Промышленность курдук уустук идэлэргэ ыччаты бэлэмниир Миирнэйдээҕи политехническэй институт (МПТИ) быйыл 25 сылын бэлиэтиир. 1994 сыллаахха СӨ бастакы бэрэсидьиэнэ Михаил Ефимович Николаев, инникини өтө көрөн промышленноска сыһыаннаах үрдүкү үөрэх кыһатын тэрийбитэ, норуотугар сүҥкэн кылаата буолар. Кырдьык, кэнники кэмҥэ тэхиньичэскэй үөрэххэ, промышленноска интэриэс олуһун улаатта. Инньэ гынан, Саха сирэ бүттүүн киэн туттар тэхиньичэскэй кыhатын үлэтин-хамнаһын туһунан салгыы билиhиннэрэбин.
Евгений Соловьев, МПТИ дириэктэрэ:
– Биһиги институппут алмаас, ньиэп-гаас промышленноhыгар, энэргиэтикэ салаатыгар, былаас араас таһымнаах уорганнарыгар, бүддьүөт тэрилтэлэригэр идэлээх үлэhиттэри бэлэмниир. Дойду 16 эрэгийиэниттэн, өрөспүүбүлүкэ 30 улууһуттан, алта омук судаарыстыбаттан, уопсайа, 850 устудьуон, олортон күнүскү салааҕа 410 оҕо үөрэнэр.
1994 сыллаахтан 2700 үлэhити бэлэмнээтэ. Саха сиригэр тэхиньичэскэй үлэһиттэр тиийбэт кэмнэригэр институт утумнаах, далааһыннаах үлэни ыыппыта. Ол курдук, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн 30% үбүн-харчытын оҥорор “Алроса” хампаанньаны кытта ыкса үлэлиибит. Үөрэхтэрин бүтэрбит оҕолор бу хампаанньаҕа үлэлии киирэллэригэр, 2020 сылга диэри сөбүлэҥ түһэрсибиппит. Аны бу сөбүлэҥи уһатар сорук турар. “Алроса” – биһиги устудьуоннарбытын үлэ миэстэлэринэн хааччыйар хампаанньа буолар. Онон, Ленскэйтэн Анаабырга диэри үлэнэн хааччыллыахтара диэн эрэл баар. Институту бүтэрбит оҕолор Миирнэй, Удачнай, Айхал, Ньурба ХБКларыгар, “Алроса” киин офиһыгар, самалык тэрилтэлэригэр (“Дочерние предприятия”) үлэлииллэр. Идэтийбит хайаны байытааччылары, шахта, карьер, бириискэ силиэсэрдэрин, маастардарын, инженердэрин, энэргиэтиктэрин, КИПиА араас эрэсэрээттээх силиэсэрдэрин бэлэмниир.
Билиҥҥи туругунан “Алросаҕа” энэргиэтик идэтэ олус ирдэнэр. Онон, энэргиэтик идэлээх ыччат “Алмазавтоматика” тутар-таҥар тресткэ, “Алмазэлектромонтаж” управлениетыгар, хампаанньа бары хайаны байытар кэмбинээттэригэр, ПТВСка тиийэ эрэбиллээхтик үлэни булаллар. Социальнай бииргэ үлэлээhин чэрчитинэн, ЗЭС (“Якутскэнерго” АХ) курдук бөдөҥ тэрилтэҕэ үлэлии тиийэллэр. “Якутскэнерго” АХ үөрэхтэрин бүтэрбит оҕолору үлэнэн хааччыйарга куруук бэлэм. Онон, үгүс ыччат “Якутскэнерго” холбоһук ЗЭС тэрилтэтигэр үлэлииллэр. ЗЭС устудьуоннары кытта сөбүлэҥ түhэрсэр, стипиэндийэ төлүүр. Миирнэй, Ленскэй, Өлүөхүмэ, Сунтаар оройуоннай эбиилик ыстаансыйаларыгар эмиэ биһиги ыччаппыт үлэлии-хамныы сылдьаллар. Биһиги Саха сиригэр ньиэп-гаас салаатыгар идэтийбит үлэһиттэри бэлэмниир соҕотох институт буолабыт. Судаарыстыба тутаах ньиэп-гаас промышленноһын учаастактара – “ИСТА” утума, Таалакаан, Отраднинскай, Алинскай, Чайыҥда (“Сила Сибири”), Орто-Ботуобуйатааҕы сир (Таас-Үрэх) Миирнэйтэн чугас сыталлар.
