От ыйын сырылас куйааһа. Аллараа Бэстээхтэн өрүскэ киириигэ хаҥас диэки оҥочолор тохтобуллара баар. Ким эрэ кэлэр, ким эрэ барар. Кэпсэтии-ипсэтии, ыҥырсыы, хаһыытаһыы, онтон соҕотохто “ньам” барыы... Майаттан сир астаан иһэбин. Төҥүлүттэн кэлиэхтээх аргыһым таксита хойутаан, кытылга балтараа чаас курдук кэтэһэр дьылҕаланным. Хайыамый, күлүк сири көрдөөтүм. Күн оройгор тыгар кэмигэр, бэл, мас да күлүгэ суох. Кыра кафе ойоҕоһугар дьон олорорун көрөн, онно тиийдим. Дьааһык маһын иттэннэри бырахпыттарыгар дьону кэтэһэр таксистар кэчигирэһэн олороллор. Икки улахан таһаҕастаах сыһаҕастаһан тиийбиппэр, биирдэстэрэ туран биэрдэ. Махтанан, олордум. Сыа да ууллар сылааһа!
Суоппардар, сонун киһи кыттыспыппыттан быһыылаах: “Кытаат, кыыс таһыгар олорор дьоллоннуҥ!” – диэн, хаадьыласпыта буолаллар. Үчүгэй аҕай, дьахтар диэни көрбөтөххө дылы! Кэтэһэр буолбуппуттан кыйахаммычча, кынчарыйталаан ыллым. Салгыы да сүгүннээбэтэхтэрин иһин, биир-икки этиинэн сиритэ-хайыта саҥарбыппар, “үрэл” гынан хааллылар. Уоскуйан олорон көрдөххө, манна бэйэтэ туһунан олох устар эбит. Суруналыыс мэлдьи кэтээн, тэҥнээн көрөр идэбинэн ааһар массыыналары, дьону көрөбүн. Илин Эҥээртэн төрүттээх буоламмын, манан элбэхтик ааһабын. Тута массыына булан, айанныыр этим. Онон, маннык сыныйан көрбүт суох.
Баартаах кырдьаҕас
Эрдэ аттыбар олорон ааспыт дьонум сэрэппиттэр быһыылаах, саастаах киһи кэлэн, “Олоруохха син дуо?” диэн ыйытта. “Баһаалыста...” диэн баран, сыҕарыс гынным. “Олорбутуҥ төһө өр буолла?” диэн ыйытан баран, сиэбиттэн табаҕын ороото. Төҥүлү таксиһа эбит.
– Ханнык да сулууспаҕа суохпун. Бэйэм бэйэбэр. Күн аайы кэриэтэ сылдьабын. Куораттан, Бэстээхтэн чугас буоламмыт, сырыы элбэх. Кыра массыыналаахпын. Түөрт киһиттэн элбэҕи ылбаппын. Айан сыаната – 400 солк. Оргууй аҕай сылдьар буоламмын, бастайааннай килийиэннэрим элбэхтэр. Харах тэстэринэн айанныыр эдэр дьонтон толлоллор. Суолбут аспаал, көнө бөҕө. Онон арыт сиэрэ суох түргэнник айанныыллар. Бу сайын Никольскайга баар Александр Эверстов диэн эмчиккэ киһи бөҕөтүн тастым. Бастакыбын аймаҕым киһи ыарытыйан, тиийэ сылдьыбытым. Көрөн олордоххо үтүөрдэр эмчит эбит. Көрбүппүн дьоҥҥо кэпсээн, илдьэн биэрэргэ сакаас бөҕө киирэн, кинилэр да абыраннылар, мин да абыранным. Күҥҥэ 9-туу тыһ. солк. дохуоттана сылдьыбытым. Билигин дьону кытылга аҕалабын, кытылтан илдьэбин. Аһара өр олорбоппун. Эппитим курдук, массыынам кыра. Онон, түргэнник туолабын. Аҕалбыт дьоммун кытта көрсөргө чааһын болдьостоххо, өссө үчүгэй. Сааһым тухары хамсана-имсэнэ сылдьыбыт буоламмын, айаннаатахпына эрэ санаам туолар, – диэн кэпсээтэ.
Ол икки ардыгар өрүһүнэн биир мотуорка элээрдэн кэллэ. Суоппарым онно барда. Аатын да ыйыппакка хааллым. Кырдьаҕас сөпкө эппит. Билэр дьоно быһыылаах, чопчу киниэхэ кэлэн, тобус-толору олороннор, айанныы турдулар.
