Ордук бу кэлиҥҥи биэс сылтан бэттэх «интэриниэт-маҕаһыын» диэннэр ардах кэннэ тэллэй үүнэрин курдук үксээтилэр. Билигин үгүс киһи (ордук эдэр дьон) урукку курдук уһун-халыҥ уочаракка туран, күнү-дьылы бараан атыы-эргиэн кииннэрин, маҕаһыыннары кэрийбэттэр. Дьиэлэриттэн аҥаар да атахтарын быктарбакка барыны-бары атыыласпыттара эрэ баар буолар. Эбиитин табаардарын харчытын эмиэ куйаар ситиминэн – мобильнай баанынан – ыытан, атыыларын “силигин ситэрэн” кэбиһэллэр.

Бу – олохпут сайдыытын эмиэ биир көстүүтэ диэххэ сөп.

Дьоҕус интэриниэт-маҕаһыыннаах кыыс: “Ыйга 100 тыһ. киллэриэхпин сөп”

Билэр кыыһым табаар атыытынан дьарыгырбыта, эргиммитэ 6-7 сыл буолла. Билигин 30-чалаах. Аатын этэртэн туттунна.

Кытайтан таҥаһы-сабы, оҕо оонньуурун, кыра ол-бу миэлэһи – кэсмиэтикэни, иһити-хомуоһу, күннээҕи олоххо туттар дьоҕус малы-салы – атыылыыр. “Проспект” атыы-эргиэн маҕаһыыныгар кыра хоско туочукалаах эрээри, сүрүн атыылыыр былаһаакката – интэриниэт. “Дьон ордук интэриниэт-маҕаһыыммын билэллэр. Элбэх табаарбын онно атыылыыбын”, – диэн кэпсээнин саҕалыыр.

– Ырааһынан төһө үбү киллэрэҕиний? Айанын-сырыытын, тарҕатыытын таһынан киирэр харчы.

– Маҕаһыыным дьоҕус, ассортимена аҕыйах буолан, ыйга саамай аччаабыта 50 тыһ. киллэрэбин. Бырааһынньык буолар, атыы үчүгэйдик барар ыйдарыгар 100 тыһ. киллэриэхпин сөп. Чэ, ыйга ортотунан 70 тыһ. аа-дьуо киирэр диэххэ. Сайын, үлэ-үөрэх тохтуур кэмигэр, атыы түһэр. Саамай “спростаах” кэм – Саҥа дьыл. Итиннэ, дьэ, түүннэри-күнүстэри үлэлээн туттуммахтаан хаалабын. Быгыһын түннүккэ ыйанар Саҥа дьыллааҕы остуораны атыылаан ырааһынан 250 тыһ. солк. киллэрбитим. Ипэтиэкэбиттэн үс сылы көҕүрэтэн, үөрүү бөҕө буолбуппут.  

– Миэстэҕин төһөҕө куортамнаан олороҕунуй?

– Куорат киинигэр турар, дьон элбэхтик кэлэр-барар сирдэрэ буолан сыаналаах. Чуолҕан саҕа кыра хоһум арыандатыгар ыйга 20 000 солк. төлүүбүн. Улахан хостоохтор төлөбүрдэрэ 35-40 тыһ. диэри бара турар. Турар сирин уонна элбэх килийиэн сылдьарын учуоттаатахха, сөп сыана.

– Билигин интэриниэт-маҕаһыыннар, дьоҕус туочукалар кырыы-кырыытынан баар буоллулар. Хайдах “раскруткаланаҕыный”? Эрэкэлээмэҕэ төһөнү барыыгын?

– Чиэһинэйдик эттэхпинэ, эрэкэлээмэбэр ороскуотум кыра. Ыйга 2-3 тыһ. Ити диэн – букатын кыра харчы. Тоҕо диэтэххэ, билэр блогер кыргыттардаахпын. Кинилэр босхо таһаараллар. Бырааһынньык саҕана эбэтэр туох эмэ үчүгэй саҥа табаар кэллэҕинэ, блогердарга эрэкэлээмэ биэрэр ордук. Атын кэмҥэ соччо туһалаах дии санаабаппын.