Биһиги билиҥҥи сорукпут – ХИФУ бүтэрээччилэр үлэ булалларыгар көмөлөһөр Киини (“Центр содействия трудоустройству выпускникам”) кытары, устудьуоннарбыт инникитин үлэлиэхтээх хампаанньаларын кытары ыкса сибээһи олохтооһун. Ол курдук, “Сургутнефтегаз” уонна “Газпром” олохтоох ыччаты туох да харгыhа суох үлэнэн хааччыйалларын ситиһиэх тустаахпыт. Бу боппуруоска СӨ бырабыыталыстыбатын кытары бииргэ сомоҕолоһон үлэлиир сорук турар. Күн бүгүн МПТИ бүтэрбит 10 ыччат “Сургутнефтегазка”, 30 – “Таас-Үрэхнефтегаздобычаҕа” (“Роснефть”), 15 – “Алроса-Гааска”, 15 – “ЯТЭКкэ” уонна “НГДУ Восточная Сибирь” хампаанньаҕа 15 киһи ситиһиилээхтик үлэлии-хамсыы сылдьаллар. Балартан биһиэхэ ордук үтүө, дьыалабыай сыһыаннаах “Таас-Үрэхнефтегаздобыча” хампаанньаны ахтыахпын баҕарабын. Бу – “Роснефть” хампаанньа биир бөдөҥ самалыга буолар. Ааспыт сылга институппутугар “Таас-Үрэхнефтегаздобыча” базовай кафедрата, “Роснефть” лабораторията арыллыбыта. Мастарыскыайдар, көмпүүтэр кылаастара, лабораториялар бары ирдэбилгэ толору эппиэттииллэр. Итинэн да кэрэһэлээтэххэ, институттан “куорсун анньынан” тахсыбыт ыччат промышленность эйгэтигэр эрэллээхтик үлэлииллэр.
Билим уонна тиэхиньикэ сайдыытын хаамыытынан үөрэтии ньымата сайда, быыстала суох уларыйа турар. Биhиги Арассыыйа үрдүкү үөрэҕин кыһаларын кытары сибээстэһэ олоробут. Москуба куорат хайа промышленноһыгар уонна ньиэпкэ-гааска сыһыаннаах үрдүкү үөрэҕин кыһаларын учуонайдарын кытары үлэлиибит. Кинилэр Интэриниэт нөҥүө устудьуоннары уhуйаллар, лиэксийэ ааҕаллар. Биһиги устудьуоннарбыт улахан куораттарга ыытыллар конференцияларга куруук көхтөөхтүк кытталлар. Ньиэп-гаас салаатын бүтэрэн “Таас-Үрэхнефтегаздобычаҕа” үлэлии тиийбит ыччат, соторутааҕыта Иркутскайга буолбут мунньахха “Бастыҥ научнай үлэ”, “Бастыҥ практическэй ньыма”, “Инникини таба тургутуу” хайысхаларга бастыҥ үлэлэринэн бэлиэтэммиттэрэ.
Биһиэхэ билим эйгэтигэр аныгы технологиялары туһаныы, ордук баай ис хоhоонноох бырагараамма туттуллар. Бу кинилэр ханнык да тэрилтэҕэ киирэллэригэр, күрэһин (конкуренция) харгыһа суох ааһалларыгар табыгастаах. Ханна да буол тэхиньичэскэй идэтийиитэ суох хамнастаах, түптээх үлэни булар уустук. Инникитин да биһиги устудьуоннарбыт үрдүк хамнастаах, үчүгэй социальнай бакыаттаах тэрилтэлэргэ үлэлиэхтэрэ диэммин эрэнэбин. МПТИ бүтэрбит балачча элбэх ыччат Миирнэйгэ, Ленскэйгэ, өрөспүүбүлүкэ араас улуустарыгар үлэлииллэр. Оскуолаларга, нолуок инспиэксийэлэригэр, олохтоох дьаһалталарга, бааннарга, элбэх өҥөнү оҥорор Кииннэргэ үлэлии сылдьаллар. Түгэнинэн туhанан, оҕолор биһиги институппутугар үөрэнэ кэлэллэригэр ыҥырабын. Үөрэнэргэ бары усулуобуйа баар. Кытаатыҥ, аныгы олоххо наадалаах идэлэри ылыҥ.
