэр учууталын өҥөтө улахан диэн сыаналыыбын.
Ира биирдэ миэхэ “мин эйигиттэн оруобуна биир нэдиэлэ эрэ аҕабын ээ” дии-дии, пааспарын көрдөрбүтүн өйдүүбүн. Онно кини бэс ыйын 9 күнүгэр төрөөбүтэ ыйылла сылдьара. Пааспарыгар ийэтин хаартыскатын укта сылдьарын көрдөрбүтэ, “ийэм омуга молдаванка” диэн кэпсиирэ. Онно көрбүтүм: ийэтэ сүрдээх кырасыабай дьүһүннээҕэ.
2008 сыллаахха харах далыттан сүтэн хаалбытын булан ыламмын, продюсер В.Кривошапкиҥҥа туттараммын, ырыаһыт быһыытынан иккис тыынын ыларыгар күүс-көмө, сүбэ-ама буолбутум. Ол кэмтэн сыанаҕа тахсан ыллаан барбытыгар, көрөөччүлэр күндү сүтүктэрин булбуттуу, ыһыынан-хаһыынан уруйдуу-айхаллыы көрсөллөрө. Мусукаан, аранжировщик И.Гаврильев-Лэкиэс көмөтө манна эмиэ улахан. Кини бэйэтин “Аартык” устуудьуйатыгар ырыаларын саҥалыы тыыннаан, тупсаран оҥорон биэрбитэ. Стилист Д.Васильев Ира саҥа уобарастарын оҥорорго сүҥкэн көмөнү оҥорбута. Биллэр фотограф Виктор Ли Фу хаартыскаҕа түһэрэн үйэтиппитэ.
Кэлин буолар кэнсиэрдэргэ барытыгар кытта сылдьыбыта. “Амор” диэн баҥкыаттыыр саалаҕа буолбут бүтэһик кэнсиэригэр улаханнык ыалдьан кэлбэтэҕэр дьон сүрдээҕин хомойбуттара. Бу кэмҥэ улаханнык кыраадыстанан, ыалдьан сыппыта. Чугас доҕорбут Ирабыт, хомолтолоох баҕайытык эдэр сааһыгар биһиги кэккэбититтэн бараахтаата. Барбыт күнэ, саатар, кулун тутар 8 күнүгэр түбэстэ. Чугас доҕотторо, артыыстар Ирабытын мэлдьи үтүө тылынан ахтыахпыт, саныахпыт.
Иннокентий Гаврильев-Лэкиэс, мусукаан:
– Иралыын колледжка үөрэнэ сырыттаҕына, 1993 сыллаахха, билсибитим. Кини ол инниттэн үөрэнэ сылдьара. Кэлин В.Кривошапкин продюсердаан альбом таһаарарыгар диискэтин бэйэм устуудьуйабар устан, оҥорон биэрбитим. Ира бэйэтэ элэккэй майгылаах, киһиэхэ үчүгэйи эрэ баҕарар үтүө санаалаах буолан, үлэлииргэ чэпчэкитэ.
Суһумнуур сулус буолан, үйэлэргэ хаалыаҕа
Георгий БЕЛОУСОВ – “Саха” НКИХ суруналыыһа, Саха тэлэбиидэнньэтин туйгуна:
– Кини ырыаларын өссө оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан истэрим. Биирдэ Таатта улууһугар оптуобуһунан айаннаатыбыт. Киэһэ хараҥаҕа төннөн истэхпитинэ, кыргыттарбыт кэнники эрээккэ олорон эрэ “...аан бастаан остуолбар кутабын маҥнайгы тапталым туһугар...” диэн нап-нарын куоластарынан ыллаан барбыттарыгар соһуйдум. “Ким ырыатай?” диэн ыйыппыппар, “Ирина Елизарова” диэн эппиттэрэ уонна оччолортон ити ырыа мелодиятын олус сөбүлээн кэбиспитим.