– Кытайга мэлдьи сакаас биэрэр “поставщиктардааххын” дуу? Айаныҥ төлөбүрүн холбоон туран атыыласпыт сыанаҕар төһөнү эбэҕиний?

– “Надбавканы” этэҕин дуо? “Надбавка” диэн эбэһээт оҥоһуллар дьыала буоллаҕа. Атыыласпыт сыанабыттан 2-3 төгүл эбэбин. Бу табаар атыыга түргэнник барыаҕа дии санаатахпына, сороҕор 4 төгүл эбиэхпин сөп. Холобур, сирэйи массаастыыр нефритовай массажёру Кытайтан кууһунан сакаастаабытым. Сыаната биһиги харчыбытынан 180 солк. этэ. Дьокуускайга 700 солк. атыылыыбын. Ылаллар. Ардыгар сыанатын 4 төгүл эбэн баран, “икки эрэ хонукка 10-15 % чэпчэтии оҥоробун” диэн Инстаграмҥа маҕаһыыным сирэйигэр биллэрии таһаарабын. Оннукка атыы түргэнник барар. Бииргэ үлэлэһэр “поставщиктаахпын”. Ырыынак үйэтигэр олоробут. Онон ким хайдах сатыырынан, тугу толкуйдаабытынан харчы киллэрэргэ кыһаллар.

Эрэкэлээмэҕэ төһө ороскуотураҕын?

Интэриниэт-маҕаһыын элбэҕэ бэрт буолан, килийиэни тардаргар үчүгэйдик “раскруткаланыаххын” наада. Билигин эрэкэлээмэни урукку курдук араадьыйаҕа, хаһыакка, тэлэбиидэнньэҕэ биэрэ сатаабаттар, “хардата кыра” дииллэр. Ол оннугар элбэх сурутааччылаах блогердарга биэрэн килийиэннэри “ыҥыртыыллар”.

Эрэкэлээмэ саамай тарҕанар уонна хардалаах былаһаакката – Инстаграм. Саха сиригэр олорор, 50 тыһыынчаттан тахса сурутааччылаах бэйэлээх бэйэбит блогер кыргыттарбытыгар: “Интэриниэт-маҕаһыыным туһунан эрэкэлээмэ биэриэхпин баҕарабын. Сыанаҕыт төһөнүй?”– диэн сибээскэ тахса сырыттым.

Маннык хоруйдаатылар: “Өскөтүн биир сторис (биллэрии 24 чаас турар. Ол кэннэ сүтэр) таһаартарар буоллаххына, 3000 солк. төлүүгүн. 3 устуукаҕа – 5000, 4 устуукаҕа – 7000 солк. Онтон биир пост (сирэйдэригэр тахсар, сотуллубат. Хаартыскалаах, анныгар суруктаах буолар) – 10-15 тыһ. солк.” Ити – бэлэм, суруллубут эрэкэлээмэ сыаната. Кинилэр таһаараллар эрэ.

Блогердар бэйэлэрэ атыылыыр таҥаскын-саппын кэтэн, иһиккин-хомуоскун тутан-хабан көрдөрөр, онтуларын уһулан инстаграмнарыгар таһаарар буоллахтарына, үлэлэрин иһин 20 000 тыһ. солкуобайга диэри көрдүүллэр эбит.

Манна сыһыаннаах биир түгэни өйдөөн кэллим. Ааспыт күһүн удамыр сыанаҕа тирии атах таҥаһын атыылыыр дьоҕус маҕаһыын баарын алҕаска түбэһэ киирэн билбитим. “Сорох маҕаһыыннар мөлтөх хаачыстыбалаах атах таҥастарын эрэкэлээмэлэрэ эрэ үчүгэйин иһин сыана бөҕөҕө атыылыы тураллар. Килийиэн бөҕөлөөхтөр. Эһиги, тоҕо блогердары ыҥыран эрэкэлээмэлэппэккитий?”– диэбиппэр маннык хоруйдаабыта: “Онтуларыҥ сыана бөҕөҕө кэлэллэр. Биир биллэр блогер кыыска тахса сылдьыбыппар “20 000 тыһ. кэлэбин” диэбитэ. Хамсыкка эмсэҕэлээн, нэһиилэ турар маҕаһыыммыт ону кыайан уйуммат”.