Афанасий Васильев, иккис куурус устудьуона:
– Мин Бүлүү куоратыттан сылдьабын. Бастаан Дьокуускайга үрдүк үөрэххэ туттарса барарга дьулуһар этим. Онуоха убайым “Дьокуускай дьалхаана бэрт, Миирнэйгэ дьоҕус куоракка МПТИ промышленность идэтигэр үөрэнэ бар” диэн сүбэлээбитэ. Санаабытым барыта табыллан, Бүлүү улууһуттан целевой миэстэнэн үөрэххэ киирбитим. Миирнэйгэ үөрэнэ кэлбиппин төрүт кэмсиммэппин. Олус ыраас, өлгөм көҕөрдүүлээх куорат. Бэрээдэктээх, олохтоох дьон сыһыана үчүгэй. МПТИ аныгы олоххо ирдэнэр, үрдүк хамнастаах идэни ылар кыах баар. Манна кэлээппин кытары тута уопсайга киллэрбиттэрэ. Дьокуускайга курдук хос тиийбэт кыһалҕата диэн суох. Бородууктабытын уолаттары кууһунан атыылаһан хаһаанабыт. Күн аайы маҕаһыыҥҥа сылдьарга соло да суох курдук. Уопсайбытыгар этээс аайы кэҥэс куукуналар бааллар. Онно улахан холодильниктар тураллар. Кыһын Мииринэй, Бүлүү уонна Дьокуускай икки ардыларынан таксилар сылдьар буоланнар, дьоммут ас арааһын ыыта олороллор. Аспыт баппатаҕына кэҥэс болкуоннаахпыт, онно таһаарабыт. Үөрэнэр сирбит аҕыйах хаамыылаах сиргэ турар. Ньиэп-гаас салаатыгар үөрэхпит ирдэбилэ кытаанах. Ахсааны иккис, химийяны төрдүс кууруска диэри үөрэтэбит. Бастакы кууруһу бүтэрээт Таас-Үрэххэ, Алроса-Гааска быраактыкабытын барбыппыт. Сүрдээх интэриэһинэй этэ. Yөрэхпин бүтэрдэхпинэ cөбүлүүр идэбинэн үлэлиэм диэн эрэнэбин.
Уйгулаана Семенова, филолог:
– Мин эмиэ Бүлүү куоратыттан сылдьабын. МПТИ биир кылаастан үһүө буолан кэлбиппит. Тугу кистиэхпиний, төрүт билбэт куораппар кэлээт бастаан чуҥкуйа быһыытыйбытым. Сотору кэминэн үөрэммитим. МПТИ омук тылын салаатыгар иккис кууруска үөрэнэбин. Тылбаасчытынан үлэлиэхпин баҕарабын. МПТИ барыта чөкө, үөрэнэр усулуобуйабыт бэртээхэй. Хас биирдии устудьуоҥҥа преподователлэр олус кыһаллаллар, көмөлөһөллөр. Миирнэй куораты бэркэ диэн сэргээтим. Оробуочай куорат буолан, дьон үксэ дьарыктаах, үрдүк хамнастаах үлэлээх. Мэнээк тэлиэс-былаас сылдьар дьон көстүбэт. Куорат кыра буолан оптуобуска, таксига харчы бараабаппыт. Аны ырааһа, чуумпута... “Якутск”, “Алмаз” киинэ тыйаатырдара субу тураллар. Успуордунан дьарыктанарга усулуобуйа эмиэ баар. Уопсайбытыгар “wi- fi” баар буолбута ыраатта, интэриниэппит түргэн. Каникулбар дойдубар барабын.
Ньургуйаана Гоголева, иккис куурус устудьуонката:
– Мин Нам улууһуттан сылдьабын. Хайа идэтин сэргэ ньиэп-гаас салаатыгар кэтэхтэн үөрэнэбин. Икки идэҕэ тэҥинэн үөрэнэр киһиэхэ, биллэн турар, ыарахан. Ол эрэн, үөрэхпэр олус кыһаллабын. Аҕыс кыыс, уон биир уол буолан үөрэнэбит. Быраактыкаланар сирбит чугас турар. Бастакы куурус кэнниттэн Миирнэй хайаны байытар кэмбинээтин, РССУ сыахтарыгар, алмааһы хостуур “Интернациональнай” рудник үөһээ эбийиэктэригэр (“Поверхностные объекты”) быраактыкаламмыппыт. Оҥорон таһаарыы, промышленность биир тылынан дэбигис этиллибэт уустук үөрэх. Ону баһылыырга элбэхтик үлэлиэххин наада.
Айыына Сивцева, бастакы куурус устудьуонката:
– Мин Бүлүү улууһун Хампатыттан сылдьабын. Бииргэ төрөөбүт убайым эмиэ МПТИ бэһис кууруска үөрэнэр. Саҥа үөрэнэн эрэр буоламмын, барытын кэпсиир эрдэ буолуо. Сүрүнэ үөрэхпэр кыһаллыахпын, бастакы кууруһу ситиһиилээхтик бүтэриэхпин баҕарабын. Ньиэп-гаас салаатыгар бакалавриатка түөрт сыл үөрэнэбит. Ол кэнниттэн биир кууруһу соҕуруу үөрэнэн бүтэрэр кыах баар.
