Мииринэй ССРС саҕана: ас-үөл далбарыгар

«Якуталмазпродснаб» диэн тэрилтэ баара. Бу тэрилтэ Мииринэй оройуонун ССРС кэмигэр хайдах хааччыйан олорбутун туhунан бэрт кэрэхсэбиллээх суолу эрэ кэпсиир кыахтаахпын.

Дьон соҕурууттан Мииринэйгэ бородууктанан үчүгэй хааччыллыы, үрдyк хамнас туhугар уонна аахсыйа кумааҕыларынан, массыынаҕа целевой чектэринэн байа-тайа кэлэллэрэ. ССРСтан «иккис категориялаах» хааччыллыылаах буолан, Мииринэй ас-үөл, табаар чааhынан Саха сиригэр уhулуччу балаhыанньалаах оройуон буолбута. Ол эбэтэр, Мииринэйи ССРС Өҥнөөх металларын бырамыысалыннаһын министиэристибэтэ хонтуруоллуура. Мииринэй Дьокуускайтан төрүт тутулуга суох соҕурууттан хааччыллыбыта.  

70-с-80-с сылларга

Сэбиэскэй кэмнэргэ Дьокуускайга эт, халбаhыы атыылаhаары түүннэри кутаа уот оттон эрэйи көрбүт дьон ону,билиҥҥэ диэри умнубаттар. Онуоха холоотоххо, 70-с сылларга Мииринэйгэ ынах, таба, бараан эттэрэ, сибиэһэй халбаhыы, балык арааһа атыыга харыыта суох киирэллэрэ.

Индия сулуон ойуулаах араҕас пачкалаах үрдүкү суортаах от чэйдэрэ, сгущенка, Венгрия, Болгария, Орто Азия, Молдавия, Украина хомпуоттара, кэнсиэрбэлэммит оҕурсулара, баклажаннара, ассортилара, джемнэрэ, халва, суоктар, сироптар, балык кэнсиэрбэлэрэ, талбыт фруктаҥ атыылаhааччыны матарбат курдук кэлэллэрэ.

Эт-үүт, арыы, чохоон Сунтаар этин-үүтyн кэмбинээтиттэн(«Сунтарский мясомолпром») уонна «Якуталмаз» кэтэх хаhаайыстыбатыттан – «Ленскэй» сопхуостан, эбиитин “материктан” тиэллэрэ.

Куурусса этэ, сымыыт, оҕурсу, помидор ( кыhыҥҥы теплица үлэлиирэ) – «Новай» сопхуостан тиhигин быспакка кэлэрэ.

Мииринэй бурдук астарынан аатырара

Ол курдук, Мииринэй Пищепромун бисквитнэй, бизе уонна кириэмнээх туортарын, пирожнайдарын, кекстарын, коврижкаларын минньигэс амтанын атын сиртэн кэлбит дьон сөҕүөхтэрин сөҕөллөрө. Отучча тыhыынча эрэ нэhилиэнньэлээх куоракка 4 эрэстэрээн, 5 букатын чэпчэки сыаналаах остолобуой, 2 пивбар бааллара. «Родина» киинэ тыйаатырын таһыгар баар пиибэ барыгар уочарат, тоҕуоруһуу суох буолан холкутук олоруллара. Хас субуота, өрөбүл ахсын «Север» эрэстэрээн Бүлүү хатыыhынан күндүлүүрэ, эбиэттэргэ, киэһээҥҥи малааһыннарга ыҥырара. Ол курдук, эрэстэрээн менютугар хатыыс минэ, хатыыстаах бүлүүдэлэр, тууһаммыт бил, балык, быраҥҥаатта кэтилиэттэрэ дэлэй этилэр. Хатыыһы кытары Грузия «Саперави», «Маджари» «Музукуни» кыһыл виноларын официаннар анаан-минээн биэрэллэрэ. Ыалдьыттары саататан, ВИА оонньуура.

