Кулун тутар 10 күнүгэр С.А. Новгородов аатынан «Айар» национальнай кыһа уонна «Күрүлгэн» уус-уран сурунаал эрэдээксийэтин тэрийиилэринэн ыытыллыбыт «Ааҕааччы хараҕынан» диэн уус-уран айымньыны ырытыы-анаарыы күрэҕин түмүк тэрээһинэ СӨ национальнай бибилэтиэкэтигэр буолан ааста.
Быйыл үлэлэри тутуу тохсунньу 27 күнүттэн олунньу 18 күнүгэр диэри барда. Ол эбэтэр 24 күн устатыгар. Кыттааччылар «Айар» национальнай кыһаҕа уонна «Күрүлгэн» сурунаалга 2021–2022 сылларга тахсыбыт айымньылары ырытыыга, анаарыыга күрэхтэстилэр.
Күрэх быйыл иккис төгүлүн ыытылынна. Былырыын лоп курдук биир ый барбыта уонна 17 үлэ киирбитэ. Быйыл барыта 13 суруйуу киирдэ: Дьокуускайтан, Амматтан, Дьааҥыттан, Кэбээйиттэн, Сунтаартан, Томпоттон. Онуоха, тэҥнээн эттэххэ, Дьааҥыттан ордук элбэх үлэ киирбит.
Үөрэх-билим үлэһиттэрэ, суруйааччылар уо.д.а. идэлээх дьон кыттыбыттар.
Үс эр киһи кыттыбыт: Александр Тарасов (Горнай), Егор Картузов-Чоруун Дьөгүөр (Дьокуускай) уонна Владимир Рожин (Дьааҥы). Александр Тарасов уонна Егор Картузов-Чоруун Дьөгүөр былырыын эмиэ кыттыбыттара.
Аны туран, быйыл биир устудьуон кытынна. Бу – эмиэ олус үчүгэй көстүү.
Онон күрэх табылынна уонна балачча көхтөөхтүк барда диир оруннаах.
Наталья Михалёва-Сайа «Уйгур» диэн кинигэтин-сэһэнин үс күрэхчит ырыппыт. Бу айымньы бастаан «Күрүлгэҥҥэ», онтон «Айарга» кинигэнэн бэчээттэммитэ. Туһааннаах сэһэн ааҕааччыга үчүгэйдик тиийбит айымньы буолара бу түгэҥҥэ эмиэ көһүннэ.
«Күрүлгэҥҥэ» бэчээттэммит Римма Корякина-Хотууна «Атыннар» кэпсээнигэр икки кыттааччы болҕомтотун туһаайбыт. Ону таһынан Хотууна «Күрүлгэҥҥэ» бэчээттэммит, былырыыҥҥы «Айыы арчыта» күрэххэ бастаабыт хоһооно эмиэ ырытыыга турбут. Ол аата, Римма Корякина-Хотууна айар үлэтин ааҕааччы кэрэхсээн кэтиир эбит.
Ону сэргэ, кыттааччылар болҕомтолорун маннык суруйааччылар, маннык кинигэлэр-айымньылар ылбыттар: Ульяна Винокурова «Биһиги, сахалар» диэн дириҥ-киэҥ анаарыылаах кинигэтэ, Мандар Уус «Кэриим айан» диэн иитэр-үөрэтэр тосхоллоох ахтыы майгылаах кинигэтэ, Иван Андросов-Айанньыт «Тумаҥҥа симэлийбиттэр» диэн былыргыны анаарар уус-уран арамаана, Константин Эверстов «Оһолу-моһолу туораан...» диэн кэпсээннэрин кинигэтэ, Акулина Иванова-Хотойук Айгыына «Тэпсиллибит сибэкки» диэн кэпсээннэрин кинигэтэ, Сардаана Корякина «Күтүөккэ хомолто» сэһэнин кинигэтэ, ону сэргэ башкорт суруйааччыта Айгиз Баймухаметов «Хаалларыма, ийэкээ!» сэһэнин кинигэтэ (тылбаасчыт Афанасий Гуринов-Арчылан).
Бу – бары «Айар» национальнай кыһаҕа тахсыбыт кинигэлэр.
«Күрүлгэҥҥэ» тахсыбыт айымньылартан, үөһэ этиллибиттэртэн ураты, Елена Филатова-Сыгыйык «Алампа» хоһооно, Елизавета Попова-Бааттаах Кырата «Сыыс от» кэпсээнэ ырытыыга турбуттар.