Кэлин устудьуоннуу сылдьан, 14-с уопсайга, “Сэргэлээх уоттара” култуура киинигэр Ирина Елизарованы бэйэтин илэ көрбүт, тыыннаах куолаһын чугастан истибит, сэһэргэспит, алтыспыт дьоллоохпун. Мин оччолорго бэйэни көрдөөн, Николай Донской айар бөлөҕөр дьарыктана сылдьыбыттаахпын. Дьэ, Ирина уонна Николай олус доҕордоһоллорун онно көрбүтүм. Кэнсиэргэ биирдэстэрэ кыттар буолла даҕаны, иккиһэ хайаан да аттыгар баар буолара. Аны мин Донской доҕоро буоламмын эбитэ дуу, Ирина миэхэ наһаа да чугастык буолбатар, ыраахтан ытыктыы, убаастыы, истиҥник сыһыаннаһара. Ис-иһиттэн дириҥ култууралааҕа. Хайдах да турукка сырыттар, киһини быдьар тылынан саҥарбата, хаҕыс тылынан хаарыйбата, куруук эйэнэн эрэ сылдьара, уоттаах чоҕулуйбут харахтарынан мичээрдээн кэбиһэрэ.
Хас да сыллааҕыта продюсер Антон Иванов бырайыагынан Ирина интервьютун DVD-диискэҕэ устуу буолбута. Интервью ылааччыны Ирина бэйэтэ “Георгий Белоусов ылыан баҕарабын” диэн талбыт этэ. Ону мин улахан чиэс-бочуот оҥостоммун, үөрүүнэн тиийбитим. Умнуллубат, истиҥ-иһирэх кэпсэтии уһуллубута.
Салгыы, олох, үлэ үөһүгэр түбүгүрэн, Ириналыын кэнсиэр ыытар эрэ кэммэр көрсөрбүт. Кини сыанаҕа таҕыста да, көрөөччүлэри ураты, нарын куолаһынан тута абылаан кэбиһэрэ. Ырыаһыты ыытымаары, ытыс тыаһа өссө хабылла түһэрэ, өргө диэри уҕараабата. Биир кэнники сольнай кэнсиэрин ыыттарыан баҕарбыта да, миэхэ өрүү буоларын курдук, үлэбэр ыктараммын, ол кыаллыбатаҕа. Быһа эпиирбин хайдах быраҕан барыахпыный? Кини да ону өйдөөтөҕө...
Сахабыт тэлэбиидэнньэтигэр Михаил Сергеев ыыппыт “Ырыа киэһэтэ” биэриигэ Ирина Елизарова кэлэн ыалдьыттаабыта сүгүрүйээччилэригэр хайдахтаах күндү бэлэх буолбута буолуой?! Хата, сөбүлэҥин биэрэн, кэлэн кыттыбытыгар махтанабыт. Төһөтүн да иһин, тэлэбиидэнньэ пуондатыгар тыыннаах сэбэрэтэ, кэрэ куолаһа уһуллан хааллаҕа. Ити кини бүтэһик интервьюта буолан таҕыста.
Ирина Елизарова “Маҥнайгы тапталым туһугар”, “Күһүҥҥү алып”, “Сулустар”, “Тоҕо маннык буоларый?”, “Эн эрэ”, о.д.а. ырыаларын дьон-сэргэ хаһан да умнуо суоҕа дии саныыбын. Хомойуох иһин, олох эдэр сааһыгар барда. Ол да буоллар чаҕылхай талаанынан сахабыт эстрадатыгар аатын-суолун бигэтик хаалларда. Кэнэҕэһин кини аата Микииппэр Сэмэнэп, Айыы Уола, Александр Дмитриев-Чүмэчи, Гаврил Николаев, Анна Барашкова, Ангелина Файрушина курдук суһумнуур сулус буолан, бар дьон сүрэҕэр номох буолан үйэлэргэ ааттаныаҕа.
“Күн бытархайа” – бастакы ырыата
Ольга Охлопкова-Чөмчүүнэ, СӨ култууратын уонна үөрэҕириитин туйгуна:
– 1984 сыллаахха Дьокуускайдааҕы педучилищены бүтэрэн, Томпо Саhылыгар ырыа учууталынан ананан тиийбитим. Хатыҥ чараҥ быыһыгар кырасыабай айылҕалаах кыра бөһүөлэк Алдан өрүс үрдүгэр турара. Ира оҕо сааhа, оскуолаҕа үөрэммит сыллара манна ааспыта. Оскуола 8 кылаастааҕа. Оччолорго Ира 3-с кылааска үөрэнэр сүрдээх бэhиэлэй оҕо этэ. Кылаас оҕото бары ырыа уруогар сөбүлээн дьарыктаналлара. Байааммын сүкпүтүнэн киирдэхпинэ, үөрэн чаҕылыһа түһэллэрэ. Бу кэмҥэ өктөбүрүөнэк, пионер ырыаларын үөрэтэн аҕай биэрэрим.