Дьону да “уоруу” баар
Оҥочоттон тахсар дьоҥҥо “Майа! Майа!” диэн хаһыытыы сатаан баран, биир суоппар кафеҕа киирэн, кофе ылынан, аттыбар олордо. Мааттыырыттан-кууттууруттан оччо эйэргэһиэ суох киһи быһыылаах дии санаатым. Сар түһэр көлөһүнүн санныгар иилинэ сылдьар халыҥ сотторунан сотто-сотто, эбэни одуулуур. “Туох айылаах куйааһай бу?!” диэн кыйаханар, ыраахха диэри силлээн “чыырк” гыннарар. “Кэтэспитиҥ өр буолла дуо?” диэн кэпсэтиини саҕалаатым. “Икки чаас буолла...” диэтэ.
– Майаттан Бэстээх киинигэр диэри 200 солк. аҕалабыт. Кытылга диэри 250 солк. буолар. Кэлиибэр быһаҕас этим. Арыт былдьаһык буолааччы. Бүгүн баскыһыанньа эрээри, сырыы тоҕо аҕыйаҕа буолла?.. Сэттэ киһини батарар массыыналаахпын. Аҥаарын мунньан сордоммутуҥ кэннэ кыра массыынаҕа көһөн хаалан хаһыытаталлар. Бэйэлэрин наадаларыгар сылдьар чааһынай дьон оннук “уоран” барааччылар. Бэнсииннэрин толуйаары килийиэннэрбитин былдьаан ааһаллар. Оннук дьону “бомбилалар” сир да түгэҕиттэн булан, “тосторун” биэрэллэр. Биири эмэ эрэ мүччү тутабыт. Моой-арҕас ылсан үлэлии-хамсыы сылдьар, манан килиэптэнэр дьоҥҥо олус абалаах. Манна кэлбит суоппардар дьону уочаратынан ылабыт. Бары бэйэ-бэйэбитин билсэбит. Бүгүн иккис сырыым бу, – дии-дии туран, баран хаалла. Эмиэ аатын сатаан ыйыппатым. Сэһэргэһээччим саҥа кэлбит оҥочоттон килийиэннэрин булан, этэҥҥэ айаннаата.
Ол кэмҥэ хас да киһи кэлэн, аттыбар олордулар. Эдэр уол үс тоһоҕону ыйылыннары тутуллубут бэрт дьиибэ оонньуурдаах. Хайдах эрэ туттахха, сөллүөхтээхтэр үһү. “Кыайбыкка бириис биэрэбин” диир. Икки-үс киһи араастаан тутан көрдүлэр да, тоһоҕо босхолонор санаата суох. Устунан миэхэ туттаран кэбистилэр. Итииттэн, дьон суоһуттан ип-итии буолбут тоһоҕолору, кырдьык-хордьук, эргитэн-урбатан көрдүм да, өйүм хоппото. “Биир эрэ киһи сатаабыта” диир уол. Анараа дьон төттөрү ылан, эмиэ тутан-хабан көрдүлэр. Ол кэмҥэ оҥочо кэллэ быһыылаах, уол ыксаата. “Аныгыскы сырыыга көрдөрүөм” диэн, былдьаан ылла да, сүүрэн хаалла.
Абыраллаах күлүктээх кафе
Бэстээххэ мотуорка тохтуур кытылыгар сөрүүкүүргэ күлүгү биэрэр биир соҕотох кафе үлэлиир. Нуучча дьахтара быстах чэйдииргэ сөбүгэр астаах кафетын иһэ ыраас, “тып” курдук. Биир чааскы чэй сыаната – 30 солк., кофе – 50 солк. Араас истээх билинээ, хас да суол бурдук ас, салааттар, соркуой, плов сөбүгэр сыаналаахтар. Үлэһит түргэн туттуулаах. Кыра остуолларга олоруохха сөп эрээри, эппитим курдук, киһи таһырдьаны, күлүгү эрэ былдьаһар итии күннэр этилэр. Киһи эрэ барыта моруосунайы ыйытар да, ол абыраллаах ас суох буолан биэрдэ. “Кафелаах буолан, бэрт бөҕө. Хайаан да таарыйан ааһабыт”, – дэһэллэр суоппардар.
Эдэр суоппар бытыылкалаах уутун субу-субу хантас гыннарар. “Тымныы ууну иһэҕин да, төттөрүтүн, түргэнник утатыннарар. Итии чэй утаҕы быдан ханнарар”, – диэн саастаах суоппар күлүккэ олорон, эдэригэр сүбэлиир. “Ону истэхпинэ, букатын да оргуйабын буоллаҕа” диир анарааҥҥыта. Павловскай суоппара эбит. Эмиэ билэр дьоно кэллилэр быһыылаах, уол кытылга ыстанна.
Табахсыт кыргыттар
Оҥочоттон тахсыбыт икки кыыс чуо биһиэхэ кэллилэр. Кафе күлүгэр суумкаларын ууран, табахтарын ороотулар. Толору эттээх-сииннээх, эр киһилии туттунуулаах кыыс уматан биэрдэ. Табахтыылларын ахтыбыт көрүҥнээхтэр. Быыстала суох силлии-силлии, омуннаахтык соппойдулар.