 Ыаллыы Сунтаар букатын мөлтөхтүк хааччыллара

   Оттон ыаллыы Сунтаарга аһынан хааччыллыы олох мөлтөх этэ. Тыа хаhаайыстыбатын саамай улахан улууһугар – Сунтаарга эт, арыы атыыга дэҥҥэ тахсаахтыыллара. Хас да сылга биирдэ эрэ кэлэр абырыыр хомпуоттар, шпроттар – кытаанах испииhэк этилэр. 70-с, 80-с сылларга Сунтаар оройуонун лааппыларын долбуурдара букатын кураанахсыйан хаалбыттара. Буокка, киһи аҕынньыта төллөр, мөкү суортаах бормотууха кыһыл арыгы, «Беломор» табаах, хатан хаалбыт Бүөп Бөтүрүөп саҕанааҕы карамель кэмпиэт, болдьоҕун былыр ааспыт кисиэл эрэ хаалбыттара. Бүлүүгэ уу түhэн хас да навигация тохтубута. Дьон тулуйалларын ааhан, ыксааннар, оччолорго сабыылаах куоракка – Мииринэйгэ бородуукталыы кэлээччилэр. Сорохтор нэдиэлэ устата үстэ айанныыр Ньурба авиапредприятиетын «АН-2» сөмөлүөтүнэн кэлэн куулунан кэнсиэрбэ, үрүксээгинэн таҥас-сап соскойдоhоохтууллара. Олус ыарахан таһаҕастарын иһин лүөччүктэртэн сэмэлэнэ-сэмэлэнэ айаннааччылар. Бүлүүчээнтэн, Наахараттан, Үөһээ Мэйиктэн дьон мотуордаах оҥочолорунан Бүлүү өрүһүнэн Сүлдьүкээргэ тиийээхтииллэрэ. Бородуукталыы, баҕар дэписиит таҥаска тииһиэхпит диэн.

Толуоннар

Мииринэй оройуонугар эккэ-арыыга толуоннар баар буола сылдьыбыттара мэлдьэх буолбатах. Ынах, бараан, сибиинньэ эттэрин 1979 сылтан 1993 сылга диэри Горисполкомтан бэриллэр толуон гыммыттара. Ол да буоллар дьиэ табатын, куурусса этэ, тушенка, халбаhыы, туох да толуона таймата суох атыыланаллара. Маннык бойом хааччыллыыны Дьокуускай түһээн да көрбөтөҕө. Оччотооҕуга Мииринэй пищепрома, Мииринэй, Иирэлээх продснабтара туйгуннук үлэлээбиттэрэ. Мииринэй куората бэйэтэ «чайнай», «докторскай» халбаhыылары оҥорор сыахтаах, «Жигулевскай» уонна «Рижскэй» пиибэлэри оргутар собуоттаах, лимонады, крем-суоданы бэлэмниир лиинньийэлээх, Чернышевскайга балык ыыһыыр собуоттаах, Мииринэй Московскай уулуссатыгар үрүҥ арыгы кутар дьоҕус производстволаах этэ. Алмаасчыттар ханнык да кэмнэргэ, тот-нүөл олорбуттара мэлдьэһиллибэт. Баһылай Хочуровскай Мииринэй тыаларын аччыктаппатаҕа. Оччолорго Сүлдьүкээр уонна Таас Yрэх лааппыларын «Мииринэй» ОРСа, Продснаб хааччыйара. ОРСтан тыа нэhилиэктэрин хааччыллыыларын 60-с сыллартан 80-с сыллар бүтүүлэригэр диэри Баhылай Хочуровскай диэн Yөhээ Бүлүү иккис Yөдүгэйин киhитэ салайбыта. Баһылай Хочуровскай Мииринэй ОРСуттан тыа маҕаһыыннарын Таас-Үрэххэ, Сүлдьүкээргэ үлэлэппитэ. «За образцовую организацию работы системы сельского питания» бэлиэнэн, «Бочуот килбиэнэ» албан аатынан наҕараадаламмыта. В.Хочуровскай салайар кэмигэр Сүлдьүкээргэ Саха сирин тыаларыгар суох бэртээхэй хааччыллыы баара. Ол - табаларын этэ, ынах арыыта, дьааhыгынан чохооннор, тушенкалара, хомпуоттара, барааннарын yyтэ, лимонадтара, фрукталара, джемнэрэ. Сайын ыраах Сүлдьүкээр үрэхтэригэр оттуур «Новай» сопхуос звеноларыгар, В.Хочуровскай Мииринэй ОРСун атыыhыттарын вертолетынан тиэйтэрэн тушенка, лимонад, сок, фрукта, чэй, кофе, бурдук ас атыылаттара сылдьыбыта. Баһылай Хочуровскай 1972 сыллаахтан ылата Мииринэй авиаэтэрээтин салайбыт В.Кузаковы, уопсайынан лүөччүктэри кытары сыһыана чаҕылхай этэ. Онон Мииринэйгэ туох атыыланара, холобур, Сүлдьүкээргэ сулбуччу тиийэрэ. Фрукта арааһыттан шоколадтаах арыытыгар, сыыртан, дэписиит шпроттартан хомпуот арааһыгар тиийэ. Лүөччүктэргэ тугу эмит утары атастаспыта эрэ баар буолааччы. Улартан, куртуйахтан, ыалыкыттан, соботтон, билтэн, быйыттан саҕалаан тайах, таба этигэр, отоҥҥо тиийэ бэрситэлиирэ. Ол саҕана, Сүлдьүкээргэ билиҥҥи курдук буолбатах, булт-балык быдан дэлэйэ. Уопсайынан, тыатын дьонугар сүрдээх бэриниилээх, дэлэгэй киhи буолан, абырыан абыраабыта.