Ира 5-с, 6-с кылаастарга сылдьан соҕотоҕун ыллыырга үөрэммитэ. “Күн бытархайа” бастакы ырыатын үөрэппитим. Синньигэс куолаhынан муусукатын табан ыллаабыта. Биирдэ Мэҥэ Алдаҥҥа кэнсиэрдии бардыбыт. Ира, ийэтигэр кып-кыhыл комбинезон тиктэрбитин кэтэн баран, сыанаҕа сүүрэн хаалбыта уонна ииндийэлии “Джимми” ырыаны туох да муусуката суох ыллаан, дьону соhуппута. 7-с кылааска миигин батыhа сылдьан, “гитараҕа үөрэт” диэн көрдөһөрө. Кэлин гитараҕа үөрэнэн, ырыалары таhаарар буолбута. Онон, Ира инники сайдарыгар гитара улахан оруолу ылбыта буолуо дии саныыбын.
Оскуолаҕа “Үргэл” ВИА-ҕа соло гитараҕа оонньообута. 1991 сыллаахха Саhылга “Дыгын” ВИА тэриллибитэ. Салайааччынан култуураҕа өр сылларга үлэлээбит, СӨ култууратын туйгуна Ф.Н. Охлопков буолбута. Ира бу бөлөххө ырыаhытынан сылдьыбыта. Икки ырыаны “Мин үөрдүм”, “Эн эрэ” ырыалары суруйан, “Дыгын” репертуарыгар киллэрбитэ.
Ира “Сулустаах халлааным анныгар” бастакы сольнай кэнсиэрэ 1995 сыллаахха “Сэргэлээх уоттара” култуура киинигэр буолбута. Ол саҕана фонограмма саҥардыы сайдан эрэрэ, онон, кэнсиэрэ гитара тыыннаах доҕуhуолунан барбыта. Дьэ, бу кэнсиэртэн Ира куорсун анньынан, үрдүккэ көппүтэ. Сүгүрүйээччитэ элбээбитэ. Уол оҕолуу “имиджэ”, чараас кылыгырас куолаhа дьон-сэргэ болҕомтотун тардыбыта. Онтон ыла айар үлэ үөһүгэр түспүтэ. Ырыаларын өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр мусукаан-аранжировщик И.Гаврильев-Лэкиэс оҥортообута. Маҕыньыыт альбом таhаартарбыта. Мусукаан, ырыаhыт доҕотторо Н.Андросовы, Бүөккэ Бөтүрүөбү, А.Потаповы, С.Осипованы, А.Бурнашевы кытта алтыhан, кэнсиэр бөҕөтүгэр кыттара. Кинилэрдиин Саха сирин бары улуустарыгар сылдьан, дьон сэҥээриитин ылыан ылбыта.
2000 сыллаахха уола Рудик төрөөбүтүгэр үөрүү бөҕө буолбуппут. “Ийэ буоллум” диэн сүрдээҕин үөрбүтэ. Уола Рудольф, ийэтин аатын ааттатан ырыаһыт буолан, туйаҕын хатарыа диэн эрэнэ саныыбын.
Саhыл олохтоохторо оҕобут Ира эстрада сулустарын кытары кэнсиэргэ бииргэ кыттарын, араадьыйаҕа ыллыырын истэ-истэ наһаа үөрэрбит, астынарбыт. Миигин “иккис ийэм” диэн таптаан ааттааччы. Бырааһынньыктарга төлөпүөннээн, эҕэрдэ истиҥ тылларын кытта сэмэй бэлэҕин ыытааччы. Ираны үөрэтэн, ырыа эйгэтин чаҕылхай сулуhун иитэн таhаарбыппынан киэн туттабын.
Ыраас дууhалаах, көнө майгылаах, үөрүнньэҥ, ис киирбэх киhибит Иринабыт ырыалара үйэ тухары ыллана туруохтуннар, сүрэхпитигэр, дууhабытыгар иҥэн сырыттыннар. Кини ситэри олорботох олоҕун уола Рудольф ситэриэ, айыа-тутуо диэн эрэнэбит. Ыраас курустаал куолаhа дьон сүрэҕэр мэлдьи иhиллэ, аата ааттана турдун.
Сулус буолан көттө...