Онон элбэх сурутааччылаах блогердар эрэкэлээмэ оҥорон харчыны, омуннаан эттэххэ, “баһа олороллор” быһыылаах.

Эрэнэҕин? Эрэммэккин?

Маннык маҕаһыынтан сорохтор дьиксинэллэр. Дьиксинэллэрэ эмиэ сөп.

Регистрацияламмыт, киэҥ былаһааккалаах интэриниэт-маҕаһыыннар бааллар. Онно сакаастыыр туох да куттала суох. Матырыйаалын састаабыттан саҕалаан кээмэйигэр (ханан синньииригэр, уһууругар) тиийэ барыта баар. Сорохтор хаартысканы таһынан видео-устуулаах буолаллар. Холобур, олорго аан дойду таһымнаах интэриниэт-маҕаһыыннары – “Валбериһы”, “Ламоданы”, “Asos”, “Зараны”, “H&m” – киллэриэххэ сөп. Нэдиэлэ, икки нэдиэлэ иһигэр айаннаан кэлэллэр. Сорохтор почтанан ыытыахтарын эмиэ сөп.

Онтон кыра “туочукалар”, чааһынай бас билии, ордук регистрацията суох маҕаһыыннартан сэрэммит ордук. Дьокуускайга үксүн саха кыргыттара атыылыыллар. Килийиэҥҥэ сыһыан, албыннатыы-балыйтарыы өттүгэр куһаҕан түгэн тахсыбатын тэҥэ (биирдиилээн түгэннэр баар буолуохтарын сөп). Оттон тас улахан куораттар маҕаһыыннарыттан атыылаһар, эппитим курдук, сэрэхтээх.

Дьон санаата

Албыннаппыт

Мария Сыромятникова, 48 саастаах, Дьокуускай:

– Интэриниэт-маҕаһыыны төрүт итэҕэйбэппин. Дьүөгэм ис-иһиттэн көтөҕүллэн, астынан кэпсиирин “буһа-хата уочаракка тураргыттан сылайбатыҥ дуо?” диэн үлтү түүрбүтүн-хаайбытын иһин биирдэ, харчыламмычча, Москубаҕа баар интэриниэт маҕаһыыҥҥа былаачыйа сакаастаабытым. Чааһынайдар маҕаһыыннара, кыра “туочука” этэ эрээри, эрэкэлээмэлэрэ туох да олус үчүгэйэ. “100 % мэктиэлиибит. Табаарбытын Турцияттан сакаастыыбыт. Натуральнай матырыйаалтан тиктэрэбит”, – диэн эрэкэлээмэлэрэ кытаран олороро. Былаачыйам сыаната ботуччу – 4500 солк. “Харчыгын тута ыыт. Туттарбыт эрэ, табааргын почтанан ыытыахпыт. Дьокуускайга 4-5 күнүнэн тиийиэ”, – диэн буолла. Тыллара-өстөрө олус ылыннарыылаах. Харчыбын ыытан кэбистим. “Почтаҕа кэлэн турабыт. Дьокуускай ырааҕа бэрт буолан, айанын төлөбүрүгэр эбии 450 солк. ыыт”, – диэн эрийдилэр. Хайыам баарай, почтаҕа кэтэһэн турар дьоҥҥо ыыта оҕустум.