Күн бүгүн, Сүлдьyкээргэ В.Хочуровскай туттарбыт маҕаһыына, сайын үлэлиир ларега, булууhа сол да үлэлии, туhанылла олорор. «Бочуот килбиэнэ» кавалера буолбут В.Хочуровскай, хомойуох иhин, уhуннук олорботоҕо. 1988 сыллаахха, 58 сааhыгар ыарахан ыарыыттан суох буолбута. Олохтоохтор билиҥҥэ диэри Баһылай Хочуровскайы куруук сылаас тылларынан ахталлар.

Бүлүүчээттэр сүлдьүкээрдэргэ махтаналлар

Сүлдьүкээрдэр ыалларыттан - сунтаардартан, атын оройуон олохтоохторо диэн, маҕаһыыннарын бородуукталарыттан, табаардарыттан хаһан да көҥөммөт үгэстээхтэрэ. Аһыналлара, баардарынан-суохтарынан үллэстэ олорбуттара. Сүлдьүкээр лааппытыгар дэписииттэр – Орто Азия, персидскэй көбүөрдэрэ, Япония кууркалара, саппыкылара, оонньуур эгэлгэтэ баар буолааччылар. Мин ыал буоларбар персидскэй көбүөрбүн Сүлдьүкээртэн атыыласпытым. Ол кэмҥэ атыыһытынан Шура Алексеева үлэлээбитэ.

 Мииринэй ас-үөл чааһыгар Саха сиригэр бастыҥ этэ

Үөһээ ахтыбыппын холобурдаталаатахха, Мииринэй оройуонун хааччыллыыта чугас-ыраах сытар тыа улуустарыттан таhыччы ордуга. Саха сирин үгүс оройуоннарын, бэл Дьокуускайы, мөлтөхтүк хааччыйбыт буоллахтарына, алмаастаах Мииринэй арыы-сыа үрдүгэр олорбута. Ити баар суол.

Мииринэй бырамыысалыннастаах оройуон быһыытынан олохтоохторугар кыhамньы дьиҥнээхтик баара диэн билинэбин.      

Станислав Алексеев, Мииринэй куорат.

“Novate», «Я потребитель», «Информационно-исторический портал. Ваш 1922 – 91 год рождения» «Pressа TV» саайтар хаартыскаларын туһанным.