Уола Рудольф ЕЛИЗАРОВ, 21 саастаах:
– Ийэбин олус суохтуубун. Ахтыбыт санаабар, дьиэтигэр сылаас, минньигэс аһылыгын астаан кэтэһэн олорорго дылы. Ийэм мичээрэ миигин олус даҕаны үөрдэрэ, дьоллуура. Мэлдьи үөрэ-көтө, мичээрдии сылдьара харахпар көстөн кэлэ турар. Ийэҕитин харыстааҥ! Санааҕытын үллэстиҥ, тугу билбэккитин ыйыталаһа сылдьыҥ. Киһи бүгүн баар, сарсын суох. Ийэм барахсан олоҕор элбэҕи хаалларан барда. Кылгас да буоллар, чаҕылхай олоҕу олорон ааста. Маннык дьон бу сиргэ мээнэҕэ кэлбэттэр. Кини үөһэттэн сулус буолан кэлбитэ, сулус буолан көттө. Маннык сырдык киһи уһун олоҕу олорбот диэн этэллэрэ кырдьык эбит.
Ийэкээм... ийэм барахсан, күндү киһим, чаҕылхай сулус буолан, кыырай халлааҥҥа көттөҕүҥ! Хараҕа киэһэҕэ тахсаммын, халлааҥҥа эн сулускун одуулуом, ытыырбын, айманарбын кыатана... Суохтуоҕум, ахтыаҕым күндү ийэкэм!
13.02.22 – Ира тиһэх кэнсиэрэ
Марианна НАУМОВА, чугас дьүөгэтэ:
– Ирина – олох чугас дьүөгэм. Олус элэккэй, ыраас санаалаах, чараас дууhалаах, оҕолуу үөрүнньэҥ, албына-көлдьүнэ, хом санаата суох киhи этэ. Кэнсиэригэр кытта кэлбит ыалдьыттарыгар хайаан даҕаны өйдөбүнньүк сүбэниирин бэлэхтээччи. Кырдьаҕастар дьиэлэригэр, үбүлүөйдэргэ ыҥырылыннаҕына, илии тутуурдаах, минньигэс бэлэхтээх барарын сөбүлүүрэ.
Олунньу 12, 13 күннэригэр “Амор” баҥкыаттыыр саалатыгар буолуохтаах,“ТАП-ТАЛ” диэн ааттаах кэнсиэригэр төрөппүт уола Рудольфы кытары бастакы күнүгэр барыан наһаа баҕарбыта эрээри, ол иннинээҕи түүн ыалдьан, сарсыарданан дэлби кыраадыстанан, “Суһал көмөнү” ыҥырбыппыт. Онтон киэhэтин “утуйуом, сынньаныам” диэн соҕотоҕун хаалбыта. Мин уола Рудольфы өйүү, тэрээhин буолар сиригэр барбытым. Уола ийэтэ кэлбэт буолбутуттан олус хомойбута эрээри, дьиҥ артыыс курдук этэҥҥэ ыллаан-туойан, биэчэрбит бэркэ ааспыта. Манна доҕотторо: Сардаана Осипова, Аскалон Павлов, Николай Андросов, Бүөккэ Бөтүрүөп кэлэн, өйөбүл буолан ыллаабыттарыгар “дьиҥнээх доҕотторум” диэн наhаа үөрбүтэ, долгуйбута.
Сарсыныгар, көрөөччүлэр көрдөһүүлэринэн хатыламмыт иккис тэрээһинигэр, олунньу 13 күнүгэр буолар кэнсиэригэр, “туругум ама буолла, хайаан да барыахпын наада, истээччилэрим күүтэллэр” диэн барардыы быһаарыммыта. Атаҕа дэлби сүүлэ испит этэ. Кэнсиэрдиир түүппүлэтэ, кыайан баппакка, күн аайы кэтэр бачыыҥкатын кэтэн сыанаҕа тахсыбыта. Бу күн истээччилэригэр, сүгүрүйээччилэригэр, хам ылбыт “абытайдаах” ыарыытын биллэрбэккэ, сүрдээҕин кыатанан, ис-иһиттэн уйадыйан туран ыллаабыта. Ыллаан бүтэн сыанаттан барарыгар, мэлдьи буоларын курдук, дьон төгүрүйэн хаартыскаҕа түһүспүттэрэ, илии тутуhан бары даҕаны үөрүүлэрэ сүрдээх этэ. Оччолорго хантан таайыахпыт, сэрэйиэхпит баарай, тапталлаах ырыаһыппыт Ирина ЕЛИЗАРОВА дьонун-сэргэтин иннигэр бүтэһик, букатыннаахтык быраһаайдаһар кэнсиэрэ эбитин...
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