“Табаары туттардыбыт” диэн суруктаах, трек-нүөмэрдээх чиэк төлөпүөммэр ыыттылар. Табаарым нэдиэлэ курдугунан, кырдьык-хордьук, айаннаан кэллэ. Маҕаһыын уочарата диэн өссө бэтэрээнэн эбит. Дьэ, манна баар эбит – уһун-киэҥ, халыҥ уочарат! Дьиэбэр тиийэн бакыаты арыйа баттаабытым, доҕоттоор, синтиэтикэ матырыйааллаах, саннылара бэйэ-бэйэлэригэр тэҥэ суох гына олдьу-солдьу тигиллибит буолан биэрдэ. Аны туран, бытыгыраабыт сап бөҕө. Өссө эбиитин, эмэһэҕэ тэп диэбиккэ дылы, этикиэккэтигэр кытайдыы суруктаах. Сиргэ силлээтим, олус хомойдум!.. Атыыһыттарга эрийэ сырыттым, хата, өр күүттэрбэккэ ыллылар. “Атыылаһыаҥ иннинэ табаар хаартыскатын ыытан көрдөрбүппүт. Натуральнай матырыйаалтан тигиллибит, арай састаабыгар 15 % синтиэтикэлээх диэн эрдэ эппиппит. Онно сөбүлэһэн туран харчыгын ыыппытыҥ. Төттөрү ылбаппыт. Биһиги маҕаһыыммытыгар “возврата и обмена нет” диэтилэр. Дьиҥэ, ити былаачыйаны Кытайтан 500 солк. атыыласпыт буолуохтаахтар. Дьүөгэм 8000 солк. тирии кроссовка сакаастаабытын оҥоһуу тирииттэн тигиллибити ыытан соһуппуттар этэ. Инньэ гынан мин интэриниэт-маҕаһыыны төрүт итэҕэйбэппин. Бэйэм кэтэн, тутан-хабан көрөн атыыласпытым быдан ордук.

“Абыраллаах бөҕө...”

Раиса Неустроева, эдэр ийэ, Уус Алдаҥҥа кийииттээн олорор:

– Интэриниэт-маҕаһыыны аныгы үйэ биир абыраллаах, олус туһалаах көстүүтэ дии саныыбын. Тыа сиригэр олоробун. Манна талбыт маҕаһыыҥҥар киирэн баҕарбыт таҥаскын-сапкын кыайан атыыласпаккын. Дьокуускай куорат интэриниэт-маҕаһыыннарыгар сакаастаан таҥнабын. Үксүн саха кыргыттара атыылыыллар. Биирдэ даҕаны албыннатан, балыйтаран көрө иликпин. Соҕуруу улахан куораттар чааһынай маҕаһыыннарыттан сакаастыахпын туттунабын. Эрэлэ суохтар, албыннаппыт дьон элбэх. Итиэннэ оҕолорбор аан дойду үрдүнэн биллэр улахан саайтартан сакаастыыбын. Холобур, “h&m”, “next”, “zara”, “reserved” уо.д.а. Дьокуускайы кытта тэҥнээтэххэ, сыаналара удамырдар. Холобур, Дьокуускайга оҕо маҕыһыыннарыгар путбуолка саамай чэпчээбитэ 350-400 солк. атыыланар эбит буоллаҕына, саайтан 250 солк. буолуохха сөп. Харчытын табаарым кэллэҕинэ төлүүбүн. Онон интэриниэт-маҕаһыыннар бааллара олус абыраллаах. Сүрүнэ, уһуннук үлэлээбит, элбэх килийиэннээх, “отзывтаах”, эрэллээх маҕаһыыны талыахха наада.

***

Интэриниэт-маҕаһыын, аахпыппыт курдук, абыраабыт да, алдьаппыт да түгэннэрдээх эбит. Маҕаһыыны, саайты үчүгэйдик үөрэтэн баран сакаастыыр ордук. Хата, бэйэҕит эбии харчылаһа таарыйа интэриниэтинэн табаар атыылыаххытын сөп. Чиэһинэйдик, сыананы олус үлүннэрбэккэ эрэ.

Диана КЛЕПАНДИНА.