Туйаара Миронова, төрдүс куурус устудьуонката:
– Мин Бүлүү улууһун Халбаакытыттан сылдьабын. Үөрэхпит ыарахан буолан, биэс аҥаар сыллаах. Салааҕа уон кыыс, уон биир уол буолан үөрэнэ сылдьабыт. Тиэхиньикэ араас тэриэбэ, автоматизация аныгы көрүҥүн баһыттан атаҕар диэри үөрэтэбит. Билигин туох барыта көмпүүтэр, Интэриниэт кыттыһыылаах буолан оҥорон таһаарыы хаамыыта судургутуйан турар. Алмааһы хостуур уонна байытар технология быыстала суох уларыйар. Ону баттаһа саҥаттан саҥа ньымалары үөрэтэ сылдьабыт. Бэйэм оҕо эрдэхпиттэн тэхиньичэскэй билими ордоробун. Миирнэй хайаны байытар кэмбинээтин, алмааһы байытар үһүс фабрикатыгар, РССУ, МХБК автобазатыгар, “Водораздельные галечники” бириискэҕэ быраактыкаланным. Үөрэҕим быыһыгар үлэлиибин. Онон, солом ончу суох. Үөрэхпин бүтэрдэхпинэ Миирнэйгэ үлэлии хаалар былааннаахпын.
Дария Яновна Титова, методист-иитээччи:
– “Устудьуоннар уопсайдара туох ааттаах чуумпутай” диэн үгүс дьон дьиктиргииллэр. Оҕолор быыстала суох үөрэнэн тахсаллар. Иллэҥсийдэхтэринэ успуордунан дьарыктаналлар эбэтэр бассейҥа сылдьаллар. Сорохтор өрөбүллэргэ куоракка баар урууларыгар ыалдьыттаан бараллар. Бэйэм Мэҥэ-Хаҥаластан төрүттээхпин. Кэргэним Сунтаартан сылдьар. Миирнэй хайаны байытар кэмбинээт “Интернациональнай” рудникка шахтерунан үлэлиир, үс оҕолоохпут. Московскай уулуссаҕа баар уопсайга хос биэрбиттэрэ, онно миэстэтигэр үлэлиибин. Уһуйааммыт уонна 12 №-дээх оскуола чугас тураллар. Онон, оҕолорбутун таһарбытыгар олус абыранныбыт. Үлэлиирбэр да олус табыгастаах.
МПТИ араас улуустартан кэлэн үөрэнэллэр. Кэлин киин оройуоннартан устудьуон ахсаана элбээтэ. Хотуттан кытта оҕолор бааллар. Ыраах улуустартан сылдьар устудьуоннар айаннарын төлөбүрүн институт уйунар. Устудьуоннар олус иллээхтэр, көхтөөхтөр. Ыллыылларын, үҥкүүлүүллэрин, айалларын-туталларын олус сөбүлүүллэр. Сорох устудьуоннар Миирнэйдээҕи “Кустук” норуот ансаамбылыгар сылдьаллар. Кими да матарбакка барыларын уопсай дьиэнэн хааччыйабыт. Биһиги уопсайбыт секционнай тииптээх. Хас биирдии секция дуустаах, туалеттаах. Сүрүн куорпуска остолобуой, Тихонов аатынан уулуссаҕа баар куорпуска буфет үлэлииллэр. Устудьуоннар уопсайдарыгар улахан куукуна, тэлэбиисэрдээх сынньанар хос, үөһээ этээскэ библиотекэ баар. Ону таһынан, успуорт саалата, “Триумф” стадион, “Кимберлит” успуорт дыбарыаһа, “Олимп”, “Кристалл” бассейнар бааллар. Онон, эти-хааны эрчийэргэ усулуобуйа бэртээхэй.
Ити курдук, Миирнэйдээҕи политехническэй институкка ыччат сөбүлээн, кыһаллан-мүһэллэн туран үөрэнэр, үрдүк хамнастаах идэни ыларга уhуйулаллар. Кинилэр промышленность идэлэригэр эрэллээхтик киирэн, олохторун байылыаттык тэринэллэрэ быһаччы тутулуктаах. Түгэнинэн туһанан, Саха сирин биир тутаах үрдүкү үөрэҕин кыһатын преподователлэрин уонна устудьуоннарын, үйэ чиэппэрдээх өрөгөйдөөх үбүлүөйдэринэн истиҥник эҕэрдэлиибит. Үүнэ-сайда, чэчирии тур МПТИ!
Станислав Алексеев, Миирнэй к. Ааптар хаартыскаҕа түһэриилэрэ.