Дьиҥэр, күрэх ирдэбилинэн ырытыы-анаарыы билиҥҥи кэм суруйааччыларын айымньытыгар туһуланыахтаах диэн этэ. Ону биир үйэ анараа кэмҥэ олорон ааспыт Илья Попов-Ылдьаа аҕабыыт «Сондьо кэриэс баайа» кэпсээнигэр Сунтаартан Альбина Иванова санаатын үллэстибитэ туһугар эмиэ кэрэхсэбиллээх. Тоҕо диэтэххэ, Илья Попов-Ылдьаа аҕабыыт айымньыта, нууччалыыттан Афанасий Гуринов-Арчылан тылбаастаан, «Күрүлгэҥҥэ» бэчээттэнэн, ааҕааччыга саха тылынан саҥа тиийдэ.
Үлэлэри «Айар» национальнай кыһа үлэһиттэрэ дьүүллээтилэр: Ольга Андреевна Фролова-Янцен – уус-уран эрэдээксийэ сэбиэдиссэйэ, суруйааччы; Айсена Сергеевна Тимофеева – тас эйгэҕэ туһуламмыт салаа салайар эрэдээктэрэ; Екатерина Дмитриевна Сивцева – уус-уран литература эрэдээктэрэ. Дьүүллээччилэр суруйбут дьон ааттара ыйыллыбатах үлэлэрин көрөн түмүктэрин таһаардылар. Бу эмиэ быйылгы күрэх уратыта буолла. Уус-уран суруйуу эрэдээктэрдэрэ маннык үлэҕэ кытталлара уран сурук сайдыытыгар, онно болҕомто уонна ирдэбил улаатарыгар бары өттүнэн туһалааҕа чахчы.
Дьүүл сүбэтин быһаарыыта маннык буолла:
I – Светлана Егорова-Тулуйхаана (Дьокуускай), «Эмиэ биир хоһоон...» (былырыын кыттан үһүс буолбута, бу сырыыга Римма Корякина-Хотууна «Айыы арчыта-2022» күрэххэ бастаабыт «Үрдүк дьол!» диэн «Күрүлгэҥҥэ» бэчээттэммит хоһоонун ырыппыт, анаарбыт);
II – Светлана Винокурова-Сырдаана (Томпо), ««Уйгур»уйгуурдубут санаалара» (Наталья Михалёва-Сайа «Айарга» тахсыбыт кинигэтигэр киирбит айымньылары анаарыы);
III – Галина Стручкова-Табайаана (Дьааҥы), «Атыннар» (Римма Корякина-Хотууна «Күрүлгэҥҥэ» бэчээттэммит кэпсээнин анаарыы).
Ону сэргэ, «Күрүлгэн» сурунаал биһирэбилэ ХИФУ устудьуона Диана Васильеваҕа ананна. Кини Мария Данилова-Күн Мичээрин «Көйгө кыыс» кэпсээнигэр санаатын суруйбут. Бу кэпсээн «Күрүлгэн» сурунаалга бэчээттэммитэ. 2020 сыллаах «Айыы арчыта» күрэххэ бастаабыт, дьүүл сүбэтигэр кэпсэтиини-ырытыһыыны таһаарбыт айымньы.
СӨ норуодунай суруйааччыта Наталья Михалёва-Сайа Светлана Винокурова-Сырдаанаҕа бэйэтин «Алтан сэргэм» диэн хоһооннорун хомуурунньугун анабыл суруктаан ыыппыта олус үөрүүлээх буолла. Аны туран, Светлана Винокурова-Сырдаана кинини өйөөн кэлбит балтыгар бэйэтэ аахпыт, ырыппыт «Уйгур» кинигэтин бэлэхтээбитэ ытыс тыаһынан доҕуһуолланна. Сырдаананы бу күрэххэ кыттарга Светлана Егорова-Тулуйхаана көҕүлээбит. Бу курдук бэйэ-бэйэни көҕүтүү, күөдьүтүү баара олус үчүгэй. Светлана Егорова-Тулуйхаанаҕа «Күрүлгэн» эрэдээктэрэ Афанасий Гуринов-Арчылан «Ийэлэриэм, мин кэллим!..»диэн «Айарга» тахсыбыт кинигэтин суруйан бэлэхтээтэ.
Добун суруктары, туоһулары, биһирэбиллэри туттарыы кэнниттэн санааны үллэстии көхтөөхтүк барда. Онуоха «Ааҕааччы хараҕынан» күрэҕи утумнаахтык ыытар сөптөөҕүн, туһалааҕын туһунан санаа этилиннэ, итиэннэ эһиилги күрэх быйыл ахсынньыга биллэриллэрэ торумнанна.
Биллэриллибитин курдук, бастыҥ, итиэннэ талыллыбыт үлэлэр «Күрүлгэн» сурунаалга уонна «Кыым» хаһыат «Кулуһун» уус-уран сыһыарыытыгар бэчээттэниэхтэрэ.
Бары кыттааччыларга, тэрийээччилэргэ, өйөөччүлэргэ барҕа махтал буоллун! Эһиилги күрэхпит ордук көхтөөх буолуохтун!
Тэрийээччилэр.