– Айуу-айа, куоракка үс күн буолаары өлө сыстым! Аны күһүҥҥээҥҥэ диэри барбаппын! – диир сэлээппэлээх, чыаппаҕар ыстааннаах кыыс. – Саатар, бэҕэһээ пиибэлээн кэбиһэммин, нэһиилэ сылдьабын, – диэн ситэрэн биэрдэ. – Даа, манна тоҕо сабыылаах сарай эҥин суоҕуй?! Барыахха, киһибит чугаһаатаҕа буолуо, – диэтэ иккиһэ. Табахтарын сототун илиилэрин таһынан хаһыйан, утахтарын киллиргэччи иһэн баран, малларын туппутунан, суол устун бара турдулар. Ол бириэмэҕэ анарааттан-бэтэрээттэн хас да массыына кэлэн, кыараҕас суолга хаайтардылар. Ким да иннин биэрэр санаата суох. Массыыналарын сыгынааллаан, өй мэйдээх тулуйбат тыаһа-ууһа буолла. Кытылга биир эрэ массыына ааһар суола баарыгар да махтал курдук. Арай кафе диэки кэллэххэ, кэҥэс сирдээх. Ким эрэ хамсанна быһыылаах, массыыналар уҥа-хаҥас сыҕарыйан ааһыстылар.
Кыргыттартан салҕаатахха, бу дойдуга сабыытааҕар буолуох, бөҕү быраҕар иһит да диэн суох. Тэйиччи кыра туалет дуома баар. Уопсайынан, Өлүөнэ эбэ кытылын былаһын тухары дьон талах быыһыгар чэпчэтинэр. Боруомҥа киирэр кытылга баар туалекка 20 солк. төлөөн киирэҕин. Ол да харчы. Онон, дьон талахха киирбит курдук киирэр.
Сундулуһар оҥочолор
Бу кытылга чааһынай оҥочолор тиксэллэр. “Речпорт” тэрилтэтэ баара эрэ икки “Марлин”, икки “Хивус” оҥочонон хааччыйар. Сырыы элбэҕинэн, дьону тиэйии-таһыы кыаллыбат буолан, чааһынай тэрилтэлээх Борис Строев, бу сири ылан, 20-тэн тахса мотуордаах оҥочону сүүрдэр. Ыытааччылар – бары чааһынай дьон. Сүрүннээн, нууччалар. Биир эрэ түгэҥҥэ саха уолун көрөн турардаахпын. Оҥочо сырыытыгар араспысаанньа диэн суох. Өрүс пуордуттан тэйиччи соҕус турар баарсаттан оҥочо туоллар эрэ, хоҥноллор. Бэстээхтэн эмиэ оннук.
Айан төлөбүрэ – 500 солк. Уу харчынан эбэтэр мобильнай көһөрүүнэн ылаллар. Сүбэлээн эттэххэ, кумааҕы харчыны укта сылдьар буолуҥ. Тоҕо диэтэххэ, аллараа кытылга сибээс мөлтүүр. Айан ортотугар ситим сүтэр буолан, куоракка тиийиигэ эмиэ мөлтөх буолуон сөп. Онон, эрэйэ суох кумааҕы харчыны туттаран, тахса охсор ордук. Чааһынай уолаттар туох да чэпчэтиини, докумуону билиммэттэр. Харчыларын ылан тэйэллэр.
20-чэ мүнүүтэ айанныыр кэмҥэр Тойон таҥараҕар эрэ эрэнэҕин. Ким да харыстыыр сэлиэччиги биэрбэт, тугу да мэктиэлээбэт. Арай бэйэҥ туруорсан туран, сэлиэччиги кэтиэххин сөп. Аатыгар эрэ аҕыйах устуука баар быһыылаах. Саха дьоно барахсаттар тоҕо эрэ ону санаабаппыт, харыстаммаппыт. Мэлдьи оннук.
Кэмниэ кэнэҕэс аргыһым кэлэн, оҥочобутугар киирдибит. Өлүөнэ эбэ киэҥ иэнинэн сундулуччу сүүрэн, көрүөх бэтэрээ өттүгэр Дьокуускай кытылын буллубут. Онно эмиэ – туһунан олох. Саха уолаттара дьону оҥочолорго ыҥыраллар, таһаҕастаахтарга көмөлөһөн, тиритэллэр-хоруталлар. Сайын аайы өрүс икки кытылынан буһуулаах-хатыылаах олох бу курдук бэрт интэриэһинэйдик устар.
Кытыл олоҕун көрдө-иһиттэ Оксана ЖИРКОВА.
